1 Қазіргі қазақ тілі лексикасының лексика-семантикалық табиғаты мен сөздік құрамы

Фразеологизмдер типі	Тілдік ерекшелігі
Тілдік фактілер
Фразеологиялық түйдек	О бастағы қалыптасу уәжі белгісіз, семантикалық тұтастыққа ие, фразеологизмнің ішкі формасы күңгірттенген	су ми, көк ми, су жүрек
Фразеологиялық шоғыр	фразеологизмнің ішкі формасы сақталған, семантикалық тұтастыққа ие, метафоралық тәсіл негізінде жасалған, жеке сөздің эквиваленті бола алады	соқырға таяқ ұстатқандай, санын соғу, қол ұшын беру
Фразеологиялық тіркес	жарым-жартылай идиомаланған, мағына тұтастығы жағынан жеке сөздерге эквивалент бола алмайды, синонимдерінде тірек сыңар үнемі қайталанып отырады	қыпша бел – жіңішке бел, үш салар текемет – үлкен текемет, тас қараңғы – қою қараңғы
Фразеологиялық тізбек	семантикалық құрылымы мен лексикалық құрамы әрі тұрақты, әрі тиянақты болып келеді, жеке сөздің эквиваленті болып жұмсалады	ақ жаулық, шөл кемесі, қара алтын, ақ халатты абзал жандар

Кесте 5. Н.Уәли ұсынған фразеологизмдер типологиясы

Қазақ тіл білімінде фразеологизмдер жүйесіне қатысты өзіндік лингвистикалық концепцияларымен ерекшеленетін екінші мектеп – М. Копыленконың лингвистикалық мектебі.

М. Копыленконың тілдік зерттеулерінде фразеологизмдер жүйесі мен оның жіктелімі туралы жан-жақты, әрі толық ғылыми ақпарат беріледі. Ғалымның көрсетуінше, фразеологизмдердің зерттеу нысаны ретінде тұрақты тіркес құрамындағы бірліктердің семантикалық тұтастығы басшылыққа алынуы тиіс, өйткені тілде абсолютті түрде еркін тіркесімділік кездеспейді, соған сәйкес фразеология жеке ғылым саласы ретінде Д¹ денотаттық мағынадан градация жолымен К³ коннотаттық мағынаға дейінгі барлық тіркесімділік түрлерін негізге алынуы тиіс [16, 68-69]. Ұсынылған концепция бойынша, тұрақты тіркес құрамындағы екі не бірнеше лексемалардың тіркесімі арқылы тура мағынаның тілдік санада қайта өңдеуден өту арқылы ауыс мағынаны иелену үдерісін қарастыруға негізделген. М. М. Копыленконың ұсынған концепциясы фразеологизмдердің шығу тегі мен оның жұмсалымдық қызметін динамикалық аспектіде қарастыруға негізделген. Дегенмен, қазақ тіл білімінде фразеолог-ғалымдар тарапынан В. В. Виноградовтың жіктелімі басшылыққа алынады. Қорыта айтқанда, қазақ және кеңес тіл білімі тілші-ғалымдарының тілдік жүйедегі фразеологизмдердің жіктелімі бойынша көзқарастары бір-бірінен алшақ кетпейді.
Фразеологизмдердің лексика-семантикалық сипаты. Сөз жүйесінің лексика‐семантикалық топтары сияқты тілдің фразеологиялық жүйесі лексика-семантикалық категорияларға жіктеледі. Жоғарыда сөздердің өзара парадигмалық қатынасы негізінде лексикалық жүйедегі сөздер тақырыптық және лексика-семантикалық топтарға топтастырылатыны сияқты, фразеологизмдер де білдіретін фразеологиялық мағынасы арасындағы өзара үйлесімі негізінде лексика-семантикалық парадигмаларға топтастырылады.
Фразеологизмдер жүйесіндегі лексика-семантикалық категорияларды былайша топтап көрсетуге болады:

Қазақ тіліндегі «әдемілік, сұлулық» ұғымын үріп ауызға салғандай, ай десе аузы бар, күн десе көзі бар, құралай көз, сүмбіл шаш сынды тұрақты тіркестермен экспрессивті түрде беруге болады. Берілген тұрақты сөз тіркестері білдіретін мағыналары өзара мәндес болғандықтан фразеологиялық синонимдер жүйесін құрайды.