1. Физиология пәні, басқа ғылымдармен байланысы, медицинадағы маңызы. Уник 100%
Орталық жүйке жүйесінің әр түрлі деңгейіндегі ақпараттарды өңдеу. Анализатордағы көру ақпаратты кодтау
жүктеу/скачать 243,73 Kb.
|
физиология сессия Nazarkul E.S. 2021surak
| 62. Орталық жүйке жүйесінің әр түрлі деңгейіндегі ақпараттарды өңдеу.
Анализатордағы көру ақпаратты кодтау. Анализатор дегеніміз - бір типтегі сенсорлық ақпаратты қабылдау мен талдауға жауап беретін функционалды бөлім (бұл терминді И.П.Павлов енгізген). Анализатор - бұл тітіркендіргіштерді қабылдауға, қозуды өткізуге және ынталандыруды талдауға қатысатын нейрондардың жиынтығы. Анализаторды көбінесе сенсорлық жүйе деп атайды. Анализаторлар олардың қалыптасуына қатысатын қозу түріне қарай жіктеледі. Анализатор түрлері: көру, есту, дәмдік, иіс сезу, тері немесе тактильді анализаторлар. Анализатор үш бөлімге бөлінеді: Перифериялық бөлім: тітіркену энергиясын жүйке қозу процесіне айналдыруға арналған рецепторды қабылдайтын бөлім. Өткізгіш бөлім: импульстар рецепторлардан орталық жүйке жүйесінің үстіңгі бөліктеріне берілетін центрге тартқыш (афферентті) нейрондар мен жүйкелік қозуды өткізетін аралық бөлім. Орталық бөлім: ми қыртысының нақты аймағы,қабылданған сезімге талдау жасалынатын ми жабынындағы және қыртыс астындағы сезімтал орталық бөлім. Өсетін (афферентті) жолдардан басқа, төмендейтін талшықтар (эфферентті) бар, олардың бойында анализатордың төменгі деңгейлерінің белсенділігі оның жоғары, әсіресе кортикальды бөлімдерімен реттеледі. Анализатордың жұмыс істеу принципі.Анализаторлар - бұл миға ақпарат енгізу және осы ақпаратты талдауға арналған жүйелер. Кез-келген анализатордың жұмысы миға сыртқы физикалық немесе химиялық энергияны рецепторлар қабылдаудан бастайды, оны жүйке сигналдарына айналдырып, нейрондар тізбегі арқылы миға таратады.Рецептор дегеніміз – бұл эволюция барысында өзіне сәйкес,сыртқы немесе ішкі тітіркендіргіштерді қабылдауға дағдыланған, арнайы құрылым. Сенсорлық сигналдарды беру процесі олардың қайта-қайта түрленуімен және қайта кодталуымен қатар жүреді және жоғары анализмен және синтезмен аяқталады (бейнені тану), содан кейін организмнің реакциясы жүзеге асады. Афферентті нейрондар – сенсорлық ақпараттың өңделуіне қатысатын алғашқы нейрондар болып табылады, олар ганглийлердер орналасқан. Ақпараттың өңделуіне қатысатын келесі нейрон – жұлын мен сопақша ми немесе ортаңғы мида орналасқан.Бұл жерде таламусқа, яғни оның арнайы ядроларына қарай жолдар бағытталады. Ал бұл арнайы ядроларда сенсорлық ақпараттың өңделуіне қатысатын, көптеген талдағыштарда кездесетін – нейрон орналасқан. Қорыта келгенде, негізі «анализатор» яғни, «талдағыш» терминін 1909ж И.В.Павлов ұсынған. И.В.