Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

сы қасиеттерінің бірі. Байқағыштық- 

кез келген уақытта көзге ілінбейтін, 

ілінсе  де  оған  көбінесе  мән  беріл- 

мейтін нәрселерге ерекше зейін қою- 

шылық.  Мәселен,  бүркіт  пен  тазы- 

ның  арасындағы  шайқастың  ұсақ-

түйектерін тек жақсы аңшы ғана бай- 

қай алады. Осы суретті А.Құнанбаев 

«Қан  сонарда  бүркітші  аңға»  деген 

өлеңінде  жақсы  көрсеткен:  «Біреуі 

көк, біреуі – жер тағысы, Адам үшін 

батысып  қызыл  қанға,  Қар  аппақ, 

бүркіт  қара,  түлкі  қызыл,  Ұқсайды 

қаса сұлу шомылғанға» – «қар аппақ», 

«бүркіт  қара»,  «түлкі  қызыл»  деген 

тіркестерде кез келген адамға байқала 

бермейтін көріністер сөз болып отыр. 

Мұндай сөздерді осы нәрсені өте же- 

тік білетін адам ғана айта алады. Бай- 

қағыштық  жаңа  фактілерді  білуге 

құмарлықты,  олардың  егжей-тегже- 

йін білуді, адамның әрдайым қабыл- 

дауға даярлығын тілейді.

Сонымен  қатар  жіті  көру  мен  қалт- 

қысыз естуді, бір зат пен екінші зат- 

тың  байланысын  аңғара  білуді  қа- 

жет  етеді.  Байқағыштық  қасиет  – 

адамның  өмір  сүрген  ортасына,  ал- 

ған тәлім-тәрбиесіне, мамандығына, 

айналысқан  кәсібіне  байланысты. 

Осы айтылғанды да көптеген фактілер 

дәлелдейді. Мәселен, Австралияның 

абориген тайпасының балалары шөл 

даладағы мың сан «белгілерді» қате- 

сіз оқи алады, құмға түскен ізге қа- 

рап, көптеген «құпия сырларды» аша- 

ды.  Олар  қандай  құстың  ізі  суатқа 

келетінін, кенгурудың тырнағы тиіп, 

аударылып  түскен  жалпақ  тастың 

жерге қарап жатқан бетінің аз-маз өз- 

гергенін, ізге қарап адамның оң иы- 

ғында ауыр заттың барлығын, бойы- 

ның ұзындығын, денесінің салмағын 

табады.  Байқағыштық  –  өмірдің  әр 

саласы үшін өте қажетті қасиет. Бай- 

қағыштық әсіресе ғылыми жұмыста, 

мұғалімдік қызметте, ақын-жазушы- 

ның  өмірінде  ерекше  орын  алады. 

Қабылдаудың  кейбір  түрлері  (көру, 

есту,  қозғалыс,  сипай  сезу)  түйсік- 

тердің  түрлеріне  қарағанда  күрделі 

болады. Демек, қабылдауда бірнеше 

анализаторлар бірлесіп жұмыс істей- 

ді.  Мәселен,  қозғалыс  анализаторы- 

ның қабылдаудың барлық түрінде де 

кездесетіндігі  біздің  осы  айтқаны- 

мызға дәлел бола алады.