Ферменттердің активті /катализдік/ орталығы. Аллосериялық /реттегіш/ орталық. Ферменттер әсерінің теориясы. Ферменттер әсер ету механизмі.Ферменттердің қасиеттері. Фермент активтігіне температура әсері. Фермент әрекетіне орта рН шамасының әсері. Ферменттердің арнайылығы. Фермент активаторлары мен ингибиторлары. Проферменттер. Фермент молекуласының субстратпен тікелей тиісіп жанасатын бөлігін ферменттің активті
орталығы деп атайды. Ферменттің активті орталығы субстратпен байланысуға және ыдыратып
өзгертуге міндетті. Ферменттер катализдік реакция кезінде өздерінің активті орталығы арқылы
субстратпен байланыс жасайды. Екі немесе одан да көп суббөліктен тұратын бірқатар
ферменттерде, өзінің катализдік орталығынан тыс, молекула бетінде қосымша
байланыстырушы учаске болады.
Мұндай ферменттер аллостериялық ферменттер деп аталады. Қазір қолданып жүрген теория
бойынша ферменттер әсері екі стадиядан тұрады. Бірінші стадия кезінде фермент /Е, энзим/ мен
субстрат /S/ арасында комплекс-фермент-субстрат /ЕS/ түзіледі. 30-40 0 C жағдайда тірі
организмде фермент активті келеді, бұл температура деңгейінен төмен немесе жоғары кезде
фермент активтігі бәсеңдейді. Орта реакциясының өзгеруіне ферменттердің сезісталдығы
маңызды қасиеті болып табылады. рН шамасына байланысты ферменттердің активтігі бірден-ақ
өзгереді. Ферменттің реакцияны тездету қасиеті мынада: фермент тек өзінің ғана
субстратын байланыстырады және сол субстратты катализдейді. Фермент активтілігі ортада әр
түрлі химиялық заттардың болуына байланысты. Ондай заттардың кейбіреуі фермент
активтілігін арттырады, мұндай қосылыстар активаторлар деп аталады. Ал екінші бір заттар
фермент әрекетін баяулатады, тіпті оны тежейді. Мұндай заттар ингибиторлар деп аталады.
Орта реакциясының өзгеруіне ферментердің сезімталдығы маңызды қасиеті болып табылады.
рН шамасына байланысты ферменттердің активті бірден- ақ өзгереді. Әр түрлі ферменттердің
активтігі бірден ақ өзгереді. Әр түрлі ферменттердің әрекеті үшін рН көрсеткішінің шамасы
әртүрлі болады.
Ферменттердің реакцияны тездету қасиеті мынада: фермент тек өзінің ғана субстратын
байланыстырады және сол субстратты катализдейді. Ферменттің өз субстратын таңдап білуі, оны
таңдап алып, байланыстыруы және ары қарай реакция катализін жүргізуі ферментердің өзіне тән
ерекшелігі деп аталады.
Проферменттер- ферментердің активті емес түрі Бізді эпителиде бірқатар протеолиттік
ферменттер активті емес күйде – проферменттер түрінде синтезделеді. Мысалы, пепсин қарынның
ішкі қабатында пепсиноген проферменті түрінде түзіледі., трипсин ұйқы безінде трипсиноген
түрінде түзіледі, т.с.с. Оның арқасында проферменттре түзілген клеткалар мен тканьдер өздерін
өздері бүлдіріп бұзбайды.
