1-деңгей Бухгалтерлік есеп туралы айтып беріңіз Бухгалтерлік есеп

жүктеу/скачать 102,67 Kb.

бет	7/10
Дата	19.12.2022
өлшемі	102,67 Kb.
	#58082

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Байланысты:
бУ сессия

Құжаттама
Бағалау
Шоттар

1.Айналымнан тыс: 1. Тұрақты тіркелген : Негізгі құралдар: (ғимараттар, үйлер, шаруашылық және өндірістік мүлік т.б) , Материалдық емес активтер: (лицензиялар, патенттер, бағдарламамен қамтамасыз ету және т.б.)
2. Ұзақ мерзімді қаржылық салымдар
2.Айнымалы 1.Өндіріс процесінің құралдары: (шикізат пен материалдар, отын, жартылай өнімдер, бітпеген өндіріс, дайын өнім)
2. Айналымдағы процес құралдары: (кассадағы есепшоттағы және банктегі басқа шоттағы ақшалай қаражат, қысқа мерзімдік құнды қағаздар)

Бухгалтерлік есеп әдістерін талдаңыз

Құжаттама-шаруашылық операцияларының бастапқы тіркеу әдісі мен бух жазбалардың есептің басы дұрыстығын тексеру
Түгендеу-мүліктің іс жүзінде бар екендігі бух есептің мәліметтеріне сәйкестігін тексеру әдісі.
Бағалау-белгілі бір уақыт сәтіндегі кәсіпорын мүлкін ақшалай өлшеммен бейнелеу амалы.
Калькуляция-өнім,жұмыс және көрсетілген қызмет бірлігінің өзіндік құнын ақшалай бейнелеп шығару амалы.
Шоттар-қаржы жағдайы міндеттемелер және капитал туралы ағымдағы ақпарат жинайтын жүйеленетін экономикалық топтастыру.
Қосарлы жазба-шаруашылық операцияларын есеп объектілерінің өзара байланысын көрсететін бух есептің шоттарында тіркеу әдісі
Баланс-ақпаратты жинақтап қорыту мен экономикалық топтастыру тәсілі
Есеп беру-кәсіпорынның белгілі бір кезең ішіндегі шарушылық қызметін сипаттайтын көрсеткіштер.

Қаржылық есептіліктің нысандары атаңыз
Бухгалтерлік баланс құрылысын жіктеңіз
Шаруашылық операцияларының жүзеге асыру кезінде баланста болатын өзгерістерге тоқталыңыз
Шоттарды құру мен олардың мазмұнын ашып көрсетіңіз

Шоттарды құру, оның құрылымы айналымдардың дебет пен кредит бойынша сипатын, оның сальдосын анықтайды. Шоттарды құру тек экономикалық мәні жағынан емес, оның міндетіне де байланысты. Кейбір шоттар материалдық құндылықтарды қозғалысы мен жағдайын көрсету үшін, басқалары- өнім өндіруге жұмсалатын шығынды есептеуге үшін, үшіншілер – кірістерді анықтау үшін қолданылады.

