Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

169

алу,  болашақты  болжау  қасиеттерін 

меңзей  келіп,  карапайым  адамдар-

ды  жамандықтан,  жеңілтектіктен, 

жалақорлықтан, суайттықтан, т.б. ке- 

леңсіз  қасиеттерден  сақтандырады. 

Ол  «тек  жеке  бастың  пайдасын  ой- 

лау, сайып келгенде, адамды жаман- 

дық  пен  бақытсыздыққа  душар  ете- 

ді», – дейді. Ел ішінде жақсы адам- 

дармен қатар жауыздар мен қаскөй- 

лердің кездесетінін еске салады. Яғ- 

ни  үнемі  қатар  жүретін  жақсылық 

пен  жауыздықтың  шайқасында  түп- 

тің түбінде әділдіктің жеңетініне кү- 

мән келтірмейді.

Мұхаммед  Хайдар  Дулати  жақсы 

өнеге қоғамдағы адамдардың бір-бі- 

рімен қарым-қатынасы арқылы олар-

да жақсы адамгершілік қасиеттердің 

қалыптасуына жәрдемдесетінін, діни 

талапқа негізделе жүргізілген тәлім-

тәрбиелік  шаралар  ғана  адамдарды 

имандылыққа  алып  келетінін  айта- 

ды.  Оның  ойынша,  адам  өзі  басқа- 

рып отырған елдің әдет-ғұрпын, салт- 

сана, жөн-жоралғасын сақтай білме-

се,  бұл  оны  қолайсыздыққа  душар 

етеді; ал ел арасындағы достық, жол- 

дастық, іскерлік, бауырмалдық, туыс- 

қандық қасиеттердің болуы адамдар- 

ды  ынтымақ  пен  бірлікке,  бірлесіп 

өмір сүруге, ылғи да бейбітшілік сая-

сатты ұстануға мүмкіндік береді.

Жоғарыда айтылған шарттардың бә- 

рі де кезінде Мұхаммед Хайдар Ду- 

латидің өз басында болғаны даусыз. 

Оның ел ішінде талас-тартысты, дау-

дамайды  болдырмағаны,  мәселені 

көз жұмбайлыққа салып асығыс ше- 

шуден бойын аулақ ұстағаны байқа- 

лады. Дулатидің ел басқарудағы тап- 

қырлығы  халықтың  салт-дәстүрін, 

әдет-ғұрпын сақтап, шариғатты қас- 

терлеуіне  байланысты  екендігі  хақ. 

Адам жанының нәзік білгірі Мұхам- 

мед Хайдар Дулати тұлға қасиеттері 

туралы да сындарлы пікірлер айтып 

кеткен.  Адамның  психологиялық 

ерекшеліктері,  нақты  ілім-білімнің 

сан саласына орай айтқан келелі тұ- 

жырымдары тыңдаушысын өзіне бау- 

рап  алары  сөзсіз.  Ол  сондай-ақ,  қа- 

зақтың  ұлттық  психологиялық  атау- 

ларын жасауға да көңіл бөлген. Мә- 

селен, аталған еңбектерде «Қылық», 

«Аңсар», «Таза ой», «Оңтай», «Қиял», 

«Шыдамдылық»,  «Ұшқыр  сөз», 

«Амал» т.б. психологиялық мәнді тер- 

миндер  кездеседі.  Олардың  кейбірі 

осы  кезге  дейін  қазақ  психология- 

сында қолданылады.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: