10-бет лаштың ардақты азаматы, қоғам қайраткері Халифа Алтайдың (1917-2003) есімі жұртшылыққа жақсы танымал. Ол көзі тірісінде рухани тұлғаларымыздың бірі болатын. Халифа Алтай Қазақстан Тәуелсіздік алғаннан кейін Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың

4

№42 (1352) 

20 – 26 қазан 

2016 жыл

АНА ТІЛІ

БАЙҚАУ

ҮШТҰҒЫРЛЫ ТІЛ: ЗАМАН ТАЛАБЫ

АШЫҚ АЙТУ – АРДЫҢ ІСІ

Қазақтілді отбасының жайы түсінікті. Мүшелері 

түгелдей орыс тілінде с йлесетін отбасы қазақ 

халқының ең басты құндылығы – ұлттық 

тілін табалдырығынан аттатпайды. Үйіндегі 

қарым-қатынас тілін түзде де, еңбек ететін 

ұжымы мен дос-жаран, тамыр-танысымен, 

айналасындағы қауыммен с йлесу кезінде де 

қолдану арқылы олар қазақ тілінің қоғамдағы 

рісінің кеңеюіне де кедергі келтіріп отыр. Со-

нымен қатар ұрпақ алмасқан сайын солай бола 

берсе, олар адамның бойына тіл арқылы сіңетін 

ұлттық қасиеттердің бәрінен ада болады. Үш-

т рт ұрпағы орысша оқып-тәрбиеленгендер 

мен аралас некеден туған қазақтардың арасы-

нан ондай қазақ исі қалмағандарды к ріп те 

жүрміз. Қазақы нәрселердің дені оларға жат, 

қораш, б тен к рінеді. Халқының тілі мен т л 

мәдениетінен алшақтап,  зге құдықтан су ішіп, 

зге топырақтан нәр алу оларды б тен мәдениет 

кіліне айналдырып жіберген. Тәуелсіздік 

тұсында ұлттық мәдениеті мен тіліне бет 

бұрғандар қатары арта бастағанымен, орыс 

әрбір әке мен шеше ескермесе, болашағымыз 

бұлың ғырлана береді. Кейінгі кездері еліміздің 

к птеген қалаларында жас аналар балалары-

мен басқа тілде с йлесетін жағдай белең алып 

барады. Мұны жақсылықтың белгісі деуге 

болмайды. Бұл – қазақ отбасындағы ұлттық 

тәрбие нің әлсіздігінің, тілімізге тірек болғысы 

келмейтін аналардың азаймай отырғандығының 

к рінісі. Сонымен қатар мұның ар жағында 

қызына ана тілінде тәрбие бермеген әке-

шешелер мен келін-балаларына ықпал ете ал-

майтын қауқарсыз, оларға с зі  тпейтін немесе 

немерелеріне ұлттық тәрбие беруді қаламайтын 

здері де орыстанған ата-енелер тұрғанын да 

білгеніміз ж н. 

М

ен күнде кіші ұлымды балабақшаға 

апарып, алып қайтамын. Күн 

 сай ын қазақ балабақшасына ба-

лаларын әкеліп жүрген аналарының к пшілігі 

ұл-қыздарымен орысша шүлдірлесіп жүргенін 

к ремін. Бұл құбылысты Астананың бірнеше 

балабақшасынан байқадым. Сұрау салып 

к ріп едік, бірнеше алматылық, астаналық 

таныс тарым осындай жағдайды күнде к реті-

нін айтып қынжылды. Атырау мен Маң-

ғыстауда, Қызылордада ахуал басқаша болар, 

бірақ к птеген үлкен қалаларда осы жағдай 

қайталанатыны күмәнсіз. Жаныңды ауырта-

тын к рініс. Бір орыс келсе, он қазақ тұрып 

орысша с йлейтін  згені құрметтегіштігін 

олар  зімізге, қазақ балабақшасына, қазақ 

мектебіне келгенде неге к рсетпейді екен деп 

ойлайсың. Бала жетектеген кейбір қалалық 

әжелер мен жас аналарға кездескенде де, 

ата-аналар жиналысына арнайы барып та 

қазақ болсын деп жүрген жеткіншектерімен 

мүмкіндігінше қазақша с йлессе дұрыс бо-

латынын ептеп ескертіп, оның себептерін 

түсіндіруге тырысып та к рдік. Бірқатары 

дұрыс қабылдаған сыңай танытқанмен, 

к бісінің миына орыс тілі орнығып, сана-

сын билеп алғандықтан қазақ тілін үйренуге, 

с йлеуге құлықты емес, тіпті бұл тақырыпты 

қозғағысы келмей  зіңе шап ете қалатындары 

да ұшырасады. Ана тілінде жақ аша алмай 

тұрып, орысша с йлейтінін мін санамайтын, 

ағылшынша жауап қайтаруға жарап қалғанын 

жетістік санап, сол қалпынан айнығысы 

 2) дайын фонограммаларды пайдалануға 

тыйым салынады; 

 3) үміткерлер мәтіндерді жатқа білулері 

қажет. 

Таңда латын мәтіндердің ел, туған жер, отан-

сүй гіштік тақырыптарында болуы құпта ла-

ды.  

8. Республикалық байқауға облыстардың, 

Астана және Алматы қалаларының  кілдері 

(бір-бір ден) қатыстырылады. Оларға жергілікті 

Тілдерді дамыту ж ніндегі басқармалары жолдама 

береді. 

3. Байқауға қатысушыларды бағалау

9. Байқауға қатысушылардың жұмысын 

бағалау және жеңімпаздар мен жүлдегерлерді 

анықтау үшін қазылар алқасы құрылады. Қазылар 

алқасының құрамы тіл мен әдебиет, мәдениет 

және  нердің беделді қайраткерлерінен тұрады. 

Сандық құрамы 5 адамнан аспауы тиіс. Қазылар 

алқасының құрамы т рағадан және мүшелерінен 

тұрады.

10. Қазылар алқасы шешім шығару барысында 

келесі критерийлерді басшылыққа алады:

1) к ркем мәтінді оқу шеберлігі;

2) дауыс мәнеріне және тіл тазалығы;

3) к ркем мәтінді таңдау талғамы;

4) сахнада  зін- зі ұстауы;

5) сахналық киім сәні.

11. Байқаудың жеңімпаздары мен жүл де-

даярлау қолға алынуда. Дегенмен, әлі де ағылшын 

тілінде сабақ беретін мамандардың тапшылығы 

үлкен  қиындық туғызады, үштілді мектептер экс-

перимент ретінде ашылған кезден бері бұл салада 

шетелдік волонтерлер мен мамандар ұзақ уақытқа 

тұрақтамағаны белгілі. Мектептерде к бінесе 

ағылшын тілін  здігінен оқыған пән мұғалімдері 

немесе ағылшын тілі пәні мұғалімдері жаратылы-

стану-математика циклының пәндерінен  сабақ 

беруде.Сондықтан бұл мәселені әлі де зерделеу 

қажет.  лі де атқарылатын шаруалар к п. Бірақ біз 

бұның бәрі балалардың болашағы үшін жасалып 

жатқанын ұғынуымыз қажет. 

Бұл орайда, жас ұрпақтың ағылшын тілін 

меңгеріп, мектеп  қабырғасынан-ақ әлемдік 

ғылым-білімнің тілін іс жүзінде қолдана алатын-

дай даяр маман болып шығуы үлкен жетістік. Сол 

себепті, үш тілді білім беру бағытында атқарылып 

жатқан іс-шаралар  те маңызды деп санаймын.

Бейімбет ОСПАНБАЕВ,

« улиеағаш» орта мектебінің мұғалімі

Алматы облысы 

Панфилов ауданы

р лін әлсіретіп алған жұртқа айналған екенбіз-

ау» деген ой басым түсе береді.

  Біз Тәуелсіздігіміздің ширек ғасырлық 

мерзімінде ұлт ретінде тілдік біртұтастыққа қол 

жеткізіп, мемлекеттік тіліміздің мерейін асырып 

отырған елге айнала алған жоқпыз. Қазақтың 

дәстүрін дәріптеп, немере-ш берелерін же-

тектеп, олардың ұлттық тәрбиесіне үлкен мән 

беріп, айналасына ақылшы, ағайын-туыс, 

ауыл-аймағына бас болып отыратын беделді, 

негелі ақсақалдар қатары тым сиреп, ата-

әжелер институты қожырап кетті. Қазақ отбасы, 

дәстүрімізге берік, тілімізге тірек болмаса, онда 

тіліміз бен дәстүріміз біз  мір сүріп жатқан 

қоғам да да салтанат құра алмайды. Бүгінгі 

қазақ қоғамынан мұны анық к руге бола ды. 

Жаһанданумен бірге, ұрпағына к п тіл үйретіп, 

к п мәдениетті бойына сіңіруге ұм тылып 

жатқан жұрттың ендігі жерде ең алдымен  зін 

танып,  з ұлтының қасиеттерін бойына сіңіріп 

алуы қажеттігін түсінгені ж н.  йтпесе, т л 

мәдениетінен нәр алмаған, ана тілінің уы-

зына жарымаған, тамыры жоқ жел айдаған 

қаңбақтай қаңғып, әркімнің айтқанына к ніп, 

айдағанына жүре беретін,  зіндік бет-бейнесін 

сақтамайтын, алдымен жаны будан, бара-бара 

қаны да будан жұртқа, жасампаз халық емес, 

ұлттық сипатынан айырылған дүбәра тобырға 

айналуымыз мүмкін. 

Отбасылық құндылықтарды,  з шаңыра-

ғында қазақша с йлейтін, дәстүрлі қазақ от-

басын дәріптеп, оларды үлгі етіп к рсетудің 

мәні ерекше. Бұл мәселеге арналған танымдық-

тәрбиелік бағыттағы түрлі теле-радиохабарлар, 

байқаулар, дәрістерді жиі  ткізу қажет. Біздің 

телеарналар қанша тіл білсе де үйінде тек қазақ 

тілінде с йлесу дәстүрі берік орныққан үйел-

мендерді үлгі етіп к бірек насихаттаса, оның 

жастар тәрбиесіне игі ықпал етері күмәнсіз. 

Бүгінгі қазақ отбасылары тілдік тұрғыдан 

біркелкі емес. Тілдік белгілеріне, қай тілде 

с йлейтініне қарай оларды қазақтілді қазақ 

отбасы, орыстілді қазақ отбасы және аралас 

тілді қазақ отбасы деген типтерге ажыратуға 

болады. Қазақтілді отбасыларында барлық 

қарым-қатынас ана тілінде болса, ал орыстілді 

отбасыларында отбасы мүшелерінің барлығы 

қазақ екеніне қарамастан тек орысша с йлеседі. 

герлері қазылар алқасының шешіміне сәйкес 

дипломдармен, Алғыс хаттармен марапатталады 

және ақшалай сыйлықтар табысталады.

12. Байқауға республиканың барлық  ңірлері-

нен келетін қатысушылардың шығындары (жол, 

қонақүй, тамақтану) ұйымдастырушылар тара-

пынан т ленеді. Ұшақ және «Тальго» жүрдек 

пойызы т ленбейді.

13. Жергілікті жерлердегі Тілдерді дамыту 

ж ніндегі басқармалар қатысушылар туралы 

мәліметті (жеке куәлігінің к шірмесі, жұмыс, 

оқу орны, байланыс телефондары), оқитын шы-

ғар маларының атауын 2016 жылғы 10 қарашаға 

дейін ресми жолдама хатпен Басқармаға жол-

дайды.

Жүлделер:

 • Бас жүлде – 300 000 теңге

• І орын – 150 000 теңге

• ІІ орын (екеу) – 100 000 теңге

• ІІІ орын (үшеу) – 70 000 теңге

• Ынталандыру сыйлықтары – 40 000 теңге

 

Мекенжайымыз: Атырау қаласы, 

йтеке би к шесі, 77;

Атырау облыстық Тілдерді дамыту ж ніндегі 

басқармасы.