Шоттардағы екі жақты жазба әдісіне тоқталыңыз

Екі жақты жазу жүйесі қосарлық принципке негізделген. Өйткені, барлық экономикалық құбылыстар екі аспектіден құралады: көбею мен азаю, пайда болу мен жоғалу, бұлар бірін-бірі толықтырып тұрады.
Екі жақты жазу жүйесінде іс жүзіндегі шаруашылық операциялар екі тіркеледі: бір шоттың дебеті, екінші шоттың кредиті бойынша; дебеттің жалпы сомасы кредиттің жалпы сомасын теңестіреді. Сондықтан да баланстың активінің жиыны пассив жиынына тең.
Шаруашылық операцияға қатысатын шоттар корреспонденттелетін шоттар деп аталады. Шаруашылық операцияны шоттарға жазу бухгалтерлік жазба (проводка) деп аталады.
Екі бухгалтерлік жазбада екі шоттың балансы болса қарапайым жазба, ал, бірнеше шот қатысатын болса, күрделі жазба деп аталады.
Әрбір шаруашылық операциясы бухгалтерлік есептің шоттарында екі рет (екіжақты жазу әдісімен): бір шоттың дебеті және екінші шоттың кредиті бойынша көрсетіледі.
Екіжақты жазу — бұл шаруашылық операциясын әр түрлі шоттардың дебеті мен кредиті бойынша бірдей сомамен бір мезгілде көрсету әдісі.
Дебеттелетін және кредиттелетін шоттарды көрсету шоттар корреспонденциясы немесе бухгалтерлік жазу (бухгалтерлік жазба) деп, ал шоттар корреспонденцияланатын деп аталынады.
Шоттар корреспонденциясын жасау типтік және жалпылама сипатқа ие болатын қарапайым шаруашылық, операцияларының мысалында қарастырылатынын атай кету керек. Олардың мағынасы: шаруашылық операциясы бір шоттың дебетіне және екінші шоттың кредитіне әсерін тигізеді, яғни оған тек екі шот қана катысады.

Шоттарды жіктеңіз

1.Қаражат пен шығу көзлерінің шоттары 1)негізгілері (Мүліктік, ақшалай, иннвестицияллар, меншікті капитал, есептік.) 2)Ретттеушілік
2. Процестер мен олардың нәтижелерінің шоттары. (Жинақтау-бөлу, калькуляциялық, кірістер, транзиттік, шығындар, қаржы-нәтижелік)
3. Баланстан тысқары

Бухгалтерлік есептегі құжаттау әдісіне тоқталыңыз

Құжаттау – шаруашылық операцияларын құжаттардың көмегімен олар жасалған сәтте және сол жерде бастапқы тіркеу.
Құжат бухгалтерлік жазбалар үшін міндетті негіз болып саналады. Әрбір шаруашылық операциясына ол жасалған сәтте құжат жасалады, онда құжаттың атауы, операцияның мазмұны, оның жасалған күні, өлшем бірлігі, операцияның жасалуына жауапты адамдардың қойған қолдары көрсетіледі.

Қаржылық есеп беру элементтерін жіктеңіз

Қаржылық есеп беру (отчетность) банктің қаржылық жағдайын бағалауға тікелей қатысы бар келесі элементтерден тұрады:
- активтер - бұл жасалған әрекет нәтижесінде пайда болған және келешекте компания экономикалық пайда алуды жоспарлаған әрекеттерінің нәтижесінде қалыптасқан компаниямен бақылауындағы ресурстар;
- міндеттемелер - компанияның жасалған әрекеттер нәтижесінде туындайтын ағымдағы міндеттемесі. Міндеттемелер бойынша есеп айырысу компанияны экономикалық тиімділікке әкеледі деп болжанады;
- капитал - міндеттемелерді орындағаннан кейінгі активтер.
Қаржылық есептің келесі элементтері қызмет нәтижесін бағалауға тікелей қатысты:
- табыстар - активтердің түсуі немесе ұлғаюы нысанында экономикалық пайданың өсуі немесе меншік иелерінің жасаған салымынан капиталдың артуы түріндегі міндеттемелердің қысқаруы;
- шығындар - активтерді есептен шығару немесе азаюы түрінде экономикалық пайданың қыскаруы немесе міндеттемелердің көбеюі нәтижесінде капиталдың кысқаруы

Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру ерекшеліктеріне тоқталыңыз

Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық жүргізуші субъектінің кассасы болады.
Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
Кассир – материалдық жауапты адам. Ол касса опера-цияларын жүргізу тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбек ақы мен басқа да төлемдерді беру үшін субъекті басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.
Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі.
Банкі шоттары теңгеменде, шетелдік валютасымен де ашылуы мүмкін. Банк келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезже, шот иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе үшінші тараптарға тиесілі ақша сомаларын аудару жөніндегі ұйғарымын орындауда және басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады.Банк шоттары бойынша жасалған келісім-шарты келесі мәліметтерден тұрады: реквизиттері; келісім мәні немесе келісім-шарттың жасалған нәрсесі; салық қызметі органдары берген салық төлеуші-шот иесінің тіркеме нөмірі; банктің көрсететін қызметінің шарты және оларды төлеу тәртібі. Келісімде жақтар тарапынан келісілген басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін.

Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру ерекшеліктеріне тоқталыңыз

Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан оларға сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала төленген төлемдері үшін алашақ борыштары- Дебиторлық борыштар (Алынуға тиісті шоттар) деп аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін (алынған) уақытына қарай алынуға тиісті дебитордық борыштар ағымдағы алынуға тиісті борыштар болып екіге бөлінеді. Бұл борыштардың есебі "Алынуға тиісті шоттар" бөлімінің шоттарында есептеледі.
Есеп беретін уақыттан кейін бір жыл ішінде алынатын (өтелінетін) дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептеледі. Олардың қатарына жататындар:
ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала төленген) төлем;
тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;
вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;
негізгі ұғымдар мен оның еншілес серіктестігі арасындағы түрлі операциялар негізінде туындаған дебиторлық борыштар;
ұйымның лауазымды адамдарының (тұлғаларының) дебиторлық борышы; басқадай дебиторлық борыштар.

Қорлар есебін ұйымдастыру ерекшеліктеріне тоқталыңыз

Кәсіпорындардың және ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын бұйымдары, сату үшін арналған тауарлары, сатып алынған бірақ әзірге ұйымға келіп түспеген тауарлары, аяқталмаған өндіріс, пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да материалдары сол ұйымның тауарлық- материалдық қорлар түріндегі активі болып табылады.
Олардың өндірістік құралдарынан өзге заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың өзіндік құнының жартысынан көбі еңбек заттарының құнынан тұрады. Еңбек заттар өндірістік қор болып табылады.
Материалдарды есепке алудың міндеттеріне келесілер жатады:
— дайындалған, келіп түскен, босатылған материалдарды уақытында есепке алып, кірістеу немесе есептен шығару;
— қоймадағы материалдардың және жеткізу кезінде материалдардың сақталуын бақылау;
— материалдық қорлардың қалдығының дұрыс сақталуын тексеру;
— материалдардың өндірісте пайдаланылу нормасын және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау;

Негізгі құралдар есебін ұйымдастыру ерекшеліктеріне тоқталыңыз

Негізгі құралдар есебін ұйымдастыру ерекшеліктеріне тоқталыңыз
Негізгі құралдардың есебі кәсіпорынның бухгалтериясында жүргізіледі. Олардың талдамалық есебі әрбір түгендеме объектісі бойынша бөлек жүргізіледі. Түгендеме объектісі деп өзінің құрамына кіретін, яғни өзіне тиісті керекті жабдықтармен, саймандармен сатылып алынған, орнатуды керек етпейтін жабдықтарды, салынып біткен және құрылыстарды (үйлері мен ғимараттарды), өздерінің құрылымы (конструкциясы) бойынша жекеленген немесе бірімен-бірі құрылымы бойынша біріктірілген, яғни қосылған, бір зат болып саналып, белгілі бір қызметті атқаратын бұйымдарды айтады.
Кәсіпорындарда негізгі құралдың есебін дұрыс жүргізу үшін және олардың тиісті түрде сақталуын қамтамасыз ету үшін әрбір негізгі құралдарға түгендеме нөмірі беріледі. Ол тұрақты түрде белгіленеді.
Негізгі құралдар тозуына, бұзылуына, басқа ұйымдар мен адамдарға берілуіне, сатылуына, тағы да басқа жағдайларға байланысты есептен шығарылғанда оның нөмірі ұйымның жаңадан кіріске алған негізгі құралдарына берілмейді. Түгендеме нөмірі негізгі құралға бекітілген жетонға немесе құралдардың өзіне бояумен жазылады. Түгендеме объектілерді (заттарды) реттік сериялық жүйесімен нөмірлеу ұсынылады. Мұндай жағдайда әрбір жіктеу тобына кіретін негізгі құралдарға бөлек сериялық реттік нөмірлер белгіленеді, ол сериялық реттік нөмірді негізгі құралдардың қандай жіктелу тобына жататындығын көрсететіндей етіп тағайындаған дұрыс. Негізгі құралдарға бастапқыда берілген түгендеме нөмірі оның түгендеме карточкасында және бір жерден екінші жерге орын ауысуы үшін толтырылатын алғашқы құжаттарда көрсетілуі тиіс.

