1. Ғылымға берілген анықтамаларды салыстырып, басты қағидаттарды кластерге түсіріңіз. Қымбат
Ғылыми әдіснаманың үш деңгейі Аида
жүктеу/скачать 0,98 Mb.
|
| 9. Ғылыми әдіснаманың үш деңгейі Аида
Талдаудың барлық жалпы ғылыми әдістерін үш топқа бөлген жөн: 1.жалпы логикалық, 2.теориялық және 3.эмпирикалық. 1. Жалпы логикалық әдістер – талдау, синтез, индукция, дедукция, ұқсастық. Талдау дегеніміз – зерттеу объектісінің компоненттерге бөлінуі, ыдырауы. Ол аналитикалық зерттеу әдісінің негізінде жатыр. Талдаудың түрлері жіктеу және периодтау болып табылады. Мысалы, талдау әдісі қылмыстың құрамы объектіге, объективті, субъективті және субъектіге бөлінген кезде әрекетті саралау үшін қолданылады. Синтез – бұл зерттеу объектісінің жеке жақтарын, бөліктерін біртұтас тұтасқа біріктіру. Мысалы, біртекті әлеуметтік қатынастарды реттейтін құқықтық нормаларды тәуелсіз топқа біріктіру құқық институтын береді. Сонымен, азаматтық құқықтағы меншік құқығы, қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатысу, әкімшілік құқықтағы лауазымды тұлғалардың жауапкершілігі институттары бар. Индукция – бұл ойдың (танымның) фактілерден, жеке жағдайлардан жалпы жағдайға ауысуы. Индуктивті тұжырымдар жалпы ойға «әкеледі». Мысалы, индукция әдісі заң ғылымында құбылыстар, әрекет және пайда болған салдар арасындағы себептік байланыстарды орнату үшін қолданылады. Криминологияда бұл логикалық әдіс ұлттық, нәсілдік, діни өшпенділік немесе дұшпандық себептермен қылмыс жасаудың көптеген фактілері Ресейде ұлтаралық қақтығыстар негізінде қылмыстың пайда болуын көрсетеді деген қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Ұқсастық – бұл заттар мен құбылыстар туралы олардың басқалармен ұқсастығы негізінде білім алу тәсілі; ойлау, онда кейбір белгілердегі зерттелетін объектілердің ұқсастығынан олардың ұқсастықтары мен басқа да белгілері туралы қорытынды жасалады. Мысалы, юриспруденцияда заңнамадағы олқылықтар аналогия бойынша Заңды қолдану арқылы толықтырылуы мүмкін. Заңның ұқсастығы – бұл Заң нормасымен реттелмеген қоғамдық қатынастарға ұқсас қатынасты реттейтін заң нормасын қолдану. 2. Теориялық деңгей әдістеріне аксиоматикалық, гипотетикалық, формализация, абстракция, жалпылау, абстрактыдан нақты, тарихи, жүйелік талдау әдісіне көтерілу жатады. Аксиоматикалық әдіс – бұл кейбір мәлімдемелер (аксиомалар, постулаттар) дәлелдерсіз қабылданады, содан кейін белгілі бір логикалық ережелерге сәйкес олардан қалған білім алынады. Бұл әдісті, мысалы, қасақана қылмыстың субъективті жағын зерттеу кезінде қолдануға болады. Аксиома ретінде қылмыс жасаған адам қылмыстық-құқықтық тыйымның бар екенін білетін, өз әрекеттерінің қоғамдық қауіптілігін білетін және зиянды салдардың пайда болу мүмкіндігін алдын- ала білетін ереже қабылданады. Сондықтан қылмыс субъектісі заңды білмеу арқылы ақтала алмайды, өйткені әркім жарияланған заңды білуі керек және оны білмеу жауапкершіліктен босатпайды деп болжанады. Гипотетикалық әдіс – бұл ғылыми болжамды қолданатын зерттеу әдісі, т.б. берілген әсерді тудыратын себеп туралы немесе қандай да бір құбылыстың немесе объектінің бар екендігі туралы болжамдар. Бұл әдістің бір түрі – гипотетикалық-дедуктивті зерттеу әдісі, оның мәні эмпирикалық фактілер туралы тұжырымдар алынған дедуктивті байланысқан гипотезалар жүйесін құрудан тұрады. Гипотетико-дедуктивті әдістің құрылымына кіреді: 1) зерделенетін құбылыстар мен заттардың себептері мен заңдылықтары туралы болжамды (болжамды) ұсыну; 2) барынша ықтимал, орынды болжамдардың жиынтығынан іріктеу; 3) дедукция көмегімен тергеудің (қорытындының) іріктелген болжамынан (посылкасынан) шығару; 4) гипотезадан алынған салдарды эксперименттік тексеру. Гипотетикалық әдісті құқық нормаларын жобалау кезінде қолдануға болмайды. Формализация – құбылысты немесе затты кез-келген жасанды тілдің символдық түрінде көрсету (мысалы, логика, математика, химия) және осы құбылысты немесе затты тиісті белгілермен жұмыс жасау арқылы зерттеу. Ғылыми зерттеулерде жасанды формализацияланған тілді қолдану екіұштылық, дәлсіздік, белгісіздік сияқты табиғи тілдің кемшіліктерін жоюға мүмкіндік береді. Формациялау кезінде олар зерттеу объектілері туралы пайымдаудың орнына белгілермен (формулалармен) әрекет етеді. Жасанды тілдердің формулаларымен амалдар жасау арқылы жаңа формулаларды алуға, кез келген тұжырымның ақиқаттығын дәлелдеуге болады. Абстракция – зерттелетін тақырыптың кейбір қасиеттері мен қатынастарынан психикалық алаңдаушылық және зерттеушіні қызықтыратын қасиеттер мен қатынастарды таңдау. Әдетте абстракция кезінде зерттелетін объектінің қайталама қасиеттері мен байланыстары маңызды қасиеттер мен байланыстардан бөлінеді. 3. Эмпирикалық деңгей әдістеріне мыналар жатады: бақылау, сипаттау, санау, өлшеу, салыстыру, эксперимент, модельдеу. жүктеу/скачать 0,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|