20.Әліпби және әліпбидегі әріп пен фонема қатынасын «Фишбоун» әдісі арқылы түсіндіріңіз. Әріп-дыбыстың графикалық таңбасы.Әріп-шартты таңба.Фонема-сөздер мен морфемаларды құрастырады.
Қазақ тілі фонемаларының дыбыс қорын Қазіргі қазақ графикасында әріпті дыбысталған
зерттеген:М.Жүсіпов,Н.Уәли, сөз-фонема,графема қатынасын алғаш рет
З.Бодамбек. Э,ъ,в Қазақ талдап көрсеткен Н.Уәлиұлы.
ц,н әріптері тек графикасында 312 әріп
кірме сөздерде жазылады. қоры бар.
Осы мәселелерді
назарға алу қазақ жазба тіл мен ауызша тілдегі
әріп-фонема дыбысқа қатысты қазіргі қазақ жазуының мәртебесі.
21.Қазақ жазуын зерттеген ғалымдардың тұжырымдарын саралап,концептуалды кестеге түсіріңіз.
Ғалым
Тұжырымдамасы
Пікіріміз
Қ.Жұбанов
Емле негізіне қойса сол тілдің жаратылыс заңы болуға керек.Тіліміздің жаратылысына қарасақ емле дыбыс негізді болуға керек.
Сөздің дұрыс жазылуы айтылуы сол тілдің ерекшелігіне тұруы қажет және ол ҰУ,ҮУ,ЫИ,ІИ деген дыбыстарды И мен У әріптерімен таңбалауды дұрыс деп санаған.Біздің ойымызша осылай жазу сауаттылықта әбден келеді.
Е.Омаров
«Қазақ тілінде ұзын и мен ұзын у жоқ».
Ғалым барынша и,у дыбыстары келетін жерже ұ,ү,і,ы деген төл әріптер жазылу қажет деген тұжырымдамамен,қалай естілсе солай жазылуы керек деген пікір қалыптастырған.
Ш.Сарыбаев
Қырғыз графикасындағыдай к әріпімен «қ»,»к» дыбыстарын, «ғ»,»г» дыбыстарын г әріпімен белгілеп,іргелес келген дауыстының жуан-жіңішкелігіне орай «қ»,«ғ», «к»,«г» екенін айыруды ұсынды.
Бұл тұжырымдамаға қарсымыз.Себебі,төл таңбаларымыз,яғни ң,ғ әріптеріміз өз ерекшеліктерін жоғалтып алуы мүмкін.Ал,қазақ әліпбиі керісінше төл дыбыстарымыздың құндылығын арттырады.
А.Ысқақов
Э әрпінің мәнін е әрпі де бере алады.Сондықтан э-нің қажеті жоқ.
«Қыркүйек деп те,құркүйек деп те жазу қате болып табылмасын.
Осы сөздің қалай жазылу керектігіне байланысты туындаған дауға нүкте ретінді қойылған еді.Яғни түбір сөз сақталып жазылуы керек деген пікір қалыптасқан.
Нәдір Төреқұлұлы
Латын графикасы негізінде әліпби жүйесін алғаш түзген қазақтың дарынды дипломаты.
1924 жылы Мәскеу қаласында «Жаңа әліпби туралы» атты кітабында өзінің жобасын көрсетеді.
Жобада 28 дыбысқа 28 әріп арнаған. Дауысты дыбыстардың жіңішке варианттарын автор дәйекше арқылы айыруға болатындығын көрсетеді. Мысалы, «on (он) — on' (өн)», «un (ұн) – un' (үн)» т.б.
Кірме сөздер арқылы енген «ф», «ч» дыбыстарына әріп арнайды. Мысалы, «fylosofya» (философия), «cempyon» (чемпион
Белгілі дарынды дипломат ғалымның зерттеген зерттеуіне қосыламын.Неде болса,қазақ халқының болашағы үшін өзіндік бір үлесін қосып жатыр.
