1-том қазақ әдебиетінің тарихы фольклорлық кезеңІ
жүктеу/скачать 4,33 Mb. Pdf көрінісі
|
Фольклористика
| * * *
Жауымыз тегіс жыртқыш Қҧстай еді. Йаумуз тегіре учук Тег ерті.
Тҽңірі қуат берген соң Ҽкем қағанның ҽскері Бҿрідей бопты. Жаулары қойдай бопты. Теңрі кҥч біртҥк ҥчҥн қанум қаған сҥсі бҿрі Тег ерміс. Йағысы қоң теге ерміс, -
деген жолдарды кездестірер болсақ, осындағы қара кҿл, жауымыз жыртқыш қҧстай, ҽскері бҿрідей, жаулары қойдай деген тіркестер - метафора кҿрінісі. Сонымен қатар бҧл жазбаларда:
Қызыл қанымды тҿктім. Қара терімді ағыздым. Қузул қанум тҿкті, Қара терім йҥгҥрті, -
деп келетін эпитет ҥлгілері де аз емес. Олардың санын алып қаған, білге қаған, сары алтын, ақ кҥміс, тҽтті сҿз, жарлы халық, мҽңгі тас деген тіркестермен толықтыра тҥсуге де болады. Аракідік метонимия (сҿзі тҽтті – сабы сҥчіг) кҿріністері де байқалып отырады. Осы ерекшеліктерін ескере келгенде, Орхон жазбалары «поэзия да, 286
творчестволық ҿлең немесе жыр да емес, кейбір зерттеушілер айтқандай, поэма да емес, ол тҥркі қағандары мен бектерінің бастарынан кешкен ерлік жорықтарын баяндайтын кҿркем тарихи шығарма, баяндау ҥлгісіндегі тарихи ҽңгімелер» 1 деген пікірдің ҽлі де толықтыра тҥсетін тҧстары байқалады. Бҧл мҽселе тҧсында біз И.Стеблева, Ғ.Мҧсабаев пікірлерін де назарда ҧстап, кҿне тҥркі дҽуірінде батырлық хикаялардың таза проза тілінде емес, аралас ҥлгіде кҿрінетінін баса кҿрсеткіміз бар. Себебі бҧл жазбаларда поэзия ҿзегін қҧрайтын кҿркем ой кҿріністері де аз емес. Мақал-мҽтел, ҧйқасқа қҧрылған жоқтау, арнау, ҿзге де тҧрақты тіркестер, тҥрлі бейнелі теңеулер (эпитет, метафора, т.б.) – анық кҿркем ой кҿрінісі. Орхон жазбалары тҧсында сол кҿркем ойдың фольклорлық сатыдағы кҿрінісін аңғарамыз. Қарастырып отырған ескерткіштердің синкреттік сипатқа ие болып, белгілі бір музыкалық-эпикалық дҽстҥр аясында ҿмір сҥргені де кҥмҽн тудырмауға тиіс. Ҧйқас, ырғақ, жалпы, кҿркем ой бар жерде поэзия мен музыка элементтерінің қатар жҥретіні белгілі. Оны фольклортану ғылымындағы синкретизм теориясы дҽлелдеген. Сонымен Тҥркі қағанаты дҽуірінен жеткен жазба ескерткіштерді сҿз еткенде, біз олардың тарихи-мҽдени сипатымен қатар фольклорлық табиғатын да басты орынға қоямыз. Сол негізде оларды белгілі бір тарихи кезең - VI-VIII ғасырлардағы фольклор шығармаларының тасқа тҥскен ҥлгілері ретінде бағалаймыз. Ҽрине, олардың бҽрі бірдей фольклорлық қалпын сақтай бермеген. Дегенмен бҧл жазбаларда кездесетін тҥрлі кҿркемдік жҥйелердің кейінгі эпикалық дҽстҥрге арқау болғаны да ешбір кҥмҽн тудырмайды. VI-VIII ғасырлардағы тҥркі жазба
ескерткіштері – қазақ фольклорындағы батырлық ертегі, қаһармандық эпос жанрларының кҿне ҥлгісі. Олардан тҥркі тайпаларына тҽн кҿркем ойлау жҥйесінің қандай сатыда болғанын, олардың дҥниетанымынан қай дҽуірдің наным-сенімдері орын алғанын да аңғаруға болады. Орхон жазбаларынан ҿзге де фольклор жанрларының нышандары байқалатын болса, оларды фольклортану ғылымының аясында зерттеудің танымдық табиғатымен қатар ғылыми маңызы да аса зор.
жүктеу/скачать 4,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|