Павлов бойынша талдағыш – бұл сыртқы немесе ішкі ортаның серпіністері туралы ақпаратты өңдеуге және олар туралы көзқарастар(сезіну, қабылдау) алуға қатысатын мидың рецепторлары мен нейрондарының жиынтығы. Көру анализаторына - перифериялық бөлік (көз алмасы), өткізгіш бөлім (көру нервтері, қыртыс асты көру орталықтары) және анализатордың қыртыстық бөлігі кіреді. Көру мүшесі - көз рецепторлық аппаратты (торлы қабықты) және жарық сәулелерін шоғырландыратын және торлы қабықтағы заттардың кішірейтілген және кері түрінде айқын бейнесін қамтамасыз ететін оптикалық жүйені қамтиды. Көздің жарық сындырғыш аппараттары.Диоптрикалық немесе жарықты сындырғыш, көздің бұл аппараттарына: қасаң қабық, көз бұршағы, шыны тәріздес дене, көздің алдыңғы және артқы камераларындағы сұйық жатады. Қасаң қабық көздің жарықты өткізіп, сындыратын қорғаныш қызмет атқаратын, фиброзды қабықтың 1/16 бөлігін құрайтын, өте жоғары оптикалық гомогенді қасиетке ие қабық.Қалыңдығы ортасында 0,8-0,9 мкм, ал шеткі бөлігінде 1,1 мкм.Жарықты сындырғыш көрсеткіші 1,37, сындырғыш күші 40 дптр.Микроскопиялық құрылысында бес қабатын ажыратуға болады.Оларға: алдыңғы көп қабатты жалпақ эпителиі, алдыңғы шектеушілік мембранасы немесе Бауменов қабығы, қасаң қабықтың меншікті заты, артқы шектеушілік мембранасы мен (десцемет қабығы) артқы эпителиі жатады.Ең негізгі және қалың - қасаң қабықтың меншікті заты, құрамында көптеген коллаген талшықтары мен өсінділі фибробласттар бар. Талшықтар мен фибробласттар аморфты затта орналасқан, гликозамингликандарға да бай. Гликозамингликандар (кератинсульфат) қасаң қабықты мөлдір түске ие етеді, егер түсі өзгеріп кетсе «бельмо» ауруы байқалады (көзді ақ басады). Көз бұршағы , екі бүйірі дөңес, мөлдір дене, пішіні құбылмалы.К өз аккомациялық кезеңінде алысты жақындатып немесе керісінше, көптеген жағдайларда пішіні өзгереді.Көз бұршағының радиусы 6-10 мм-дей, сыртқы қалыңдығы 11-18мкм, сырты мөлдір капсуламен қоршалған. Капсула астында (алдыңғы бөлігінде) бір қабатты көз бұршағының эпителиі орын алады. Көз бұршағының құрамында мөлдір (түссіз) белок—кристаллин болады. Көз бұршағының гистофизиологиясын білу клиникада өте маңызды. Себебі, жасанды көз бұршағын жасап, ауырған көзге жалғау кездері медицинада кеңінен қолданылады (катаракта). Шыны тәріздес дене көз бұршағымен торлы қабықтың арасында орналасқан мөлдір, желатин тәрізді зат. Құрылысы тор тәріздес, құрамында витреин белогы мен гиалурон қышқылы болады.Жарықты сындыру көрсеткіш d =1,33 тең. Бұл көз алмасының өте сезімтал ішкі—торлы қабығы. Құрамында сыртқы пигментті және ішккі сезімтал нервтер тізбегінен тұратын қабаттары бар. Торлы қабықтың гистологиялық құрылысы өте күрделі де, құрамы радиальды бағытта орналасқан үш түрлі нейрондар тізбегінен тұрады. Нейрондардың бірінші түрі—фоторецепторлы (таяқша және колба тәрізді), екіншісі— биполярлы бірінші мен екінші нейрондар тізбегінің арасында орналасқан, ал үшіншісі ганглионарлы нейрондар болып аталады. Бұлардан басқа нейрондардың тағы бірнеше түрлері биполярлы- горизонтальды және амакринді нейрондар да баршылық. Торлы қабықтың фоторецепторлары.Фоторецепторлы нейрондар: таяқша мен колба тәрізді болып жіктеледі.