1. Мемлекет және құқық теориясының жалпы сипаттамасы. Мемлекет және құқық теориясы қоғамдық ғылым ретінде
жүктеу/скачать 96,58 Kb.
|
| 7. Әлеуметтік нормалар жүйесі.
1. Нормативті және нормативті емес реттеушілер. 2. Әлеуметтік нормалар. 3. Техникалық нормалар. Адамдар көптеген ғасырлар бойы әртүрлі ережелер мен нормаларды қалыптастырды. Бұл нормалар қоғамдық қатынастарды реттеуші болып табылады және көпшілік жағдайларда ерікті түрде жүзеге асырылады. Бұл нормалар айқын, арнайы актілерде баяндалып жүйеге келтіріледі. Оларға құқық, мораль, саяси, эстетикалық, корпоративтік, әдет – ғұрыптар, дін нормалары т.б. жатады. Сөйтіп, нормалар дегеніміз қоғамдық қатынастарға қатысушылардың мінез – құлық ережелері, үлгілері, өлшемдері. Адамзат б.д.д. III-II ғасырлардың өзінде-ақ әлеуметтік реттеу нормаларынсыз қоғамдық өмірді реттеу мүмкін еместігін түсінген. Қоғамдық әлеуметтік – қатынастардың реттеу шеңбері өте кең: діни реттеуден таптық реттеуге дейін, мінез – құлықтан (ағылшын сөзі «behaviouz» – бихевиористика – мінез-құлық) кибернетикаға дейінгі алаңды қамтыйды. Қоғамдық қатынастарды реттеуді нормативті және нормативті емес деп бөлеміз. Нормативті реттеу дегеніміз қоғамдық қатынастарға қатысушылардың мінез – құлқының нақты нормасы. Нормативті реттеуге мыналар жатады: - құқықтық; - моральдық; - заңды – техникалық; - нормативті – техникалық; - корпоративті (топтық); - салт –дәстүр, - дін т.б. Нормативті реттеу жиынтығы әлеуметтік – реттеушілік жүйені құрайды. Нормативті емес реттеушілік жүйеге мыналар жатады: - мәнділігі; - нұсқаулылығы; - хабарлылығы; - болжамдылығы т.б. Заң ғылымында қоғамға әсер етуші нормаларды екі топқа бөледі: 1) әлеуметтік нормалар; 2) техникалық нормалар. Қоғамдық әлеуметтік нормалар дегеніміз қоғамдық қатынастарды реттейтін, қоғамның пікір – күші ықпалымен немесе мемлекеттің мәжбүрлеуімен қамтамасыз етілетін, қоғамдағы адамдардың мінез – құлқы, жүріс – тұрыстары ережелерінің жүйесі. Қоғам реттеусіз өмір сүре алмайды. Әлеуметтік нормаларға мыналар жатады: 1) құқықтық; 2) моральдық; 3) саяси; 4) діни; 5) эстетикалық; 6) салт – дәстүр; 7) корпоративті нормалар, яғни бұларды нормативті реттеушілер жүйесі деп те атаймыз. Әлеуметтік нормалардың мынадай ерекшеліктері бар: а) реттеу пәніне терең әлеуметтік – қоғамдық қатынастар жатады; ә) «субъективті құрамы», тек әлеуметтік саланың өкілдері ретінде адамдармен байланысты. Мораль – адамдардың мінез – құлқын қайырымдылық және зұлымдылық, әділеттілік және әділетсіздік тұрғысынан реттелетін нормалар мен принциптер жүйесі. Құқық жалпыға міндетті қоғамдық қатынасты реттеуші. Құқық пен моральдың жалпылама ерекшіліктері: а) әлеуметтік нормалар жүйесіндегі ең көп қоғамға таратылған жүйелер; ә) олардың жалғыз реттеу объектісі – қоғамдық қатынастар; б) олардың қоғамнан шығатындығы. Құқық пен моральдың өздеріне тән айырмашылықтары да бар: 1) пайда болу жағынан: мораль – қоғаммен бірге пайда болса, құқық – мемлекетпен бірге пайда болады; 2) көрінісі жағынан: мораль – қоғамдық санада көрінсе, ал құқық жазбаша түрде арнаулы актілерде көрінеді; 3) іс - әрекет саласы бойынша: мораль барлық қоғамдық қатынастарды реттесе, ал құқық тәртіптілікті қажет ететін саланы реттейді; 4) іс - әрекет ету уақыты бойынша: мораль нормалары ұғыну бойынша енгізілсе, ал құқық – нақты белгіленген мерзімде енгізіледі; 5) қамтамасыз ету әдісі бойынша: мораль нормалары қоғамның әсерінен қамтамасыз етілсе, құқық нормалары мемлекет тарапынан қамтамасыз етіледі; 6) құндылық өлшемі бойынша, мораль қоғамдық қатынастарды қайырымдылық және зұлымдық, әділеттілік және әділетсіздік тұрғысынан реттесе, ал құқық – заңды және заңсыз, құқықтық және құқықтық емес жағынан реттейді. Діни нормалар деп әртүрлі дінге сенушілердің бекіткен және дін иелерінің міндетті түрде орындауына жататын ережелер. Олар Құранда, Суннада, Талмурда т.б. діни кітаптарда көрсетілген. Осы діни нормалары арқылы діни – салт дәстүрлерді өткізу тәртібі, шіркеу қызметінің тәртібі, діни ұйымдарды ұйымдастыру және оның қызметі, тәртібі анықталған. Бұл діни нормалар тұтас дәуірлер бойы заңды мәнге ие болып, саяси – мемлекеттік, азаматтық – құқықтық, отбасы – неке т.б. қатынастарды реттеген. Қазіргі кезде көптеген мұсылман елдерінде Құран мен Сунна негізгі діни, құқықтық және моральдық қатынастырды реттеуде. Бұл діни нормалар мұсылмандардың өмірінің барлық жағынан қамтыйды. Діни бірлестіктер заңды тұлға статусына ие бола алады. Олар храмдар, сыйыну үйлерін, оқу орындарын аша алады. Корпоративті нормаларға корпоративтік және коммерциялық ұйымдарының жарғыларындағы, ерікті қоғамдар, кәсіподақтар, партиялар құжаттары мен жарғыларындағы нормалар жатады. Құқық нормалары сияқты корпоративтік нормалар арнаулы актілерде көрсетіледі. Олардың айырмашылығы корпоративті нормалар ұйымдарға жататын мүшелердің ғана мүддесін қорғайды, ал құқық жалпыға тән. Корпоративті нормаларды бұзушыларға ұйымдар жарғысында көрсетілгендей шаралар қолданылады. Техникалық нормалар дегеніміз адамдардың табиғи заттар мен еңбек құралдарына ұтымды түрде қарау ережелері. Техникалық нормалардың сапалылығы ретінде құрылыс жұмыстарын орындау ережелерін, шикізатты пайдалану нормаларын, мемлекеттік стандарттарды, техникалық жағдайларды айтамыз. Техникалық нормалардың мынадай ерекшеліктері бар: а) реттеу пәні тек әлеуметтік тұрғыдан көрінеді; ә) «субъективті» құрамы адамдармен ғана емес, сыртқы ортамен, табиғатпен, техникамен байланысты. Әлеуметтік және техникалық нормалар бір–бірімен тығыз байланысты. Қоғам үшін техникалық нормалардың маңызы зор. Соған байланысты техникалық нормаларды мемлекет және құқық қолдап отырады. Бекітілген техникалық – заңды мінез-құлық ережелері жалпыға міндетті. Техникалық нормаларды бұзу заңды жауапкершілікке тартылумен аяқталады. Мысалы, өндірісте құрылыс жұмыстары қауіпсіздік ережелерін бұзғандығы үшін жауапкершілікгі қылмыстық заңмен қаралады. Адамдардың бірлескен өмірлік қызметіндегі нормалар халықаралық келісімдерде (конвенцияларда); конституцияларда; әртүрлі партиялардың, ұйымдардың жарғыларында; кодекстерде; заңдарда; моральдық талаптарда; діни салттарда; мәдени дәстүрлерде;саяси міндеттемелерде көрсетілген. Осы нормалардың көмегімен адам өміріндегі барлық қатынастарды реттеп отырады. Әлеуметтік нормалар туылғаннан бастап, қайтыс болғанға дейінгі аралықта қызмет етеді. жүктеу/скачать 96,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|