1 практикалық сабақ. Тіл дыбыстары, олардың жасалуы



бет25/58
Дата27.11.2022
өлшемі141,38 Kb.
#52988
түріСабақ
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   58
Байланысты:
норм қазақ тілі умкд

38-жаттығу. Қос сөздерді тауып, сыңарларының мағыналық қатысын түсіндіріңдер.
I. 1. Әке-шешесі жасында өліп, жетім қалған Самайкенің мал-мүлкін ағайындары талап алады да, өзін қаңғыртып жібереді. 2. Сөйтіп, қайда ойын-сауық болса, соған барып, елді аралайды да жүреді (С. М.). 3. Әшейінде зәбір-жапа, қорлық-зорлық деген ұғыныстар ойланған сайын ысырыла-ысырыла аяғында біржола сезілмей кеткендей (Ғ. М.).
II. 1. Туған-туысқандар да, шешен де, құрбы-құрдастар да, ойнап-күлген қыздарымыз да бізді сол жас қалпымызда күтеді (Ғ. М,). 2. ӘркІм шама-шарқынша киім-кешегін, арба-сайманын, көлігін өзгертіп, жолда аулы жоқтардан гөрі дұрысталып алыпты. 3. Ең аяғы ыдыс-аяғымызды істеп алу қолымыздан келмейді (С. М.).

14 практикалық жұмыс. Жұрнақ.


Өзі жалғанған сөзге лексикалық немесе грамматикалық мағына үстейтін қосымшаны жұрнақ дейміз. Бірқатар жұрнақтар сөз мағынасын өзгертіп жаңа сөз тудырады, бірқатары өз мағынасын түрлендіреді. Мысалы: етік-ші, біл-ім, балта-ла деген сөздердегі -ші, -ім, -ла деген жұрнақтар сөздерге лексикалық мағына үстеп, жаңадан сөз тудырып тұрса, көк – көкшіл, көгірек; кел – келіп, келсе, келген деген сөздердегі -шіл, -ірек, -іп, -се, - ген жұрнақтары жаңадан сөз тудырмай, сол өзі жалғанған сөздің мағынасын түрлендіріп тұр.
Жұрнақ құрамына қарай дара және күрделі болып белінеді:
Дара жұрнақ әрі қарай бөлшектеуге келмейді. Мысалы: тау-ды , су-сыз, айт-ып, жұқа-лау. Күрделі жұрнақ екі я одан көп қосымшалардың бірігіп-кірігуінен пайда болады да, оны әрі қарай бөлшектеуге болады. Мысалы: ашпалы , ақылдас деген сөздердегі -палы, -дас жұрнақтарды па-лы, да-с деп бөлуге болады.
Жұрнақ қолданылуына қарай өнімді және өнімсіз болып белінеді.
Көптеген сөздерге жалғанатын, жаңа сөз жасау үшін жиі қолданылатын жұрнақтарды өнімді жұрнақ дейміз. Мысалы: мал-шы, етік-ші, колхоз-шы, бақша-шы, оқу-шы.
Белгілі ғана сөздерге жалғанып жиі қолданылмайтын жұрнақтарды өнімсіз жұрнақ дейміз. Мысалы: сарғыш , қызғыш , көкшілт, қызғылт, бозғылт, тасқын, толқын, тосқын, дөңес, белес.
Жұрнақтар мағынасына қарай екіге бөлінеді:
1) Сөз түрлендіруші жұрнақтар.
2) Сөз тудырушы жұрнақтар.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   58




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет