Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

539

бойы  ел  аралап  сапарға  шығып  ке- 

туі ықтимал. Т.-тың басталуы да, аяқ- 

талуы да кенеттен болады. Бұл кезең 

туралы  есінде  ештеңе  қалмайды, 

Т.  кезіндегі  адамның  жүріс-тұрысы 

айналасындағыларға  жөн-жосықты 

болып көрінуі мүмкін, ол қарапайым 

сұрақтарға жауап бере алады, үйрен- 

шікті әрекеттерін орындайды. Т. нев- 

роздар кезінде, эпилепсия ұстағанда 

және басқа да кейбір психикалық ау- 

рулар кезінде байқалады.

ТҰҚЫМҚУАЛАУШЫЛЫҚ  –  ата-

анасынан  ұрпақтарына  қандай  да 

бір белгілердің, ерекшеліктердің бе- 

рілуі. Ұрпақтардың биологиялық са- 

бақтастығы. Әрбір түрге тән морфо- 

логиялық,  физиологиялық  және  т.б. 

ерекшеліктердің тұрақтылығын қам- 

тамасыз  етеді,  сол  арқылы  түрлер 

арасындағы айырмашылықтарды, ал 

түрлердің ішінде түрдің жеке мүше- 

лері  арасындағы  айырмашылықты 

сақтайды.

Т.-тың материалдық тасымалдаушы- 

лары  гендер  –  молекулалары  орга- 

низмнің  барлық  жасушаларының 

хромосомаларында  бар  дезоксири- 

бо-нуклеин  қышқылдарының  бөлік- 

тері  болып  табылады.  Барлық  ген- 

дердің  жиынтығы  сол  организмнің 

генотипін,  яғни  ата-анасының  ұрпа- 

ғынан  алынған  тұқым  қуалайтын 

факторлардың  жиынтығын  түзеді. 

Жаратылыс заңдылықтарына сәйкес, 

әрбір  адамның  бірегей  генотипі,  яғ- 

ни  әрбір  кісінің  қайталанбас  ерек- 

шелік қасиеттері оның тұқымқуалау- 

шылығында  күн  ілгері  белгіленген 

болып  шығады.  Алайда  кез  келген 

ген  өзіне  сәйкес  орта  болғанда  ғана 

белсендіріледі. Олай болмаса, геннің 

белсенділігі мүлдем көрінбей қалуы 

немесе күрт төмендеуі мүмкін. Гено- 

тип  пен  ортаның  өзара  әрекетінен 

фенотип – сырттай бақыланатын ана- 

томиялық,  физиологиялық  және  т.б. 

белгілердің нақты көріністері түзіле- 

ді. Психиканың жеке ерекшеліктері- 

нің қалыптасуы үшін маңызды орта 

әсерлері де әрбір адам үшін ерекше 

болады.

Т.-пен  ортаның  әсер  ету  арақатына- 

сын анықтау үшін генетикалық әдіс- 

тер:  популяциялық,  генеалогиялық, 

егіздік  әдіс,  асыранды  балалар  әді- 

сі  қолданылады.  Егіздік  әдіс  –  пси- 

хогенетиканың,  негізгі  әдістерінің 

бірі;  генотиптік  және  орта  фактор- 

ларының  адамдардың  психология- 

лық  ерекшеліктерінің  қалыптасуы- 

на  әсер  етуін  зерттейді.  Бұл  сала- 

да  жоғары  психикалық.  функцияға, 

темпераментке жататын психология- 

лық  ерекшеліктер  зерттелді.  Алын- 

ған мәліметтер нәтижесінде адамдар 

арасындағы көптеген психологиялық 

айырмашылықтар  тұқым  қуалау 

факторларына  байланысты  екені 

анықталды.

ТҰЛҒА – 1) дербес әрекетпен айна- 

лысаын субъект ретіндегі нақты же- 

ке адам. Ол оның өзіндік бағыт-бағ- 

дары, көзқарасы мен сенімі, қызығу, 

қажеттерінен көрініс береді. Т. әлеу- 

меттік тіршілік ету жағынан дара бо- 

лады,  оның  өзіндік  дүниесі  ерекше 

өмір жолын белгілейді және ол маз- 

мұны  жағынан  әлеуметтік  жағдай- 

лармен анықталады. Ал тегі, құрылы- 

мы  және  нысаны  жағынан  даралық 

сипатта болады. Тұлғаның мәні нақ- 

ты индивидтің өзіндік ерекшелігінде, 

оның  әлеуметтік  жүйе  шеңберіндегі 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: