) Махаббат адамның өмір сүруінің мәні ретінде. Фәлсафа дәстүріндегі Қожа Ахмет Яссауидің мистикалық дүниетанымы

Махаббат адам өмірін мағынамен толтыра алатын, бізді бақытты немесе бақытсыз ете алатын, азап шектіретін, жылататын, күлдіретін қабілетті күш. Махаббаттың түрлері: ата-ана махаббаты, балалар махаббаты, бауырына деген махаббат, жақынына деген сүйіспеншілік, Отанға деген сүйіспеншілік, Құдайға деген сүйіспеншілік және т.б. Винниченко өзінің өмірі туралы айта отырып: «Мен өз өмірімді өкінбей, ұялмай өлуге болатындай етіп өткіздім. Мен одан адам ала алатын барлық нәрсені алдым. Мен оны шын жүректен сүйемін.» Сонымен қатар, ол адам ағзасына зиян келтіретін және ондағы өмірді қысқартатын бірқатар факторлар бар екенін атап өтті, олар: ашуланшақтық, қорқыныш, қызғаныш, жеккөрушілік, және т.б., ал махаббат, жанашырлық, кешірімділік қабілеті адам өміріне оң әсер етеді.

Сезім, ұлына деген сүйіспеншілік жеңе алмаған, баласын құтқару үшін керемет кенеп жасау туралы арманынан бас тартпаған суретші туралы Винниченконың «Қара Пантера және Ақ Аю» пьесасында айтылады. Авторды ұлының өмірі мен өнерін таразыға салған кезде суретшінің ойлары, сезімдері, эмоциялары қызықтырды. Корнейге оның емделуі үшін картинаны сатқаннан гөрі, ұлының қалпына келе жатқанын елестету оңайырақ. Суретші ешбір өнер өзінің жақын адамын алмастыра алмайтынын сезгісі келмейді. Винниченко Корнейдің басына түскен қиын жағдайды бейнелеген: оның науқас ұлы мен картинасы таразыда. Пьесадан көрініп тұрғандай, өнерге деген ессіз сүйіспеншілік орналасқан таразы басым. Корней картинаны сатқан жоқ, сондықтан қажетті дәрі-дәрмектерді ала алмаған бала қайтыс болады. Винниченко өмірде өз орнын таба алмаған және жалған құндылықтарды басшылыққа алып, адамгершілік құндылықтарды ескермеген адамның трагедиясын көрсетуге тырысты.

Э.Фромм махаббаттың төрт компонентін атап көрсетті: 1) қамқорлық. Сүйетін адам, сүйгенінің өміріне қызығып, оны қауіптер мен қиындықтардан қорғауға тырысады. Мысалы, ана баласына алаңдайды және ол үшін жасайтын барлық нәрсе ауыртпалық емес, қуаныш пен рахат. 2) жауапкершілік. Сүйген кезде біз басқалар үшін жауапкершілікті сезінеміз. Бұл міндетті парызымызды орындау емес, шынайы алаңдаушылық, махаббат объектісімен тығыз байланыс сезімі; 3) құрмет. Бұл сүйгенін сол қалпында көре білуінде, оның даралығын тануда жатыр. Біз кейде сүйетін адамдарымызға өз қалауымыз бен қажеттілігіміздің призмасы арқылы қараймыз, оның өзінің ішкі әлемі, тағдыры, арманы, мақсаты бар адам екенін ұмытып кетеміз; 4) білім. Басқа адам - жұмбақ. Махаббат ғана өзгенің терең мәнін білуге қабілетті.

Қожа Ахмет Яссауи - сопылықтың негізін салушы, ойшыл, ақын. Құдай барлық жерде бар, мәңгі бар, деп пайымдады ол. Қожа Ахмет Яссауидің сопылық мектебі ұсынған сопылықтың зерттеушілердің пікірі бойынша өзіндік ерекшеліктері бар. Яссауидің сопылық мектебі бірнеше кезеңдерден өтуді талап етті: шариғат, тариқат, хакикат, магрифат. Шариғат - мұсылмандықтың ережелеріне сәйкес тақуалық өмір сүруді білдіреді; тарикат - дүниеден бас тартуды білдіретін мистикалық жол; магрифат - экстаздың мистикалық білімі мен жетістігі, Құдаймен уақытша бірігуі, хакикат - сопылар дүниелік құмарлықты басу арқылы кемелдікке жететін кезде, құдаймен үнемі бірге болу кезеңі.

Ясауи ілімдерінің маңызды құрамдас бөлігі - зікір айту - Тәңірді еске алу. Зікір сопылық жолдың өзегі болып табылады. Бұл тақырып Ахмет Яссауидің хикмат-нұсқауларында ең маңызды болып көрінеді. Түсіндірулердің алуан түрлілігіне қарамастан, оның барлық көріністерін біріктіретін ортақ нәрсе бар. Зікір - сөзбе-сөз сопының жүрегінде туып, содан кейін сол жерден жылап, жалбарынып щығару арқылы Алланы еске алу.

Яссауи сопылықтың ең жақсы дәстүрлерін қолданды және сопылықтың ерекшелігі зікірлердің ана түрік тілінде жүргізілгендігінде болды, бірақ исламның негізгі ережелері дәстүрлі түрде Құран тілінде, араб тілінде орындалды. Ахмет Яссауи зікірді ырым емес, руханилық, жан күйі деп санады, сондықтан ол православиелік исламның теріс реакциясына қарамастан зікір кезінде ерлер мен әйелдердің бірлесіп қатысуына жол берді.

Яссауи тәртібінде қолданылған зікір түрлерінің ішінде ерекше орындысы қысқы зікір кезінде алғашқы үш күнде орындалатын «Катта зікір» деп атады. Катта зікір Яссауидің хикметінде айтылды - қатысушылардың қалауы мен жағдайына байланысты оған би кіре алады. Биге қуанып, шаршаған сопылар Яссауидің хикматтарын тыңдайды. Олар сопылардың жылауымен, көз жасымен, бауырластық құшағымен бірге өте күшті эмоционалды реакцияны тудырды. Хикматқа назар аударсақ, бұл дәстүр Яссауидің өз кезінен басталады. Жылау және өксікпен көрінетін зікірді қолданудың басты мақсаты - Құдаймен бірігу және оның сұлулығы туралы ойлау. Жылау мен өксік тек шексіз ұмтылысты, мінсіз, әдемі құдай әлемін және Құдаймен бірігудің қиындығын ғана емес, сонымен бірге адасқан жер әлеміне өкінішті көрсетеді.