070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі

Осы күнгі құстардың ең ірісі және ең жүйрігі - түйеқұс. Оның биіктігі екі жарым метр, салмағы отыз алты килограмма дейін жетеді. Мойны мен басы мамықсыз болады. Аяғы екі саусақты, қанаты нашар жетілген. Қоразының түсі қара, ОІІЫН канат, құйрық қауырсындары ақшыл. Мекенінің түсі қоңыр болып келеді.
Түйеқұстар топтанып жүреді, олар құмды даланы мекендейді. Түйеқұстар өсімдіктіқ ұрығын, жемісін, ұсақ жәндіктерді жейді.
Түйекұстың жүйріктігі сонша, ол ит, түлкі, қояндардан озып кетеді. Оның бір айлық балапанының өзі сағатына елу километр жылдамдықпен жүгіреді.

1. 
   Орманды алқапты
   
2. 
   Егінді даланы
   
3. 
   Тоғай ішін
   

2. 
   Түйеқұстың баска құстардан ерекшелігі
   

1. 
   Түсі қара
   
2. 
   Мамығы пайдалы
   
3. 
   Еті пайдалы
   
4. 
   Өзе_1-н жағасын
   
5. 
   Құмды даланы
   

4. 
   Қауырсындары ақшыл
   
5. 
   Ең жүйрігі
   

2. 
   мәтін
   

Арқар - қой тұқымдасына жататын жануар. Өзінің денесі сымбатты, биіктігі 125
сантиметрге, салмағы 200 килограмға дейін жетеді. Жазда арқасы мен бүйірі қоңыр, бауыр жағы ақшыл түсті келеді. Еркегінде де, ұрғашысында да мүйіз болады. Құлжасының мүйізі ірі, бұралып иілген, айшыкты, аналығынікі нәзік, өте қысқа, бозғылт қоңыр түсті болады.
Мүйізіндегі сақинаға қарап жасын анықтайды.
Арқар негізінен Орта және Орталық Азияның тауларын, Азияның оңтүстігіндегі тауларды мекендейді. Арқар - биік тауларда тіршілік етуге бейім, аязға өте төзімді жануар.
Арқар көбінесе үйір-үйірімен жүреді. Көбіне, көгалды шоқылардың арасындағы далалы өңірде жайылады. Қыста салқын түссе, таудың етегіне, көктем мен жазда таудың субальпілік белдеуіне қарай ауысады. Бұл мезгілде олар 10-15-тен топтанып жүреді. Тек жазда көбею
кезінде бөліне бастайды, көбіне егіз туады. Арқарлардын басты жауы — қасқыр мен барыс.
Арқар дәмді ет, сапалы тері беретін аң болып саналады. Алайда саны жылдан-жылға азайып барады. Сондықтан қазір оны аулауға тыйым салынған. Қазақстан Ғылым академиясының бір топ ғалымдары арқарды меринос қойымен будандастыру арқылы қазақтың асыл тұқымды арқар-меринос қойын шығарды.

3. 
   Қазақстан ғалымдары қандай ғылыми жаңалық ашты?
   

1. 
   Арқардың тіршілік ету ортасын айқындады
   
2. 
   Арқар терісінің сапалылығын дәлелдеді
   
3. 
   Арқардын мүйізіне қарап жасын анықтады
   
4. 
   Арқардан төрт түлік түрін шығарды
   
5. 
   Арқардың төлдеу ерекшелігін көрсетті
   

4. 
   Арқардың негізгі жауы нелер?
   

1. 
   Шөп қоректілер
   
2. 
   Жыртқыш кұстар
   
3. 
   Үй жануарлары
   

5. 
   Неліктен арқарды аулауға тыйым салынған?
   

Е)Жыртқыш аңдар Е) Жұптұяқтылар

1. 
   Саны жылдан-жылға азайып бара жатқандықтан
   
2. 
   Мүйізі үлкен болғандықтан
   
3. 
   Егіз төл беретіндіктен
   
4. 
   Сирек төлдейтіндіктен
   
5. 
   Меринос қойымен будандастыратын
   

2. 
   мәтін
   

1. 
   Амансыңба, Бауыржан!
   

Қазір сенің ең жұлдызды сәтің. Пән олимпиадасынан республикалык олимпиадада жеңімпаз атану екінің бірінің қолынан келе бермейді. Мектеп директоры Нұрмағамбет агайың сол хабарды ести сала аудан орталығындағы ауруханадан сұранып шығып, жетті емес пе? Үйіне бармастан бірден мектепке соғып, жиналыс жасап сені құттықтады. «Мектебіміздің тарихында тұңғыш рет біздің оқушымыз республикалық додадан бірінші орын алып келіп отыр!» -
дегенде өзіңе қадалғаи жүздеген көзден қысылып, төмеи қарадың. Сол олимпиадада иеленген
«Мақтау қағазы» мен карақалпактың «Қырық қыз» дастаны, директордың қолынан қайта алғанда, тіпті ауырлап кеткендей болды. Ал кеште Нұралы ағайың бастаған бір топ мұғалім үйіне кіріп келе жатканда кеудеңді мақтаныш биледі. Әкеңнің сәл мақтаныңкырап сөйлегенін де көрдің. Қалаға барса, сен үшін кітап сатып әкеліп жүретін Атажан көкең: «Біздің Баукең Төлеген ағасы сияқты шайыр болады...» - дегенде ұрланып өлең жазып жүргеніңді бэрі
білетіндей қысылғаның не? Абырой болғанда, оныңды ешкім байқамады.

2. 
   Енді басқа тірлікті сөз қылайық. Саған айтатын ақылым: өзімшілдік - жақсы өасиет емес. Ылғи: «Менікі дұрыс!» - дей беруге болмайды. Әсіресе, футболда. Футбол - ұжымдық ойын.
   

Төрткүл ауданында болған жарыста не істедің? Тақтакөпір ауданының құрамасымен
ойнағанда алғы шептегі Жамбыл мен Түгелбайға ұпай беріп келмей, өзің гол салғып келдің. Екі

1. 
   Құмдауыт ойпатгарды
   
2. 
   Жазық даланы
   
3. 
   Егін алқаптарын
   

6. 
   
   
   жүктеу/скачать 0,55 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: