1 Қазіргі қазақ тілі лексикасының лексика-семантикалық табиғаты мен сөздік құрамы

Әппақ нұрмен шомылтып айналаны, Ақ сәулемен айдынның ойнағы (М.Мақатаев). Улы жүрек, долы тіл сөйлеп отыр, Ыза қысып, тісімді байлаулымын; Қайсыбірі қайғы айтып, Үміттің үйін құлатты (Шәкәрім). Шашын жайып жіберген ақ қайыңдар жазықсыз қираған қарағай бауырын жоқтап, ақырын ғана сыңсып, жылап тұрғандай. Қаланың оң бүйірінде күміс теңгедей болып жарқырап жататын сұлу көлге төніп тұратын бақшаның да дал-далы шығыпты. Ерсілі-қарсылы көсіле құлаған ақ теректердің күміс жапырақтары әлі дір қағып тұр. Жайған алақандай жалпақ жапырақтарымен уыс-уыс қар уыстаған бір шоқ емен ағаштар кәрі қабағын кешпес кек, қайтпас ызғармен түйіп алыпты (Ғ.Мүсірепов). Апам Алтайдың арғы бетіндегі Керей елінің қызы. Әкесі аса бай болған, текті тұқымның тұяғы. Оянғанымда апамдар шай ішіп отыр екен. Жалғыз үйлі шалдың өмір тарихы жеке бір кітаптың жүгі. Неге екенін білмеймін үйге келген соң да баяғыдай аяғымның басын қайқайтып жатып алмай, тағат таппай Апамның үйіне қарай құстай ұштым. Кірме деген үлкендер сөзін тыңдамай жанына тізерлей отыра кеттім де құдіретті саусақтарын ұстадым. Сонау етекте асықтай шашылып жатқан ауылда Құмекеңнің де көкке мойнын созған жылбысқы түтіні бар. Аппақ қар жанарын жеп, жасаурата берген соң былш еткізіп бір түкіреді де, атына қайта мінеді (О.Бөкей). Дүниедегі ең жаман нәрсе – жүрегіңді жастай жаралау. Бір бітеу жара жарылмай сыздап, еңсеңді еңсеріп басады да жүреді. Таңатар кімдердің қолынан қаза тапқанын білмейміз, біздің білетініміз – арманы асау азаматтың қыршын өмірін қиған қандай ғана қара жүрек екен, қандай ғана қатыгез ит екен; кейін білдік, жол торыған қашқын қазақтар Таңатарды өлтіріп атын алыпты, сол түні әкем арманда кеткен арыстың сүйегін арулап қойып, өзі кері елге қайтты; сол күннен бастап мынау жер Таңатар тасы атанды (О.Бөкей). Өмір отын өшірмей үрлеп, көрігін басып тұрған құдіретті күшті адамдар әне, гүр-гүр вертолетке мініп ұшып барады. Емін еркін өмір кешкен бұғы-маралдар құрықты қолды білмей, табиғат сыйға тартқан жас құрақ, жасыл жайлау төсінде шөптің сонысын, судың тазасын таңдап бір қиырдан бір қиырға, көңіл шіркін қалаған жаққа жосып, мамырдың барқыт түніне оранып, қаперсіз жусайтын. Кейде толған айдың жақұт нұрына еркелей жусап жатқан мың миллион түз тағысы жер қайысқан қалың қолды елестетер, сонсоң таң сарғая тау жазирасын қақ жарып, жұбын жазбастан өрер: өре түрегеліп, өре жөнелген Алтай еркелері ағаш-ағаштың, шоқы-шоқының басында байланып тұрған ақша бұлттарға сіңіп, мәңгілік көзден ғайып болардай еді (О.Бөкей. Кербұғы).