Байланыс телефондары: 

8(7122) 35-40-73, 35-45-68 (факс).

E-mail: til_atb@mail. ru 

ұрандап жүргенімен үйінде бала-шағасымен, 

немере-жиендерімен орысша с йлесетіндер, 

балаларын қазақ балабақшасы мен мектебіне 

апармайтындар қазақ тілінің  рісі кеңіп,  ркен 

жаюына емес, керісінше, оның қолданыс 

аясының тарылуына, елде  зге тілдің үстемдік 

етуіне қызмет етеді. Бізде осындай с з бен іс 

сәйкессіздігі жиі байқалып жатады. Ана тілін 

құрметтейтіні, оның шын жанашыры екені 

рас болса, әркім  зінен,  з отбасынан бастап 

ұрпағын ұлт тілінде тәрбиелеуді, қазақ тілінде 

еркін с йлеуді, сауатты жазуды перзенттік 

парызы, ұлттық борышы, азаматтық міндеті 

санауға тиіс. 

Отбасының, ата мен ананың ұрпағын 

ұлтының тілінен айырып,  зге тілде тәрбиелеп 

жатуы – қазақтың ұйысқан ұлт ретінде дамуына 

қарсы жұмыс істеп, хал қы ның мәдениеті мен 

тілінің алдынан ор қазып жатқанмен бірдей. 

Бұл эмоция же тегінде кетіп айтыла салған с з 

емес, ғылымға негізделген  мір шындығы. 

Адам қай тілде тәрбие мен білім алса, сол тілдің 

тұтынушысына, сол халықтың  кіліне айнала-

ды. Бұл орайда орыстың әйгілі с здікші ғалымы 

В.Дальдің «Не атау, не діни сенім, не бабалар 

қаны адамды бір халықтың  кілі ете алмайды... 

Кім қай тілде с йлесе, ол сол халықтың  кілі» 

деген с зі  те дәл айтылған. Сол себептен 

қанша жерден орысшыл, еуропашыл, батыс-

шыл болсақ та қазақтан туған баланың тілін 

зге тілде шығарып, оны  зге тілде оқытып, 

басқа ұлттың  кілі етіп тәрбиелеуге қақымыз 

жоқ. 

Бала дүниеге келген сәттен бастап оның 

қасында әкесіне қарағанда анасының к бірек 

болатыны белгілі. Сондықтан отбасында 

баланың тілі шығуынан бастап, ана тілінің 

қолданылуына, тіл байлығының дамуына,  з 

тілін жастайынан құрметтеп  суіне шешенің 

қосар үлесі орасан зор. Ана тілімізді сақтаудағы 

ананың р лі айрықша. Орыстар «родной 

язык» десе, біз  з тілімізді «ана тілі» дейтін 

халықпыз. Тілді, тілі арқылы ұлтты сақтаудың 

кілті аналардың қолында екенін дана халқымыз 

баяғыда-ақ білсе де, бүгінгі жаппай білімді, 

бірнеше тілді қатар меңгеруге ұмтылып жатқан 

қазақ осыны ескермей отыр. Қазіргі қазақ 

әйелі, болашақ аналардың бәрі осынша зор 

1.Жалпы ережелер 

1. Атырау облысы әкімдігі Жұмекен Нәжіме-

деновтің әдеби мұрасын халық, әсіресе жастар 

арасында насихаттау, оның шығармашылығы 

арқылы адамгершілікке, ұлттық рухқа, отан-

сүй гіш тікке тәрбиелеу мақсатында және Қа-

зақстан Республикасының Тәуелсіздігінің 25 

жылдығына орай 2016 жылғы желтоқсан айында 

Жұмекен Нәжімеденов атындағы К ркемс з 

оқу шебер лерінің республикалық байқауын 

ткізеді. 

2. Байқауға 18-35 жас аралығындағы үміт-

керлер қатыса алады. 

3. Кәсіби актерлар,  нер саласының кәсіби 

мамандары байқауға қатыстырылмайды. 

2. Байқауды  ткізудің тәртібі

4. Атырау облысы әкімдігінің Тілдерді дамы-

ту ж ніндегі басқармасы (бұдан әрі – Басқарма) 

Байқаудың ұйымдастырушысы болып табылады.

5. Байқауды  ткізу туралы хабарландыру 

облыстық, республикалық БАҚ-та жарияланады 

және Атырау облысы әкімдігінің ресми сайтында 

орналастырылады.

6. Байқау мынадай тапсырмалардан тұрады:

1) поэзиялық шығарма оқу;

2) прозалық шығармадан үзінді оқу;

 7. Байқау шарттары: 

1) мәтінді оқу уақыты 5 минуттан аспауы 

керек;

Уақыт озған сайын функционалдық сауатты-

лық тың маңызы тіпті артып келеді. Мен кей 

кезде ата-аналар тарапынан «онсыз да сабақ 

жүктемесі к п оқушыларға бірнеше тіл үйретудің 

қаншалықты қажеті бар?» деген пікірлерді 

естіп қаламын. Бұл – жаңсақ түсінік. К птеген 

елдердің ағылшын тілін жаппай игеру арқылы 

зор экономикалық табыстарға жетіп жүргені 

ешқандай дәлелдеуді қажет етпейді. Оқушыларды 

белсенді іс-әрекетке тартып, тілдік ортаны 

жетілдіру тынымсыз еңбектің, жүйелі ізде ніс  тің 

арқасында келетінін жұртшылық ұғынса, құба-

құп болар еді.

К птілді білім берудің негізгі мақсаты –  оқу-

шыларды білімді, тәрбиелі, дарынды, жан-жақты, 

к птілді тұлға ретінде қалыптастыра отырып, 

оларға  здерінің білімін әрі қарай Қазақстаннан 

сырт елдерде, мәселен, Ресей, Еуропа, Америка 

мен Азияның алдыңғы қатарлы жоғары оқу орын-

дарында жалғастыруына мүмкіндік беру. Бұл  з ал-

дына білім беру сапасының, ғылым салаларының 

дамуы мен ілгері басуына алып келуі тиіс.

Бір айта кетерлігі, Қазақстанның жоғары 

оқу орындарында жаратылыстану циклының 

пәндерін ағылшын тілінде оқытатын мамандарды 

ТІЛБҰЗАРҒА – ТОСҚАУЫЛ!

«РАХМЕТТІҢ» 

үлкен-кішісі болмайды

Қазір тілімізде қате немесе жүйесіз қолданылып 

жүрген сөздер мен сөз тіркестері аз емес. Тіл жана-

шырлары сол қате күйінде еніп бара жатқан сөздерге 

назар аударып жүр ме? Ол үрдісті қазір тоқтатпасақ, 

тіліміздің тазалығынан айырылып қалуымыз әбден 

мүмкін.

Қазір қоғамда үштұғырлы тіл саясаты хақында көптеген ой мен пікір айтылып жатыр. Осы орай-

да мектеп мұғалімі ретінде өз ойымды білдірсем деп едім. «100 нақты қадам» Ұлт Жоспарын-

да атап көрсетілгендей, болашақ кадрлардың бәсекелестік қабілетін арттыру, білім секторының 

экспорттық әлеуетін көтеру, озық технологияларды енгізу – бүгінгі уақыт талабы. Бұл орайда, «Тілдің 

үштұғырлылығы» жобасы аясында қазақ, орыс, ағылшын тілдерін жетік меңгерген, өзіндік ойлау 

дағдысы қалыптасқан жеке тұлғаны тәрбиелеп шығару басты міндет болып табылады.

Енді солардың бірқатарына тоқталып  тсек. 

Алғаш қысы «үлкен рахмет». Кейде тіпті «зор рах-

мет» деп те айтылып жүр. Бұл с з БАҚ арқылы да 

насихатталып кеткені қынжылтады. Тіпті тікелей 

эфирден де естідік. Бұл орыс тіліндегі «Большое спа-

сибо» дегеннің тікелей аудармасы. Оны сол күйінде 

қолданудың қаншалықты керегі бар? Ризашылығын 

қатты білдіргісі келетін адам «к п рахмет» десе де 

жеткілікті. Дегенмен, рахметтің үлкен-кішісі болмай-

ды. Сондықтан «рахмет» с зіне «үлкен» я болмаса, 

«зор» с зін тіркеудің қажеттілігі жоқ.

Келесі қателіктің бірі  – к птік жалғауларды 

орынсыз пайдалану. Бұндай әбестік БАҚ-та к п 

қолданылмайды. Бірақ, кей жиындарға жол түсе 

қалса амалсыз естиміз. Бірде қала маңындағы кент-

те үлкен шара  ткен-ді. Сол шараға жиылған елді 

құттықтауға шыққан ағамыз «Құрметті халықтар» деп 

бір састырып еді. Кеше ғана шыққан «Қазақ елі» атты 

тамаша мултьфильмде « скерлер жиылсын» дегенді 

тағы  естіп, жағамызды ұстадық. Халық та, әскер 

де к птік мағына беріп тұрған с здер, оған жалғау 

мүлде жалғанбауы керек. Ол тіліміздің заңдылығы. 

скер с зі  ңіріміздің кей аудандарында онсыз да 

к п дегенді білдіреді. Бұдан б лек той-томалақты 

басқарып жүрген асабалардың ауызынан «ағайындар» 

деген қате с з түспейді. «Ағайын» с зі де к птік 

мағынада пайдаланылады. Ең қызығы, бұл с здерге 

к птік жалғауды жалғай салу әдетке айналды. 

«Мен ойлаймын» тағы бір тікелей аударма күйінде 

пайдаланып жүрген с з тіркесі. Бұл с зге үйреніп 

кеткеніміз соншалықты тіпті мән беруді де қойдық. 

Орыс тілінің  «Я думаю» дегенін тікелей аудара салған 

күйі қолданысымызға еніп кеткен бұл с з тіркесінің 

дұрысы «Менің ойымша» болуы керек. К біне ел 

билігіндегі ағаларымыз к п қол данады. «Мен ойлай-

мын, бұл игі іс болашақта да  з жал ғасын табады». 

Міне, дәл осы сияқты біраз с йлемді жиын дардан да, 

теледидардан да естиміз. Тіпті тілі қазақша деп мақ-

тайтын ел ағалары да осы с зді пайдалануға тым әуес.

Күнделікті қолданысқа ғана емес, құжатымызға да 

еніп кеткен келесі с з «аспазшы». Бұл с зді тілшілер 

де, жай халық та қолданады. Тіпті газетке келген жар-

намаларда да «осындай бір мекемеге «аспазшы» қажет»  

деген с йлем жүреді. К ргенімізді түзейміз. Түзелмей 

жатқаны әлі к п. Онымен қоймай Батыс Қазақстан 

облысындағы Зеленов  ауданы орталығындағы кіре 

беріске де осы бір қате с зді бадырайтып жазып 

қойыпты. Ол қашан түзеледі?  Бұл сұрақпен сол қате 

жазуға жауапты аудан орталығы Переметныйдағы 

колледжге хабарласқанымызда, олар мемлекеттік 

стандарт бойынша «аспазшы» с зі дұрыс екендігін 

айтты. Колледж директоры орынбасарының айтуын-

ша, «аспазшы» тамақ пісіретін адам, ал «аспаз» мүлдем 

басқа мамандық екен. Түк түсіне алмадық.

«Аспаз» с зіне «-шы» жұрнағын жалғаудың 

қандай қа жеттілігі бар?! С здің түбірі «ас», оған «паз» 

жұрнағын жалғап, ас пісіруші дегенді  тудырамыз. 

Онсыз да мағына беріп тұрған с зге есім тудыру-

шы «-шы» жұрнағын жал ғаған қаншалықты ойға 

қонымды?! Сонда «аспаз» с зі ас пі сі ретін адамды 

білдірсе, «аспазшы» сол аспазды пісіретін адам ба? 

лде «қойшы» дегендегідей аспаздарды бағатын адам 

ба? Бұл с з бастауыш сынып кітаптарына да еніп 

кеткен.

Татар елінің ғалымы А.Саади «Қазіргі ең таза, ең 

бай, ең табиғи және бұзылмай, бұрынғы қалпында 

сақталып қалған бір тіл болса, ол қазақ тілі және қазақ 

әдебиеті, шын ғылым үшін біз мұны ашық айтуымыз 

керек» деген екен. Ендеше, тіл тазалығын сақтап, 

ертеңгі ұрпақтың тілімізді осылай шұбарланған күйі 

қолдануына жол бермейік.

Түгелбай БИСЕН

Батыс Қазақстан облысы

(Басы 1-бетте)

Б

іздің жағдайымызда  зге мәде ниет, 

зге тіл үстемдік етіп тұрған қа лаларға 

қоныс аударушыларды сол қалыпқа 

түсі ріп қазақы болмысынан, тілінен айырмай, 

қалаларымызда қазақ мәдениетінің орнығып, 

қазақтілді қала халқының, қазақтілді ортаның 

қалыптасуына ықпал ету  те маңызды. Үкімет 

пен Парламент, БАҚ-тың басым б лігі, қала 

к шелеріндегі жұрттың к пшілігі  зге тілде 

с йлеп жатса да,  з үйінде, отбасында қазақша 

с йле се тіндер, ұл-қызын қазақша тәрбиелеп, 

оқытып жатқандар нағыз қазақ тілінің 

қорғандары, тілді сақтаушылар. Халық алдына 

шығып «Елім, жерім, ұлтым, дінім, тілім!» деп 

ҚАЗАҚША 

сөйлемейтін ата-ана

баласына қандай өнеге көрсетпек?

Мәселе әлі де зерделеуді қажет етеді

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, 

Қазақстан Республикасы Әнұраны авторларының бірі Жұмекен Нәжімеденов атындағы 

Көркемсөз оқу шеберлерінің республикалық байқауын өткізу жөніндегі ережесі

жауапкершілікті сезіне ме? Ұлттық тіліміздің 

атын иеленіп тұрған аруларымыз ана тілінің 

сақталуына адал қызмет етіп отыр ма? Жал-

пы біз қыз тәрбиесінде осындай маңызды 

мәселені ескеріп, оның санасына бала жастан 

ошақ берекесі, ұлт тілінің шырақшысы екенін 

сіңі ріп отырған жұртпыз ба? Бұл сұрақтардың 

т ңі регінде әрқайсысымыз ойлануға міндет-

тіміз. Ұлтымыздың ұяты қыз тәрбиесін босаң-

сы тып алсақ, қыздарымыздың бойына жас-

тайынан ұлттық қасиеттерді дарытып, ана 

тілін құрметтеуге баулымасақ, халқымыздың 

бо лашағына зор қауіп т неді. Қыз бала ана 

тілін де тілі шығып, үйінде тұлымшағы желбіреп 

жүрген шағынан бастап ана тілін қадірлеп, 

тілін сүйіп  спесе, ертең ана болғанда ол 

зінде жоқ қасиеттерді перзентінің бойына да 

сіңіре алмайды. Ондай қыз тәрбиелесек, олар 

ана ті лінің сақталуы мен дамуына үлес қосу 

орнына отының басында, ошағының қасында 

одан әрі бүкіл қоғамда  зге мәдениет,  зге 

тілдің үстемдігін орнатуға қызмет ететіндігін 

келмейтін жас аналарды да аз кездестірмейсің. 

Оларды к ргенде жаның ауырса, тілі үшін 

шырылдап жүрген қазақ қыздарын, жетек-

теген құлыншағымен ана тілінде с йлесіп 

бара жатқан аналарды к ргенде ішің жылып, 

тіліңнің ертеңіне, ұлтыңның болашағына деген 

сенімің ұлғая түседі. 

