3-сұрақ Катализ. Катализатордың әсер ету механизмі туралы түсінік. Гомогенді, гетeрогенді катализ. Катализ – катализатор әсерінен жылдамдығын өзгертетін процесс түрі. Реакцияға белгілі бір затты қосу арқылы химиялық реакцияның жылдамдығын арттыру процесі, катализатор реакцияда көп мөлшерде жұмсалмайды және бірнеше рет әрекет етуі мүмкін.
Оң Катализ кезінде катализатор реакция жылдамдығын арттырады, ал теріс Катализ кезінде реакция жылдамдығы баяулайды. Реакция жылдамдығын әлсірететін заттарды кейде ингибиторлар деп те атайды. Реакцияланатын заттар мен катализаторлардың фазалық күйіне байланысты Катализ гомогендік, гетерогендік және микрогетерогендік болып бөлінеді.
Катализдық белсенділік әдетте z таңбасымен белгіленеді. Катализаторлар әдетте бір немесе бірнеше реактивтермен әрекеттесіп, нәтижесінде катализаторды қалпына келтіру процесінде аралықтарды түзеді. Төменде реакцияның типтік схемасы келтірілген, онда C катализаторды, X және Y - реактивтерді, ал Z осы X-Y реакцияларының нәтижесі:
X + C → XC
Y + XC → XYC
XYC → CZ
CZ → C + Z
Катализатор 1 реакциямен тұтынады, бірақ 4 реакциядан кейін шығады, сондықтан ол жалпы реакция теңдеуінде болмайды
X + Y → Z Реакция кезінде катализатор қалпына келеді: көбінесе реакцияның жылдамдығын арттыру үшін аз ғана мөлшер қажет. Алайда тәжірибеде кейде қайталама (екінші) процестерде катализаторлар қолданылады.
Гомогенді катализде реакцияға қатысатын заттар мен катализаторлар бір агрегаттық күйде болады. Мысалы: көміртек (II) оксиді су буының катализдеушен көміртек (IV) оксидіне айналады. Сол сиякты күкірт (IV) оксиді азот (II) оксидінің катализдеуімен кукірт (VI) оксидіне айналады. Реакцияға түсетін реагенттер ре-акция өнімі және катализаторлар газ күйінде. Суда еритін көмір-сулар онда катализатор ретінде қолданылатын қышқыл әсерінен гидролизденгенде көмірсу ерітіндісі және катализатор, реакция өнімі бір фазада болады.
3-Билет 1-сұрақ Оттегі: табиғи қосылыстары, өндірісте және зертханада алу әдістері, аллотропиясы. Атомарлы және молекулярлы оттегінің, озонның құрылысына, физикалық және химиялық қасиеттеріне салыстырмалы сипаттама. Оттегінің сутекті қосылыстары және олардың қасиеттері
