1. Сұрақ. Тарихи үдерісті кезеңге бөлу
Н.С. Хрущевтің партия-мемлекеттік басқару жүйесіндегі реформасыжәне оның үстірт сипаты
жүктеу/скачать 230,37 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Теміртау жұмысшыларының көтерілісі
- Қазақстандағы қайта құру саясаты
- XX ғасырдың 2 ші жартысындағы қаақстандағы экологиялық жағдай.
| 74. Н.С. Хрущевтің партия-мемлекеттік басқару жүйесіндегі реформасыжәне оның үстірт сипаты.
Хрущев тікелей физикалық террорға негізделген сталиндік тоталитарлық режимді авторитарлы, демократиялық емес, қарапайым адам үшін анағұрлым қолайлы етіп өзгертті. Айта кету керек, 1953 жылдың басында барлығы Сталиннен шаршады, оның айналасы одан қорқатын еді. Сталин Кагановичті, Молотовты, Микоянды және Саяси Бюроның көптеген мүшелерін әртүрлі мемлекеттік мәселелерді шешуге шақыруды тоқтатты. КОКП-ның 19-шы съезінен кейін Сталин Саяси Бюроның 29 мүшесінен «тоғызды», содан кейін «бестікті» құрды. Оған Сталин, Берия, Хрущев, Маленков кірді. Хрущев тұсында тың жерлер игеріле бастады, кеңес үгіт-насихатына алданған энтузиастарды жіберу: студенттер, жас жұмысшылар, яғни жас адамдарды, олар ауыл еңбектерінен және ауыл өмірінен мүлдем алыс еді. Нәтижесінде тың жерлерді игеру жобасы тез арада жабылды. Хрущевтің көптеген жобалары сияқты, тың науқанын мұқият қайта қарау қажет болды. Мүмкін, сәтсіздіктердің себептерінің бірі Хрущевтің нақты жүзеге асырылмайтын жоспарларды жүзеге асырғысы және елде ғана емес өз билігін растағысы келген болуы мүмкін, сонымен қатар партия элитасы арасында. Айта кету керек, оларға сеніп тапсырылған өңірлердің барлық ерекшеліктерін білетін жергілікті басшылардың сындары, атап айтқанда, Қазақстан басшылығының пікірі өте объективті болды. Бірақ Хрущев оны тыңдағысы келмеді. КСРО-да тамақ өнеркәсібінің дамуындағы осындай сәтсіздіктерден кейін Хрущев алғаш рет шетелден астық сатып алуға шешім қабылдады. Хрущевтен бастап және Горбачевтың заманына сәйкес КСРО жыл сайын нан мен нан өнімдерін пісіру үшін АҚШ пен Канададан миллиондаған тонна астық сатып алды, сонымен қатар ұжымдық және совхоздық малдарды жем-шөппен қамтамасыз етті. Тұтастай алғанда, жағдай өте нашар болды: КСРО басшылығының бүкіл бюджеті мен назары ауыр өнеркәсіп пен қорғаныс өнеркәсібіне кетті, ал қарапайым кеңестік адамдардың сол салаларға деген қажеттіліктері артта қалды. Сонымен қатар, Хрущев тың жерлер мен «тың жерлерді» құру арқылы — тың және батыс, мақта өсіретін Оңтүстік — сол кездегі Қазақ КСР-ін таратуды көздеді. Хрущев өте надан адам еді, білімсіз және ертегілердегідей, «көксерке бұйрығымен, Хрущевтің коммунизм құруға ұмтылуымен» қалаған. Екі жылдың ішінде кеңестік ауыл шаруашылығын толығымен өзгерту керектігі, КСРО-да еңбек өнімділігін арттыру керектігі, кеңес ауылын, мектепті, партияны — Кеңес мемлекетінің барлық құрылымдарын реформалауы сәтсіз аяқталды. Ия, реформалар қажет болды, бірақ оларды тез арада жүзеге асыру мүмкін болмады және Хрущев екі апта сайын жаңасын жариялады. Тың жерлерге экономикалық кеңестер құрылды, науқан ұйымдастырды — оның бастамаларын ондаған санатқа жатқызуға болады. Бұл Хрущев жеке шаруа қожалықтарынан барлық салықтарды алып тастады, содан кейін әр ағашқа салық енгізіп, шаруа қожалықтарынан мал алып, колхоздарды совхоздарға айналдырып, осы фермаларды жойды. Хрущев машина-трактор станцияларын жойды, бұл ақылға сыймайтын және ақымақ нәрсе еді. Хрущев бұл механизмдерді кедей колхоздарға сатты, олар банкротқа ұшырады. Хрущев 1957 жылға қарай Американы ет, сүт және май жағынан басып озуға уәде берді. 1959 жылға дейін егін жақсы болды, содан кейін олар нашарлады, ал 1962 жылы КСРО Канада мен Америкадан астықты импорттай бастады. Хрущев, жетекші ретінде, бос және тәжірибесіз фигура болды. Хрущев КСРО үшін қажет емес бірқатар халықаралық дағдарыстарды ұйымдастырды, мысалы, Кариб дағдарысын. Әділдікпен айта кету керек, Хрущевтің беделін көтерген ғарыштағы жетістік іс жүзінде Сталин уақытында жүргізілді. Хрущевтің бастамасымен КСРО-да ауыр сутегі бомбаларының үлкен арсеналын жасау мүлдем қажет емес еді, ол бүкіл әлемді бекер қорқытты. Ол қайсар, ержүрек, билікке деген ашкөз адам болатын. Сонымен қатар — тұрақсыз, тым импульсивті, сәйкессіз, жай ақымақ, интеллекті төмен адам болған еді. Хрущев фабрика-зауыт мектебін бітіріп, шынымен де оқуды және жазуды үйренбеген. Ол оқи алды, бірақ шынымен жаза алмады, сондықтан оның қолымен бірде-бір құжат жазылмаған. Қаулылардың орнына ол «Хрущев» деп жазды, бірақ ол одан да көп нәрсе жасауға батылы бармады, өйткені ол ондаған қателік жіберуі мүмкін еді. КСРО үшін оның басқаруының сәті түспеді, ерте ме, кеш пе оны биліктен алып тастайтын еді. 75. Мәдениет және ғылым. «Жастұлпар» және студенттік жастардың басқа да бейресми ұйымдары, алғашқы қазақ диссиденттері. М.Шаханов, Ә.Кекілбаев, М.Мағауин, О.Сүлейменов, І.Есенберлин және т.б. жазушылар мен ақындар шығармашылығының рухани жаңғырудағы маңызы. Бағдарламалық қолдаудың жоқтығына қарамастан, шетелдегіқазақстандық жастар әлі де бейресми бірлестіктергеұйымдастырылуда. Атап айтқанда, Мәскеуде бейресмистуденттер бірлестігінің тарихы 1963 жылы Мәскеуде "Жастұлпар" ансамблі негізінде қазақ студенттерінің алғашқыбейресми бірлестіктерінің бірі пайда болған кезде басталды. Бастапқыда қозғалыс қатарында 800-ге жуық студент болды. "Жас тұлпардың "ұйымдастырушылары мен белсенді мүшелеріМ. Әуезов, Б. Тайжанов, А.Қадыржанов болды. "Жастұлпарлардың" өздері дәл осы қозғалыстың арқасында олар тұлғаретінде қалыптасқанын айтады. "Жас тұлпардан" Қазақстанмәдениетіне, ғылымына, тарихына елеулі үлес қосқан ғылыми, шығармашылық зиялы қауымның көптеген жарқын өкілдерішықты. Өкінішке орай, 60-шы жылдары "Жас тұлпар" қызметінетыйым салынды, бірақ "Жас тұлпар" қайтыс болған жоқ. Оныңізбасарлары- "Байшешек", "Сарыарқа" қоғамдық-саясиқозғалыстары, сондай-ақ баземосково жоғары оқуорындарындағы қазақстандық студенттердің Үйлестірілген басқада түрлі клубтары болды, олар "Жас тұлпардан" Отан тағдырынаалаңдаушылық генін қабылдады. 60-80 жылдары Қазақ әдебиеті и.Есенберлин, М. Мақатаев, Т. Айбергенов, о. Сүлейменов, Ф. Оңғарсынова, А. Кекілбаев, қ. Мырзалиев, М. Шаханов, о. Бөкеев шығармаларымен толықтырылды."Қан мен тер" трилогиясының авторы А. Нұрпейісов 60-жылдары Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылды. Халықаралық сыйлығының иегері.Дж.Неру А.Әлімжановтың "мұғалімнің оралуы"романымен марапатталды.ХХ ғасырдың екінші жартысында Қазақстанның музыкалық мәдениеті халықаралық деңгейде таныла бастады. Сахнада М. Төлебаевтың "Біржан және Сара", Е. Брусиловскийдің "Дударай", к. Қожамияров "Назугум", композиторлар Ш. Қалдаяқов, Л. Хамиди, Н. Тілендиев, А. Еспаев, и. Жақанов және басқалардың әндері 1975 жылы белгілі қазақ ақыны және жазушысы ОлжасСүлсейменовтің "Аз и Я"тарихи-лингвистикалық мазмұндағыкітабы жарық көрді. О. Сулсимсновтың кітабында "Игорь полкітуралы сөз" славян және түркі этникалық әлемдерінің түйіскенжерінде пайда болды және онда көршілес екі мәдениеттіңқұндылығы көрініс тапты. Сол кездегі бас идеолог М. Сусловтыңбасшылығымен кітап сатылымнан, кітапханалардан алыныптасталды, бұл жаңа басылымға тыйым салынды. 76. Теміртау жұмысшыларының көтерілісі - 1958жылы тамыз айында Карағанды облысы Теміртауқ-нда болған кеңестік жүйеге қарсы бас көтеру. Теміртауда салынып жатқан металлургия комб. екпінді комсомолдық құрылыс деп жарияланған соң 1958 жылдың соңына дейін облысқа 132 мың адам келді. Жаңадан келушілерге тұрғын үйлер жетіспеуіне байланысты жұмысшыларды шатырларға орналастыруға тура келді. Жаңа табиғи ортаға үйренудің қиындығы, ауыз судың жетіспеуі, тамақпен қамтамасыз етудегі кемшіліктер жұмысшылардың заңды наразылығын туғызды. Тамыздың 1-і күні бір топ жастар көпшілік тамақтандыру орындарында ашық наразылық білдірді. Алғашқы құқық қорғау әрекеттері біртіндеп тәртіп бұзушылықка ұласты. Өкінішке орай жастардың заңды наразылығын қылмыскерлер тобыры пайдаланып кетті. Олар дүкендерді, базарды, асхананы тонады, милицияның қалалық бөлімін қоршауға алды. Көтеріліс үш күнге созылды. Оны басуға әскерлер тартылды, қару қолданылды. Көтеріліске қатысқандардың ішінде мерт болғандар, ал әскерлер мен милицияқызметкерлерінің қатарынан жараланғандар мен мертіккендер болды. Теміртау жұмысшыларының ұйымдастырушылары сотталды. Болған оқиғалар жайында БАҚ-тар ешқандай хабар бермеді. Бірінші кезекте бұл туралы облыстық, республикалық партия ұйымдарының басшыларына, сонымен қатар КСРО мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің басшыларына хабарланды. КОКП ОК-і Президиумының бұйрығы бойынша құрамында КОКП ОК-нің өкілдері, сондай-ақ ҚазКП хатшысы Беляев кірген комиссия құрылды. 1959 жылдың қазан айында Мәскеуде болған КОКП ОК-і Президиумының мәжілісінде Теміртаудағы оқиғаларға байланысты 《Қарағанды металлургия зауытын салу мәселелері туралы》қаулы қабылданды. Осы бойынша кінәлілер анықталып, жауапкершілікке тартылды. Қарағанды облыстық комитетінің бірінші хатшысы П.Н.Исаев пен 《Қазметаллургқұрылыс》тресінің бастығы Вишневский кінәлі деп жарияланды. Теміртаудағы бүліншіліктің негізгі себебі - жұмысшылар арасында тәрбиелік және саяси үгіт-насихат жұмыстарының қанағаттанарлық жағдайда жүргізілмеуі деп есептелді. Бірақ бұл оқиғалардың басты себебі елдегі басқару ісінің негізгі принциптеріне байланысты еді. Басты назар адам мен оның жеке мәселелерінде емес, өндірістік салада ғана болды. 77. Қазақстандағы қайта құру саясаты КСРО құрамындағы одақтас республикаларда 1980 жылдан кейін аса күрделі кезең басталды. Басшылықтың өзгерістерді жүзеге асыру қажеттігін түсінуге қабілетсіздігі мен дәрменсіздігі, қоғамдық өмірдің, экономикалық қызметтің, азаматтардың жеке өмірінің бір орталықтан басқарылуы, партиялық және мемлекеттік функциялардың бірігуі, заңдылықтың бұзылуы, жариялылықтың болмауы, ғылыми-техникалық және технологиялық прогресте арттақалушылық, бақылаусыз басқару аппараты, инфляция, тауар тапшылығ, халықтың тұрмыс деңгейінің нашарлауы, теңгермешілдік, әлеуметтік әділеттіліктің жиі бұзылуы, ұлтаралық қатынастардағы шиеленістер экономикалық дағдарысқа алып келді. 1985 жылдың көктеміне қарай елде экономикалық реформа жүргізу қажеттігі айқын сезілді. 1985 жылы наурыз айында КОКП Орталық комитетінің бас хатшысы болып М.С. Горбачев сайланды. Қызметінің алғашқы күнінен бастап елдегі дағдарыс жағдайының себептерін ашу үшін батыл шаралар жүргізіп, күн тәртібіне кадр мәселесін қойды. М.С. Горбачев экономикалық реформаны жүргізуді бастау үшін жас кадрларды тарта отырып, өз «командасын» жинады. Партия мен мемлекет басшылығына жаңа адамдар келді. 1985 жылы сәуірде КОКП ОК-тың пленумында әлеуметтік, экономикалық дамуды жеделдету мәселесіне сәйкес экономикалық құрылымды қайта құру бағыты жарияланды. Бұл бойынша қоғамды түбегейлі өзгерту және әлеуметтік экономиканы дамытуды тездету тапсырылды. Қоғамдағы адамдардың рөлін арттыра отырып, өндірісте тәртіпті күшейту, еңбекке ынталандыруды жетілдіру көзделді. М.С. Горбачев саясатының ұраны: жариялық, жеделдету, қайта құру. Бұл қайта құру бағыты 1986 жылғы КОКП-ның XXVII съезінде мақұлданды. Қайта құру ешқандай бағдарламасыз, ғылыми айқындамасыз жүргізілді. М. Горбачев командасы экономика мәселелерін әлі бұрынғыша әмір беру әдістерімен шешуге болады деген сенімнен арылмады. Коммунистік басшылық әр республика өз шаруашылығын өзі басқаруы керек деген пікірлер мен талаптарды жершілдік, ұлтшылдық бағыттағы саяси ойын деп санады. Қайта құру бағыты алғашқы кезден бастап сәтсіздікке ұшырай бастады. 1987 жылғы Маусым пленумы басқару ісін түбірлі қайта құру мәселелеріне арналды. Пленум әзірлеген құжаттар негізінде «Мемлекеттік кәсіпорын туралы заң» қабылданды. Бұл заңда тауар-ақша қатынастарының рөлі айқындалды. Мемлекеттік кәсіпорындар дербес тауар өндірушілер ретінде қарастырылды. Шаруашылықты жүргізудің экономикалық әдістерін меңгеруге көшуге негіз жасалды. Алайда бұл шаралар іске асырылмады. Халықшаруашылығындағы жағдай ауырлай түсті. Дүкен сөрелерінен күнделікті тұтынатын тауарлар жоғала бастады, азық-түлік түрлері азайды. Қоғамның саяси құрылымдарын жаңартпайынша шаруашылықты жүргізудің жаңа әдістері нәтиже бермейтіні айқын болды. Қайта құруды жүргізу үшін ең алдымен саяси жүйеге реформа еңгізу керек болды. 1990 жылдың 25 қазанында Қазақ КСР-нің егемендігі жөніндегі декларация қабылданды. Қазақстанда одақтық заңдардан республикалық заңдардың басымдығы туралы ұстаным жария бола бастады. Қабылданған шешімдер мен қарарлар бұрынғыдай орталықтың емес, республиканың мүддесіне сай болатын болды. 1990 жылы желтоқсанда Қазақстан президенті болып Н.Ә. Назарбаев бекітілді. Қазақстанда «Қазақ КСР-індегі меншік туралы заңның» қабылдануы экономикада түбірлі бетбұрыс жасап, нарықтық қатынастарды енгізудің бастамасы болды. Бұл заң өндіріс құрал-жабдықтарына мемлекеттік меншіктен өзге, жекеменшіктің болу мүмкіндігін дәйектеп берді. Өзге одақтас республикалардағыдай Қазақстан экономикасы да нарықтық қатынастарға бағыт алды, түрлі кооперативтер, жекеменшік фирмалар, шағын кәсіпорындар құрыла бастады. Алайда республика бұрынғыша шикізат көзі болып қала берді. Рухани идеологиялық өмір отарлау жүйесінің толық ықпалында болды. Ғылым мен ағарту саласын қаржыландыруда «қалдықты» ұстаным сақталды. Аса маңызды мәселелердің барлығы Мәскеуде шешіліп отырды. Республикалар егемендігі сөз жүзінде ғана болды. 78.XX ғасырдың 2 ші жартысындағы қаақстандағы экологиялық жағдай. XX ғасырдың екінші жартысындағы қоғам мен табиғаттың өзара қарым-қатынасы негізінде біздің елімізде күрделі табиғат жағдайы қалыптасты. Материалдық өндірістер көбейді, барған сайын шикізатқа сұраныстың өсуінің нәтижесінде жерасты мен үсті қазба байлықтары жеделдетіп игерілді. Ғылыми-техникалық прогрестің нәтижесінде жасалынған табиғатқа әсер, экожүйенің өзгеруі, дауылдар, су тасқындары, жер сілкіністері сияқты табиғи құбылыстармен тепе-тең жағдайға жетті, тіпті олардан асып түсті десе де болады. Олар табиғаттың келеңсіз әсерін шұғыл күшейтіп, биосферадағы табиғи жағдайдағы энергия мен зат алмасуды бұзды. Адамның табиғатты өзгертуі өте қауіпті жағдайға айналды. Бұл құбылыс дүние жүзі бойынша экологиялық сипат алды.Көптеген ғалымдар экология ғылымының мәнін, мағынасын, салдарын әр түрлі түсінеді. Көбі экология ғылымың жаңа ғылымның саласына қосады. Эрнест Геккельден бұрын да ғылымдар экология жайлы өзіндік зерттеулер жүргізген. Әйтсе де оның бастауына неміс ғалымы Эрнест Геккель биологиялық экологияға берген анықтама тұрғысынан қарайды, ал шындығында XXI ғасырдың экологиялық проблемалары қатыспайтын бірде-бір ғылым саласы жоқ. Сондықтан да экология ғылымы