Материалдық емес активтер есебін ұйымдастыру ерекшеліктеріне тоқталыңыз

Материалды емес активтер деген түсінік әлемдегі алдыңғы қатарлы фирмалардың шаруашылық қызметінде 19 ғасырдың аяғынан бері кеңінен қолданылып келеді.
Материалды емес активтер дегеніміз авторлардың, патент иелерінің және интеллектуалды меншік нысандарының басқа да заңды иелерінің құқықтары.
Интеллектуалды меншік саласындағы субъектілер құқығы арасындағы пайда болатын қарым-қатынастар реттеледі:өнертапқышқа оның өнертабысын өзі жеке-дара қолдану құқығын растайтын патенттік заңмен;
ҚР 1999 жылы 26 шілде айындағы № 456-1 «Тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері және тауардың шыққан жерінің атаулары туралы» заңмен;
шығармашылық қызметтің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет, өнер туындыларына құқықты реттейтін ҚР 1996 жылы 10 маусымдағы № 6 «Авторлық құқық және шектес құқықтар туралы» заңымен;
Қазақстан Республикасы қатысатын мынадай халықаралық келісімшарттармен:
өнертабысты, өндірістік жалпыға пайдалы үлгілерді және тауар белгілерін экономикалық және ғылыми-техникалық ынтымақтастық жағдайында құқықтық қорғау келісімі (КСРО 12.04.73. Мәскеуде қол қойылды);
жылғы патенттік кооперация туралы келісімшарт (КСРО атынан 23.12.70 жылы қол қойылды және 23.12.77 КСРО-ның ЖК Президиумымен ратификацияланды);

Міндеттемелер есебін ұйымдастыру ерекшеліктеріне тоқталыңыз

Міндеттемелер дегеніміз-мақсатты шараларды қаржыландыру үшін заңды және жеке тұлғалардан ірі компаниялардан алынған қарыздары осы ұйымның кіріске алып түбінде қайтарып беру жөніндегі алған міндеттемесі.Міндеттемелер-компанияның жасаған әрекеттері нәтижесінде туындайтын ағымдағы міндеттемесі.Міндеттемелер бойынша есеп айырысу компанияны экономикалық тиімділікке әкеледі деп болжанады.Міндеттемелерді алып тастағаннан кейінгі активтерді капитал дап атаймыз.
Міндеттеменің үш сипаттамасы болады:
1.Кредиторлық қарыз белгілі бір оқиға кезінде басқа тұлғаларға талапарды ұсынуды жүзеге асыру уақытында немесе активтерді пайдалану ықтималдығы бар тұлғалар алдындағы қарыздар мен міндеттемелерді көрсетеді.
2.Бұл кредиторлық қарызға шаруашылық бірлігін жауапкершілігінің туындауы мүмкіндігінше келешекте жоғалмайды.
3.Міндеттеменің пайда болуына әсер еткен мәселе бұрын да орын алған.
Егер осы сипаттамалардың біреуі жоқ болса,онда есеп обьектісі несиелік қарыз ретінде мойындалмайды.Бірінші сипаттама бірнеше жағдайда пайда болады.
Біріншіден,несиелік қарыз қазіргі міндеттемені көрсетеді.Келесі кезеңнің шығындары ағымдық мерзімнің кредиторлық қарызы болып саналмайды.
Екіншіден,несиелік қарыз басқа субьектіге қатысты міндеттемені көрсетеді.Үшіншіден,осы қарыздың өтелуі басталатын уақыт мерзімі бар.Оның құрамына өтелуі толық көлемде қарастырылмайтын міндеттемені кіргізуге болмайды.

Капитал есебін ұйымдастыру ерекшеліктеріне тоқталыңыз

Капитал (бухгалтерлік есеп).Меншікті капитал – ұйым активтерінің құны мен оның міндеттемелерінің сомасы арасындағы айырмашылық.Бухгалтерлік есептегі капитал ұйымның активтерінің құны мен оның міндеттемелерінің сомасы арасындағы айырмашылықты білдіреді.Ұйымның капиталы Бухгалтерлік баланстың «КАПИТАЛ ЖӘНЕ РЕЗЕРВТЕР» деп аталатын ІІІ бөлімінде көрсетіледі және міндеттемелерге кіреді. Капитал туралы ақпарат «Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте» де көрсетіледі (Бухгалтерлік балансқа қосымша).Ұйымның капиталы өз қаражатының көлемін көрсетеді. Капитал мынадай құрамдас бөліктерден тұрады (баланстың III бөлімінде көрсетілген):
Жарғылық капитал, жарғылық капитал
Негізгі құралдарды қайта бағалау (материалдық емес активтер)
Қосымша капитал
Резервтік капитал
Бөлінбеген пайда (зиян), Таза пайда (зиян)

Кірістер есебін ұйымдастыру ерекшеліктеріне тоқталыңыз

Табыс- есепті кезең аралығындағы активтер ағымы немесе өсуі немесе банк қызметінің табыс алуға бағытталған және капиталды өзгерте алатын түрлерінің нәтижесінде орын алған, жалпы қабылданған есептілік қағидаларына сәйкес әлшенген және мойындалған несиелік қарыздың азаюы нысанындағы экономикалық пайданың көбеюі.
Кейбір жағдайларда «табыс», «пайда», «түскен пайда» терминдерін бухгалтерлік қауымы мен студенттер қауымы дәлме дәл түсіне бермейді. «Табыс» термині Ұлыбритания, АҚШ және Қазақстан еледрінде әртүрлі жағдайда қолданылады. Мысалға, коммерциялық іс әрекет ерекшеліктеріне қарай Ұлыбританияда табыс термині қолданылмайды. Мұның орнына осы мемлекетте «Сатудан түскен табыс» термині қолданылып, жалпы табыс, таза пайда, түскен пайда ұғымдары есеп жүргізу тәжірибесіне енгізілген. Ал АҚШ – та «табыс» термині «пайда» терминіне қарағанда жиі қолданылады. Қандай жағдайда болмасын «табыста» мен «шығында термині» қатар қолданылып, бұлар капитал мен пайда көлемін анықтайды. Пайда деп – есепті жылдағы түскен табыстар сомасының жұмсалған шығындар сомасынан артық дәрежесін айтамыз. Егер шығында көлемі табыстар көлемінен артық болған жағдайда, онда ұйымдар зиян шегеді. Қазақстанда пайда көлемін анықтау процесі (үрдісі) екі жағдайдан:
1) Ең әуелі есепті жылға жататын табыстар сомасын дәлме дәл анықтау;
2) Осы жылы жұмсалған шығында сомасымен түскен табыстар сомасының сәйкестігі анықталады;
Табыстың мәнін анықтау, бағалау және табысты уақытпен байланыстыру бухгалтерлік есептің негізгі мәселелері.
Табыстар екі түрге бөлінеді: негізгі және негізгі емес қызмет түрлеріне байланысты. Нәтижелі шоттарды құру тәсілін, табыстар мен шығыстардың құрамын, оларды есепке алу және есептеу тәртібін Қазақстан Ресиубликасының Ұлттық банкі анықтайды және қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары талаптарына сәйкес банкті басқару және оған салық салу үшін жеткілікті деңгейде түсінікті болуы қажет.