Таяқша нейрондар- ымырт (кешкі) кезіндегі рецепторлары болса, ал колба тәрізді түрлері күндізгі мезгілдің рецепторлары болып табылады. Құрылысы жағынан фоторецепторлы нейрондардың пішіні цилиндр тәрізді, бірнеше бөліктері болатын; дистальді-сыртқы сегметінде фооторецепторлы мембраналары болады. Бұл мембраналар жарықты қабылдап, тітіркенеді.Сыртқы сегмент байланыстырушы цилий деп аталатын бөлігімен ішкі сегментпен байланысады. Ішкі сегментте көптеген митохондриялар, полисомалар, Гольджи комплекс т.б. болады.Бұл сегментінде белок синтезі өтеді.Нейронның проксимальды денесінен бір аксон шығып биполярлы, горизонтальды нейрондардың дендриттерімен синапс түзеді. Фоторецепторлы нейрондардың сыртқы сегментінде мыңға жуық жалпақ қапшық түріндегі-дискілері болады. Фоторецепторлы мұндай дискілер таяқша нейрондарда плазматикалық мембранадан бөлек орналасқан. Тұйық дискілердің параметрі 15нм (қалыңдығы), ені-1 нм;әрбір дискінің арасындағы кеңістіктері—15 нм-дей. Таяқша нейрондардың құрамындағы родопсин—опсин белогі мен «А» витамині ретинальдан тұрады.Ал адамда колба тәрізді нейрондардың саны 6-7 млн. Бұлар заттың күндізгі кездегі түсін анықтайды. Құрамындағы пигмент иодопсин жарықта белок пен ретинальға ыдырайды. 63.Көру арқылы бейнені қалыптастыру. Көздің қозғалысы және бинокулярьді көру. Бинокулярлық көруді анықтауға арналған аппараттық емес әдістер бар. Қозғалысты анықтау әдісі: науқас көзімен жақын орналасқан затты, мысалы, қарындашқа көз тігеді. Одан кейін бір көзді алақанмен жабады. Көп жағдайда бұл көз сыртқа қарай ауытқиды. Егер сіз жабылған көзді ашсаңыз, онда бинокулярлы көруді жүзеге асыру үшін ол қарсы бағытта орнына келу қозғалысын жасайды. Соколов әдісі (алақандағы «тесік»). Диаметрі 3 см болатын қағаз парағынан түтікті домалақтап , бір көздің алдына қойылады. Алақанды екінші көздің алдына, түтіктің дистальды ұшына жақын орналастырады. Бинокулярлы көру кезінде суреттер біріктіріліп, науқас алақандағы «тесікті» көреді. Қарындашты оқуға арналған әдіс. Қарындаш оқырман мұрнының алдында бірнеше сантиметрге тік күйде орналастырылған. Басын айналдырмай оқу, бинокулярлы көрудің көмегімен ғана мүмкін, өйткені бір көзге әріптер көрінбейді, екінші көзге көрінеді және керісінше. Кішкентай балаларға арналған призмалық әдіс. Бинокулярлы көру қабілеті болған кезде призманы бір көзге қою, осы көздің орнына келу қозғалысын тудырады, бұл кескінді орталық торлы шұңқырға жібереді және екі жақты көруді жояды. Призмасы бар үлгілер келесі түрде жүзеге асырылады: балаға бірінші назар аударатын зат көрсетіледі. 10-12 призма диоптриясынан тұратын призманы бір көздің алдына қояды да, тез алып тастайды. Содан кейін дәл солай екінші көзге де жасайды. Бинокулярлы көру болған кезде, екі көз де призманы алып тастағаннан кейін, орнына келу қозғалысын жасайды. Бинокулярлы көру болмаған кезде орнына келу қозғалысы пайда болмайды немесе оны тек бір жетекші көз орындайды. жүктеу/скачать 243,73 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|