   рине, бәрін аналардың мойнына ар-

тып, бала тәрбиесін шешесіне ғана тапсырып 

қоюға болмайды.  ке – отбасының иесі, 

үйелмен басы. Отбасындағы тілдік ахуалды 

қалыптастыру әкелердің де басты міндеттерінің 

бірі. Бұл міндетін әкелер де әртүрлі атқарып 

жүр. Отағасы, қазақтың еркек кіндіктілері 

отбасының тізгінін берік ұстап отырған мықты, 

намысшыл, халқының қасиеттерін, ата дәстүрін 

құрметтейтін, т л мәдениетінен сусындаған, 

ана тілін жетік меңгерген білімді, қадірлі 

азаматтар болса, ұл-қызы мен жарлары да 

соларға қарап бой түзеп,  зге мәдениет,  зге 

тілдің жетегінде жүрмес еді-ау! Бұл тұрғыдан 

қарағанда «ұл тәрбиесіне аз мән беріп, әкенің 

Шерубай ҚҰРМАНБАЙҰЛЫ, 

филология ғылымының докторы, 

профессор, ҚР ҰҒА-ның корреспондент-мүшесі

мәдениеті мен тілінің тұтқынына айналып, бері 

бұрылуды қаламайтындар әлі де аз емес. Бұл 

қазақ ұлтының жан жарасы, түйткілді мәселесі. 

Б

ұл жара елімізде ұлт мәдениеті 

үстемдік танытып, қазақ тілі салта-

нат құрған жағдайда ғана жазылады. 

Ал аралас тілде с йлейтін отбасыларға келсек, 

мұндағы жағдай біртекті, біркелкі емес. Бірінде 

қазақ тілі басым қолданылса, екіншілерінде 

орыс тілі жиі жұмсалады да, қазақ екендіктері 

есіне түскенде ғана ара-арасында қазақша 

аралас тырып с йлейді.  кесі қазақша білсе, 

шешесі білмейтін, шешесі білсе әкесі білмейтін, 

қызы қазақша, ұлы орысша оқыған екі тілді 

аралас тырып с йлейтін немесе к бінесе әр 

мүшесі  зі жетік меңгерген тілінде с йлейтін 

отбасылары да бар. Олар  здерін толерантты, 

айналасына құшағы ашық, к пшіл, интерна-

ционалист, заман ағымына бейім санағанымен, 

шынтуайтына келгенде ұлттық құндылықтарды, 

тілді шынайы құрметтеп, оның тазалығын, 

ә у е з д і л і г і н   с а қ т а у ғ а   з   т і л і н і ң   м е р е й і н 

сіруге немқұрайды қарайтындар. Түптеп 

келгенде, қазақ отбасыларының осындай 

әркелкілігі ұлттың тілдік біртектілікке жетуіне, 

тәуелсіздігімізді алғанымызға ширек ғасыр  тсе 

де қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде қоғамда 

кеңінен қолданылуына жол бермей отыр. Ана 

тіліміздің алтын бесігі – қазақ отбасы.  кінішке 

қарай, бүгін барша қазақ отбасы қазақ тілін сол 

алтын бесігінде аялап тербетіп, әлпештеп  сіріп 

отырған жоқ.  р қазақ, әрбір қазақ отбасы  з 

шаңырағында ұрпағын ана тіліміздің уызына 

жарытып тәрбиелеп жатпағандықтан, барша 

қазақ баласы бірдей қазақ тілінің қанат жаюы-

на жұмыла үлес қосып, мемлекеттік тіліміздің 

мерейін үстем етудің тірегі бола алмай отыр. 

Ендеше, қазақ тілінің барша қазақстан-

дық тардың басын біріктіретін шын мә ніндегі 

мемлекеттік тіл дәрежесіне к те рі ліп, қоғамдағы 

тілдік ахуалдың түзелуі үшін, алдымен тіліміздің 

бесігі қазақ отбасын тү зеуге жете мән бергеніміз 

ж н-ау! Бесігі түзу тұрмаған, іргетасы берік қа-

лан баған үйдің ішінде береке-бірлік орнап, тү тіні 

түзу шық пайтынын жұрттың бәрі де біледі. Бірақ 

біле тұра, талай қазақтың қазақ тілін есігінен 

сығалатпай, енді бірқатарының ұл ты ның тіліне 

т рінен орын қимай отырғаны қалай? 

жүктеу/скачать 14,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: