Хлоропласттық ДНҚ мутациялары

Хлоропласттар (грек. the chloros — "жасыл" және πλαστός — мүсінделген) — фотосинтетикалық эукариот жасушаларында кездесетін жасыл пластидтер. Олардың көмегімен фотосинтез жүреді. Хлоропласттарда хлорофилл бар. У жасыл өсімдіктер болып табылады двумембранными органеллами[Пр. 1]. Қос мембрананың астында тиракоидтар бар (хлоропласттардың электронды тасымалдау тізбегі орналасқан мембраналық түзілімдер). Жоғары өсімдіктердің тиракоидтары граналарға топтастырылған, олар жалпақ және бір-біріне тығыз басылған, диск тәрізді тиракоидтардың үйінділері болып табылады. Граналар ламелла көмегімен қосылады. Хлоропласт қабығы мен тиракоидтар арасындағы кеңістік строма деп аталады. Стромада ХЛОРОПЛАСТИКАЛЫҚ РНҚ молекулалары, пластидті ДНҚ, рибосомалар, крахмал дәндері, сондай-ақ Кальвин циклінің ферменттері бар.

Хлоропласттардың негізгі қызметі - фотосинтез-хлорофилл ұстап алатын күн энергиясына байланысты көмірқышқыл газы мен судан глюкозаның синтезі. Фотосинтездің жанама өнімі ретінде оттегі шығарылады. Алайда, бұл процесс күрделі және көп сатылы, онда хлоропласттың өзінде де, жасушаның қалған бөліктерінде де қолданылатын жанама өнімдер синтезделеді.

Негізгі фотосинтетикалық пигмент-хлорофилл. Ол бірнеше түрлі формада болады. Хлорофиллден басқа, каротиноид пигменттері фотосинтезге қатысады.

Пластом-өсімдік жасушасының пластидтерінде болатын генетикалық материал (әдетте бұл термин хлоропласттарға қатысты қолданылады).

Пластомалық ДНҚ, ядролық сияқты, репликацияға, аударуға және транскрипцияға қабілетті. Ол хлоропласттардың барлық тРНҚ мен ррнқ-ны, пластидтердің рибосомалық ақуыздарының бір бөлігін, сондай-ақ мембраналардың ақуыз кешендерін кодтайды. Сонымен қатар, хлоропласттардың негізгі ферменті — рибулозодифосфат карбоксилаза — пластомды гендермен жартылай кодталады[1].

Қабат жасушадағы ДНҚ-ның көптеген көшірмелерімен сипатталады (оң жақтағы суретте пластомалық ДНҚ-да 2 көшірме бар).

Әдетте, өсімдіктерде аналық типтегі пластомалардың мұрасы бар (яғни, өсімдік пластидтерді толығымен аналық өсімдіктен алады) (мысалы, түнгі сұлулықта), көбінесе — әкелік (герань) немесе екі ата-ана (күреңот).

Үш түрлі иондалған радиацияның қатты затты тесіп өткендегі салсытырмалы мүмкіндігінің иллюзиясы. Әдетте Алфа бөлшегі (α) қағаз парағында тоқтайды. Бета бөлшегі (β) алюмин тақтада тоқтайды. Гамма радиациясы (γ) қорғасын тақтаны тесіп өткенде әлсірейді.

Соңғы он жыл ішінде радиациялық сәулеленудің табиғи фоны көтерілді. Бұл кейбір елдерде ядролық қарулардың өндірілуіне, ядролық энергетиканы пайдалануға, уран өндіруді көбейтуіне, радиация қалдықтарының дұрыс сақталмацуына байланысты болып отыр. Осыған байланысты барлық тіршілік иелеріне - өсімдіктерге, жануарларға, адамдарға нақты қауіп төнді. Мутация көлемі ұлғайды, тұқым қуалайтын әр түрлі аурулар, дамуында түрлі кемістіктері бар (қатерлі аурулары, сәлелік аурулары және тағы басқа) ауру балалар мен адамдардың саны ұлғайды. Табиғаттың барлық жерлерінде табиғи радиабелсенді сәулелері болады. Барлық тірі организмдер сияқты адамға да табиғи сәулелердің әсері тиеді. Сәулелердің артық мөлшері адам организмде ауытқуларды және әр түрлі ауруларды туғызады. Сондықтан адам радиосәулелердің мүмкіндік мөлшерін анықтай алуы тиіс. Оны дозиметр деп аталатын арнайы құралмен өлшейді. Сәулелердің артық мөлшері организмнің ауруға қарсы мүмкіндігін төмендетеді, тыныс алу, көз, тері және тағы басқа ауруларға себеп болады.

Бұнымен бірге Рентгендік сәулелерде денелерден өту қасиеті практикада кеңінен пайдаланылады, медицинада диагноз қою үшін. Сынған сүйекті, адам денесіне кіріп кеткен оқты, инені, шегені т. б іш құрылысындағы кеселді анықтауды жеңілдетеді. Сырқат органдарды емдеу үшін қолданылады.

Радиоактивті сәулелердің зияны көп. Радиациядан тірі организм клеткаларының биофизикалық қасиеттері өзгеріп, тіпті генетикалық деңгейдегі бұзылуы арта береді «Күн өтіпті» деген халық диагностикасымен «сәулелік ауру» деген қазіргі медицина диагностикасы арасында тура байланыс бар. Жаздың ыстық күндерінде білмеген адамға ерсі көрінгенімен өзбек пен тәжіктің ала шапан киюінде, қырғыз бен түрікменнің ақ киіз қалпағы мен елтірі бөрігін, дала қазағының түйе жүн шекпенін тастамауында, халықтың радиациядан қорғануының ғасырлық тәжірибесі жатыр. Радиацияның шекті дозасы 0, 05 гр - ден аспауы керек. 3 - 10Гр (Грей ) адам өміріне қауыпты.