1. «Конфликт» түсінігі және оның жасөспірім тұлғасын қалыптастырудағы әлеуметтік рөлі
жүктеу/скачать 28,69 Kb.
|
педагогика қазақша(1) (1)
| Қақтығысты шешу қақтығыс жағдайын жою және оқиғаны тоқтату дегенді білдіреді. Біріншісін орындау қиынырақ, бірақ маңыздырақ екені анық. Өкінішке қарай, іс жүзінде көп жағдайда оқиғаның сарқылуымен ғана шектеледі. Бірақ көбінесе біз «басу» әдістемесін қолданамыз – сыртқы мәжбүрлеудің әсерінен мақсаттарды жүзеге асырудан аулақ болу, бұл кезде фрустрация тереңдетіліп, кез-келген уақытта агрессия түрінде шығуы мүмкін [11, 16 б.].
Сыныптағы топтардағы қақтығыстардың ерекшеліктерін қарастырайық. Жалпы білім беретін мектепте болашақта жанжал алдындағы және жанжалды жағдайларда адамның мінез-құлқының негізі қаланады. Жанжалдардың алдын алу үшін олардың мектеп ұжымдарында қалай пайда болатындығы, дамуы және аяқталуы, олардың ерекшеліктері мен себептері туралы түсінік болуы керек. Оқу іс – әрекетінде жиі кездесетіндердің бірі – оқушылар арасындағы қақтығысты қарастырайық. Жасөспірімдер ортасындағы қақтығыстар Н. Помяловскийдің шығармаларындағы бурса мектеп болсын, Р.Киплинг сипаттаған 19 ғасырдағы ақсүйектер мектебі болсын, ағылшын жазушысы В.Голдингтің «Шыбындар әміршісі» кітабында елсіз аралда ересексіз қалған ұлдар тобы болсын, барлық заман мен халықтарға тән. А.И. Шипиловтың мектеп қақтығыстарына қатысты еңбектерінде оқушылар арасында көшбасшылық қақтығыстар жиі кездесетіні және онда екі-үш көшбасшы мен олардың топтары сыныптағы біріншілік үшін күресетіні айтылады. Орта сыныптарда ұлдар тобы мен қыздар тобы жиі қақтығысады. Үш-төрт жасөспірімнің бүкіл сыныппен немесе бір оқушы мен сыныппен қақтығысы болуы мүмкін. Психологтардың бақылауларына сәйкес [6, 14 б.], көшбасшылыққа апаратын жол, әсіресе жасөспірімдер ортасында, артықшылықты, немқұрайлылықты, қатыгездікті, мейірімсіздікті көрсетумен байланысты. Балалардың қатыгездігі – жалпыға белгілі құбылыс. Әлеуметтенудің алғашқы кезеңдерінде агрессивтілік кездейсоқ пайда болуы мүмкін, бірақ мақсатқа агрессивті түрде қол жеткізгенде, әртүрлі қиын жағдайлардан шығу үшін агрессияны қайта пайдалануға деген ұмтылыс пайда болуы мүмкін. Бұдан агрессия жетістікке жету тәсілі ретінде емес, басты мақсат ретінде маңызды болады, ол басқаларға қарсы дұшпандықты тудыратын мінез-құлықтың тәуелсіз мотивіне айналады. Сонымен қатар, жасөспірімнің сыныптастарымен қарым-қатынасындағы қақтығыстар оның жас ерекшеліктерімен – құрдасын бағалаудың моральдық-этикалық өлшемдерін қалыптастырумен және оның мінез-құлқына қойылатын талаптармен анықталады [5, 74 б.]. Педагогикалық конфликтологияда [4, 219 б.] мамандар оқушылар арасындағы қақтығыстардың ерекшеліктерін анықтайтын негізгі факторларды анықтады. Біріншіден, оқушылар арасындағы қақтығыстардың ерекшелігі жас психологиясымен анықталады. Оқушының жасы қақтығыстардың себептеріне де, олардың даму ерекшеліктері мен аяқталу әдістеріне де айтарлықтай әсер етеді. Біз мектепте оқу кезінде адамның ең қарқынды даму кезеңі болатынын білеміз. Мектеп балалық шақтың едәуір бөлігін қамтиды. Ал бұл жерде студенттер арасындағы қақтығыстардың ерекшеліктерін анықтайтын негізгі фактор студенттердің әлеуметтену процесі болып табылады. Әлеуметтену – бұл қарым-қатынас пен іс-әрекетте көрінетін әлеуметтік тәжірибенің белсенді көбеюін игеру процесі мен нәтижесі. Мектеп оқушыларының әлеуметтенуі күнделікті өмірде және іс-әрекетте табиғи түрде, сонымен қатар мектептегі оқушыларға педагогикалық ықпал ету нәтижесінде мақсатты түрде жүзеге асады. Оқушылардағы әлеуметтенудің тәсілдері мен көріністерінің бірі – тұлғааралық қақтығыс. Айналасындағылармен қақтығыстар кезінде жасөспірім өзінің құрдастарымен, мұғалімдерімен және ата-аналарымен қарым-қатынаста қалай әрекет ете алатынын және ете алмайтынын түсінеді. Екіншіден, мектеп оқушылары арасындағы қақтығыстардың ерекшеліктері олардың мектептегі іс-әрекетінің сипатымен анықталады, оның негізгі мазмұны оқу болып табылады. Үшіншіден, қазіргі жағдайдағы оқушылар арасындағы қақтығыстардың ерекшелігі қазіргі өмір салтымен, әлеуметтік-экономикалық жағдайдағы өзгерістермен және соның салдарынан отбасын материалдық қамтамасыз етудегі теңсіздікпен анықталады [7, 37 б.]. Жасөспірімдік кезеңде сыныптастарымен тұлғааралық қарым-қатынастың бұзылу процесін қарастырайық. Жас – бұл жеке тұлға дамуының белгілі бір сапалы, уақытпен шектеулі кезеңі. Жасөспірімдік кезеңде құрдастарымен қарым-қатынас үлкен мәнге ие болады. Достармен қарым-қатынас жасөспірімнің жеке өмірінің дәл ортасында, оның мінез-құлқы мен іс-әрекетінің барлық басқа аспектілерін, соның ішінде оқу аспектілерін де анықтайды [10, 124 б.]. Жасөспірімдер үшін мектептегі құрдастарымен қарым-қатынас жасау ғана емес, олардың сыныптастары арасында қанағаттанарлық позицияны алу маңызды. Жасөспірімнің өзін-өзі бағалауға деген ұмтылысын қанағаттандыра алатын бұл позиция әр оқушы үшін әртүрлі. Кейбіреулер топта көшбасшылық позицияны иеленуге ұмтылады, басқалары – жолдастарының мойындауы мен құрметіне ие болуға, кейбіреулері – қандай да бір мәселеде даусыз беделге айналуға және т.б. Кез келген жағдайда құрдастар арасында белгілі бір позицияның қажеттілігі мінез-құлық пен оқудағы басым мотивке айналады, бұл оқу процесінің тиімділігі мен нәтижесіне әсер етеді. Жасөспірімнің қоршаған шындықты меңгеруге деген жоғары қажеттілік, психикалық стресс пен дене еңбегіне, әр түрлі әрекет түрлеріне ұмтылу сияқты психологиялық ерекшеліктері оған сыныпта көшбасшылық позицияны иеленуге көмектеседі. Көшбасшылар өздерін неғұрлым белсенді, көпшіл, батыл және шешуші деп бағалайды, өзінің ұйымдастырушылық қабілеттері мен адамдармен тіл табысу қабілеті туралы мақтанышпен жоғары айтады, өздерін ықпалды, ерік-жігері мен әзіл-оспақ сезімі жоғары деп санайды. Көшбасшы емес жасөспірімдердің өзін-өзі бағалауы онша жоғары емес. Олар өз қабілеттеріне соншалықты сенімді емес және іс жүзінде бәсекелесуге ынталы емес. Дегенмен, сыныптастарымен қарым-қатынаста талапшылдық пен белсенділіктің болмауы көшбасшы болып табылмайтын жасөспірімдердің ешқайсысы сыныпта жоғары орынға ие болғысы келмейді дегенді білдірмейді. Белгілі бір жағдайларға байланысты жасөспірімді қанағаттандыратын жағдайға қол жеткізе алмау немесе мүмкін болмауы оқу іс-әрекетінде әртүрлі бұзушылықтарға, оқу үлгерімінің төмендеуіне, тәртіпсіздіктің көріністеріне, тіпті қылмысқа баруына әкеледі. Сыныптағы жасөспірімнің социометриялық статусының оның мектеп өміріне мұндай әсері, ең алдымен, осы жас кезеңіндегі жеке даму ерекшеліктерімен анықталады, бұл баланың құрдастарына қатысты сәйкестігінің жоғарылауымен бірге жүреді (9, 94 б.). Сонымен қатар, жасөспірімнің жеке дара психологиялық ерекшеліктері сыныптастарымен тиімді қарым-қатынас орнатуда ерекше маңызға ие. Қарым-қатынаста қиындықтарға тап болғандардың көпшілігінде табысты тұлғааралық өзара әрекеттесуге кедергі жасайтын қасиеттер бар. Бұл қасиеттер келесі топтармен анықталады: табиғи генотиптік қасиеттер (импульсивтілік, ұялшақтық, теңгерімсіздік); сипаттамалық ерекшелігі (жалтақтық, сенімсіздік, тұйықтық, жабықтық, даулылық, енжарлық, арсыздық); басқаларға қатысты отбасылық бағдар (нашар дамыған рефлексия негізінде коммуникативті дағдылардың қалыптаспауы). Осылайша, мектептегі оқушылар арасындағы қақтығыстар, соның ішінде теріс қылықтар, оқушылардың мінез-құлқындағы жалпы қабылданған нормаларды бұзу салдарынан туындайды. Мектептегі оқушылардың мінез-құлық нормалары барлық оқушылар мен мұғалімдердің мүддесі үшін жасалған. Оларды сақтау кезінде мектеп ұжымдарындағы қайшылықтарды ең аз шамаға дейін азайту көзделеді. Бұл нормаларды бұзу, әдетте, біреудің мүдделеріне нұқсан келтіреді. Мүдделер қақтығысы қақтығыстың негізі болып табылады. жүктеу/скачать 28,69 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|