Шығыстар есебін ұйымдастыру ерекшеліктеріне тоқталыңыз

Бухгалтерлік шығындар = нақты шығындар.Экономикалық шығындар = бухгалтерлік шығындар + балама шығындарҚысқа мерзім кезеңінде өндірістің жалпы, тұрақты және айнымалы шығындары анықталады.Жалпы шығындар (ТС) – бұл өндіріске кеткен барлық шығындар және тұрақты, айнымалы шығындардан тұрады.Тұрақты шығындар (ҒС) - өнім шығару көлемінің өзгеруіне байланысты өзгермейтін шығындар. Бұларға салықтар, жалға беру, төлемдер, сақтандыру, амортизация және т.б.Айнымалы шығындар (VС) – бұлар өнім көлемі өзгерсе бірге өзгеретін шығындар. Олар шикізатқа, жалақыға, энегияға, транпортқа, материалдарға кеткен шығындар.

Бухгалтерлік есеп нысандарын жіктеңіз

Бух есеп нысандары- жинақтау және талдау есебі байланысын, шаруашылық әрекеттерін тіркеу әдістемесі мен техникасын, есеп үрдісін ұйымдастыру мен технологиясын анықтайтын есеп тіркегіштерінің жиынтығы.
• Мемориалдық – ордер нысаны
• Журнал ордерлік нысан
• Автоматтандырылған нысан
• Жеңілдетілген нысан

Бухгалтерлік есептің құндық бағалануына тоқталыңыз
Қаржылық есептілік негіздеріне тұжырымдаңыз
Түгендеудің мәні, оның түрлері және жүргізу тәртібін көрсетіңіз

Бухгалтерлік есептің принциптеріне тоқталыңыз

1. Есептеу принципі – өндірілген өнімді сатудан түскен табыстар, бұл өнімдерді өндіріп, дайындаған кезде емес, осы өнімдерді сатып алушыларға жеткізген кезде, есептеу принципіне сай табыс төлемі соммасына жазылады.
2. Үздіксіз принципі
3. Түсініктілік принципі
4. Маңыздылық принципі
5. Мәнділік принципі
6. Айқындылық принципі
7.Бейтараптық принципі
8. Сақтық принципі
9. Аяқтау принципі
10. Салыстырмалы принципі
11. Сабақтастық принципі
12. Шындық және әділдік принципі.

ҚР бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы заңын тұжырымдаңыз

Есеп саясаты Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы заңнамасының талаптарына, халықаралық немесе ұлттық стандарттарға, шағын және орта бизнеске арналған халықаралық стандартқа және бухгалтерлiк есеп шоттарының үлгi жоспарына сәйкес, олардың қажеттiлiктерi мен қызмет ерекшелiктерi негiзге алына отырып, бухгалтерлiк есептi жүргiзу және қаржылық есептiлiктi жасау үшiн дара кәсiпкер немесе ұйым қолдануға қабылдаған нақты принциптердi, негiздердi, ережелердi, тәртiп пен практиканы бiлдiредi.

Калькуляция, мазмұны мен оның түрлерін жіктеңіз

Шаруашылық операцияларына шоттар байланысын жасап, шоттар ашып, айналым ведомостын құрыңыз

Есептің бастапқы берілгендері:

№		Соммасы
1	Есеп айырысу шотындағы ақша	15 000
2	Кассадағы ақша	10 000
3	Материалдар	25 000
4	Негізгі құралдар	30 000
5	Артықшылылығы бар акция	40 000
6	Мердігерлерге қысқа мерзімді берешек	20 000
7	Банктің қысқа мерзімді несиесі	15 000
8	Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу	5 000