1 практикалық сабақ. Тіл дыбыстары, олардың жасалуы
жүктеу/скачать 141,38 Kb.
|
норм қазақ тілі умкд
- Бұл бет үшін навигация:
- 14 практикалық жұмыс. Жұрнақ.
- -палы, -дас
| 38-жаттығу. Қос сөздерді тауып, сыңарларының мағыналық қатысын түсіндіріңдер.
I. 1. Әке-шешесі жасында өліп, жетім қалған Самайкенің мал-мүлкін ағайындары талап алады да, өзін қаңғыртып жібереді. 2. Сөйтіп, қайда ойын-сауық болса, соған барып, елді аралайды да жүреді (С. М.). 3. Әшейінде зәбір-жапа, қорлық-зорлық деген ұғыныстар ойланған сайын ысырыла-ысырыла аяғында біржола сезілмей кеткендей (Ғ. М.). II. 1. Туған-туысқандар да, шешен де, құрбы-құрдастар да, ойнап-күлген қыздарымыз да бізді сол жас қалпымызда күтеді (Ғ. М,). 2. ӘркІм шама-шарқынша киім-кешегін, арба-сайманын, көлігін өзгертіп, жолда аулы жоқтардан гөрі дұрысталып алыпты. 3. Ең аяғы ыдыс-аяғымызды істеп алу қолымыздан келмейді (С. М.). №14 практикалық жұмыс. Жұрнақ. Өзі жалғанған сөзге лексикалық немесе грамматикалық мағына үстейтін қосымшаны жұрнақ дейміз. Бірқатар жұрнақтар сөз мағынасын өзгертіп жаңа сөз тудырады, бірқатары өз мағынасын түрлендіреді. Мысалы: етік-ші, біл-ім, балта-ла деген сөздердегі -ші, -ім, -ла деген жұрнақтар сөздерге лексикалық мағына үстеп, жаңадан сөз тудырып тұрса, көк – көкшіл, көгірек; кел – келіп, келсе, келген деген сөздердегі -шіл, -ірек, -іп, -се, - ген жұрнақтары жаңадан сөз тудырмай, сол өзі жалғанған сөздің мағынасын түрлендіріп тұр. Жұрнақ құрамына қарай дара және күрделі болып белінеді: Дара жұрнақ әрі қарай бөлшектеуге келмейді. Мысалы: тау-ды , су-сыз, айт-ып, жұқа-лау. Күрделі жұрнақ екі я одан көп қосымшалардың бірігіп-кірігуінен пайда болады да, оны әрі қарай бөлшектеуге болады. Мысалы: ашпалы , ақылдас деген сөздердегі -палы, -дас жұрнақтарды па-лы, да-с деп бөлуге болады. Жұрнақ қолданылуына қарай өнімді және өнімсіз болып белінеді. Көптеген сөздерге жалғанатын, жаңа сөз жасау үшін жиі қолданылатын жұрнақтарды өнімді жұрнақ дейміз. Мысалы: мал-шы, етік-ші, колхоз-шы, бақша-шы, оқу-шы. Белгілі ғана сөздерге жалғанып жиі қолданылмайтын жұрнақтарды өнімсіз жұрнақ дейміз. Мысалы: сарғыш , қызғыш , көкшілт, қызғылт, бозғылт, тасқын, толқын, тосқын, дөңес, белес. Жұрнақтар мағынасына қарай екіге бөлінеді: 1) Сөз түрлендіруші жұрнақтар. 2) Сөз тудырушы жұрнақтар. жүктеу/скачать 141,38 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|