ғылымдардың ғылымы сипатына айналды. Себебі, олар барлық ғылым салаларының нәтижесіндегі ғылым жетістіктерінің табиғаттың тепе-теңдігінің бұзуылуына жауапты бола отырып, оның шешімін табуға ат салысу керек. Бұл ғаламдық проблема. Қазақ халқы ежелден-ақ табағат болмысын, оны бүкіл өзінің шаруашылығының дамуы мен қалыптасуының, тіршіліктің даму жүйесінің көне айналдырған. Қазақтың көшпелі өмірінің өзінде табиғатты пайдаланумен қатар, оны аялаудың, қорғаудың тамаша үлгілері қалыптасқан. Осы арқылы болашақ ұрпақ бойына табиғатпен етене жүруді сіңіріп отырған. Қазіргі дүние жүзілік ғылыми-техникалық прогрес пен адам әрекеті табиғаттағы тепе-теңдікті бұзып, болашақ ұрпақтың алдына ғаламдық экологиялық проблемаларды тудыруда. Табиғаттың байлығын қажжеттілігімізге жүйелі жаратудың орнына, кейінгі жылдары оған жаппай үлкен қауіп тудыратын, ядролық, экологиялық, биологиялық қарулардың сыналуы, ормандардың аталуы, аң мен құстардың есепсіз жойылуы, адамның ақыл-ойын аздыратын арақ пен есерткінің таралуы осы экологиялық апаттың көзі болып табылады. Шын мәнінде туған еліміздің экологиялық ақуалы қандай екенін көпшілік біле бермейді. Неге десеңіз, экологиялық ақпаратты игеру үшін экологиялық білім керек. Қазақстанның экологиялық ахуалына қысқаша талдау жасағанда мынаны байқауға болады. Солтүстік Қазақстан бойынша құнарлы жерлердің 25-30% жарамсызданса, Павлодардағы ірі өндіріс орнының зиялды экологиясы айтпаса да түсінікті. Батыс Қазақстанда мұнай-газ өнеркәсібінің өнімдерімен ластану 2,5 млн.га жайылымдардың деградацияға ұшырауы З млн. га жерді қамтып отыр. Семей полигоны жайлы көп айтылады, бірақ халыққа әкелген зардабы жайлы маңызды шешім табылған жоқ. Әсіресе, Азғыр мен Тайсойған полигондары қамтып отырған 1,4 млн. га жер радиоактивті ластануда. Ал Каспий теңізінің 268 млн. га жағалауы су астында қалып, олардың мұнай өнімдерімен ластануы одан ары етек алуда. Күрделі экологиялық шиеліністер Орталық Қазақстанды да қамтуда. Байқоңырдан ұшырылатын тәжірибелік космос кемелерінің сол жердің тұрғындарына әкелетін экологиялық апаты ондағы техногендік, өндірісте ластану, радиоактивтілік және ракета-космос қалдықтарымен (Бетпақдала) ластану топырақтың құнарсыздануына, жайылымдардың тозуына жоғары деңгейде әсер етуде. Оңтүстік Қазақстандағы экологиялық жағдайлар Арал өңіріне тән Әмудария мен Сырдария бассейнінің 2 млн. га жерін шөлге, жарамсыз жерге айналдырды. Сорға, тақырға айналған жерлер мен Арал табанындағы тұздар ғаламдық экология проблемаларын тудырып, экожүйелерді қайтымсыз бүлдіруде. Осы өңірдегі 300 млн. га сексеуіл ормандары құрып кетті. Шу-Мойынқүл, Балқаш-Алакөл, Ақдала аймақтарының да экологиясы мәз емес. Әсіресе, Қапшағай, Тасөткөлкел су қоймаларының салынуы, суды көп қажет ететін күріш, техникалық дақылдардың егілуі-суырмалы жерлердің азуына әкеліп соқты. Іле өзені суының 10-15% Қытай Республикасының алуы бұл өңірде қауіпті жағдайлар туғызуда. Шығыс Қазақстан жағдайында да экологиялық проблемалар жеткілікті. Түсті металлургия, вольфрам, қорғасын, мырыш өнеркәсіптері елді мекендер мен қала тұрғындарына апат әкелуде. Бүгінгі таңда Өскемен қаласы дүние жүзіндегі экологиялық бас қаланың қатарына жатады. 1949-1996 жылдар арлығында Қазақстан жерінде 503 ядролық қару сыналды. 20 млн. га жер экологиялық апатты аймаққа, тіршіліксіз экожүйелерге айналды. Бұл апат 3,4 млн. адам тұратын елді мекендерді қамтыды. Сондағы тұрғын халықтың болашағы қандай? Олардың ұрпақтары қандай зардап шегіп отыр? Оған жауап жоқ. Қазақстанда қазіргі кезде 16 млн.т. қатты радиоактивті қалдықтар жинақталған. Мамандардың зерттеуі бойынша, Қазақстанда тұратын 2,6 млн. адам мутагенез ауруына шалдыққан. Егер де соңғы кезде жиі сөз болып жүрген шетелдердің радиоактивті қалдықтарын біздің жерімізде сақтауға рұқсат етсек не боламыз. Бұған ешбір жол беруге болмайды. Қазақстандағы мұндай экологиялық жағдайлар туралы ақпараттық шын мәнінде көпшілікке жетпейді. Тіпті, полигондар қамтып отырған аймақтардың тұрғындардың өздері ауруының неден болатыны туралы хабарсыз. Мұны адам құқын бұзғандық және еліміздегі жариялылық демократиялық мемлекетті құрудағы ағаттықтар деп білу керек. Табиғаттағы өзгерістергі байланысты болжамдар жасап отыру-ғылымның міндетті. Кез-келген архитектуралық шаруашылық объектілерін, ірі өндіріс орындарын салуды жобалау кезінде олардың келетін экологиялық шығының бағасын есептеу, табиғат кешендеріне тигізетін әсерін ескеру аса қажет шара ретіндегі қаралуы керек. Олардың жергілікті тұрғын халықтың денсаулығына тигізетін зардабын анықтау қажет. Елбасының қолдауымен 1999 жылы біздің республикада «экологиялық білім бағдарламасы», «экологиялық білім тұжырымдамасы», т.б. құжаттар қабылданған. Мектептер үшін экологиялық білім беру бағдарламасы, оқулықтар мен оқу құралдары жарық көрді. Мұның бәрі Қазақстанда 2030 бағдарламасын іске асыру бағытында орындалып жатқан игі істеп болса керек. 2003 жылы Н.Назарбаев «Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздік тұжырымдасына» (№1241 Жарлығымен) қол қойды. Бұл Қазақстанда қалыптасып отырған экологиялық ақуалды жақсартудың шараларын белгілеген аса маңызды қажет. Республикамыздың көптеген жоғары оқу орындарында экологиялық факульттер ашылып, мамандар дайындала бастады. Республикамызда алғашқы эколог-педагогтарды дайындау Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті қабырғасында жүргізілді. Экология факульттері ашылып, мамандар дайындалу үстінде. Кейінгі кезде, экология мамандарын дайындау үшін Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінін «табиғатты қорғау және ландшафтар экологиясы» лабороториясы негізінде эксперимент есебінде 1994 жылдан бастап, бірақ мектептер экологиялық білім мен тәрбие беруді жүзеге асырып, оқу кестесіне кіргізе бастады. жүктеу/скачать 230,37 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|