10-бет лаштың ардақты азаматы, қоғам қайраткері Халифа Алтайдың (1917-2003) есімі жұртшылыққа жақсы танымал. Ол көзі тірісінде рухани тұлғаларымыздың бірі болатын. Халифа Алтай Қазақстан Тәуелсіздік алғаннан кейін Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың
жүктеу/скачать 14,81 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ағылшын фунт стерлингі тағы құлдырап, 168 жыл бұрынғы дең- гей ге жетті. Бұл туралы мақала The Financial Times газе тінде
- Индонезия астанасы Джакартадағы зағип жандар кинотеатр к рермені болуға мүмкіндік алды.
- Жерлесіміз – әлем чемпионы Ағылшын ақшасы құлдырады Еріктілер жәрдем бермек Атлант мұхитының үстінде
- «Николь» дауылы күшейді Италияда босқын мәртебесін алатын үміткерлерді ел аумағына б лудің жаңа жүйесі әзірленді. Енді мигрант
- Босқындар мәселесі шешілмек
СЫР ПЕРНЕ Мәди ҚАЙЫҢБАЕВ, ақын, Жастар одағы сыйлығының лауреаты сонатасы
сонатасы Мынау әлемнің зі алып мешіт қой... Т рткүл деген бұ жұртта, ызғын тылсым ымыртта, ой-хой, к кке рлегенде қызыл Ай – қызыл айдар тауық тапқан жұмыртқа... қоңы- рауын қаққан кезде шеңгелдер, омырауын жапқан кезде д ң белдер, қорқыныштан к зі алайып балалық, Т рткүл жақтан тірілгенде « лгендер»... таба нандай сезім табы сондағы, сыртта үйілген Сталиннің томдары,боқ жағылған түйелердің қомдары, қара тастай жүгері нан – ол-дағы... қи гүліндей бүрсеңдеген суықта, жалғыз шамдай шиқылдаған клубта, байғыз үні шақырғандай ымыртта, Т рткүл деген бұ жұртта... ғұмыр күні бірі – тәйке, бірі – шік, бәрі... бәрі к кірегіңде тіріліп, к к сүйріктей сыртқа ұмтылған тырысып, к з жасы ағып к к тірейді-ау Ұлылық! Сол Ұлылық пақыр қылған ақынды, сол Ұлылық ақын қылған пақырды, сол Ұлылық адастырған ақылды, Бағдад, Мысыр; Шам астырған Шәкуді, сол Ұлылық ұлылық-ау ақырғы! Ол – Ұлылық к з жасынан таралған, долыны ұғып... қиянаттан нәр алған, жаны суып қияметтен оралған, қия бетте қиян рттен жаралған! Шақырып шалғай, соны ізге, Жүгірер әр саққа ойларым. Ұлылық атты теңізге Белгісіз қанша бойларым, – дейді Шаһизада. Асылы, Ұлылықтың дәні бала кезгі к рген азап пен асыл тәрбие, айдын сезім мен аңғара білушілік, аяушылық болар-ау... Біздің ауылда асып-тасқан бай баласы болды десем артық айтқандық шығар. Жұпыны тірлік, жүдеу к ңіл о жұрттың бәріне ортақ секілді еді. «Сақаудың тілін шешесі біледі» демекші, Шаһизаданың мір мен нер жолын бір кісідей білетін болармын. Кішкентайымыздан тай- құлындай тебісіп бірге стік қой. Менен бір итк йлек бұрын тоздырып, менен бір қадам ілгері жүргенімен, мектеп табалдырығын да, поэзия табалдырығын да қатарлас аттадық. Оның менен әрдайым да бір қадам ілгері тұра беретініне де кәміл сенемін, сол үшін де оны мақтан тұтам. Біз оны Шәку дейтінбіз, әлі күнге солай. Шағын ауылдың шығыс жақ шетінде Аппаз шалдың к ршісі тетілеу қария тұратын. Одан әрі күрең айдар қалың жыңғыл, Ақтайпағы (біздің қайрақ құмды жағажайымыз ғой) жалтыраған Ба- лажарма... Қатқан қисық ағашты Шайтанк пірден тсең, к з ұшындағы қалың жиде тоғайына дейін алып жазық, айдын шалқар к л еді. К л орта- сында Сұлтан ағашы болатын. Одан әрі кәдімгі Сыр... Дария... Сұлтан ағашы к лінде қатар отырып бұттоспай құрып, талай балық ауладық. Сары сазанды алтындай жалтыратып, сымға тізіп, мойнымызға асып, жалаң аяқ, жалғыз дамбалмен саз-саз болып талай ауылға бірге қайттық. Қайран мір-ай десейші!.. К шкен бұлттың к леңкесіндей, шкен жұрттың қоламтасындай лықсып та, бықсып та те шығады. Құмай к зден құмалақтай жас аққан кездер де, аузымыздан алқызыл гүл т гілген кездер де болды. Соның бәрін тетілеу шалдың айқұлақ сары баласы к кірегіне түйіп, к ңіліне к мкеріп жүр екен ғой. Оны кейін білдік. Ұзы-ы-ын ақшаңқай мектебіміз ауыл шетінде, желдің тінде еді. рі қарай т бе-т бе құм шағыл, б ксесіне қол тимеген тұмса қыр... жүген ұстап келе жатқан жалғызды, к кке дейін к теретін бұл сағым. Құм күйдіріп құлық жаққан табанды, қиырларға ұмсындырып жанарды, жалақ ойнап жын қаққандай жалаңдап, жүрдік талай шаттан- дырып ғаламды... Сол ғаламды... іште булыққан ыстық сезімді, ешкімге айтқың келмейтін, зің де айқын білмейтін сырларыңды, ғажап с здермен айқындап, сыртқа шығаруға да болады екен ғой... О, ғажап-ай! Оны да Шәкуден білдік. Мектебіміздің қабырға газетіне Шаһиза- да ның леңі шыққанда «осылай етуге болады екен ғой» деген ой к бімізге келді. Қол дан-қолға к шетін ән альбомындағы баяғы «Шәкар ки- ген топли /сықыр-сықыр етеді/ Мәди жазған леңі/ осыменен бітеді» деген жай нәрсе екен ғой. Жан сырын жайып сала алмай, әлгіндей әуенмен, әлеміш суретпен шектеліп жүрген жас жүректердің жалыны сыртқа атылды. Ғани да лең жазды, Данабек те, Ағысбек те лең жазды... анау «жаман» Сынағат та лең жазды. Байғыз да, Қызыл мұрын да, Сармышық та... бәрі-бәрі ақынға айналды. рекпіген ынтызар к ңілді кәдімгі к пке белгілі ән с здерін к шіріп қана баспай, енді з жүрегінің сезімін жеткізе баста- ды. С йтіп, Т рткүл орта мектебі әдебиетінің «алтын ғасыры» басталды. Оның Абайы да, осы, Шаһизада болатын... «К ктем келер гүлін алып, Жаз да келер жырын алып» ... Қызыл қанат іңірде ыстық-мұңды үнмен, Бақжан, бәлкім, Бануды еске ап күлдім мен... жүрегімді ғашық оты жандырып, жанартау боп атылғалы тұр мүлдем... Жылтың қағып к кте жұлдыз-бүлдірген, осылайша шаңында мың жын жүрген – түкпірдегі бір ауылда «к з жасы», Тұмағаңның т гілерін кім білген?! Шыр-шыр етіп жайып салған жан сырын, к мейімен торғайдай сол әншінің, к кке сіңіп жоғаларын кім білген, түпсіз терең әуендері Шәмшінің?! тер айлар, тер жылдар, тер күн... бал дәуреннен сағыныш боп жетер мұң. Есімі де ойып тұрып орнығар, сол ұлылар қатарынан Шәкеңнің! Жапырақтар арасынан нұр аулап, балалық шақ лең қуып жүр аулақ... Етегінде Шәкең шыққан биіктің тетілеу ағам түсер бір аунап... (Қазақтың
Жасы 60-ты алқымдаса да спорттан қол үзбеген ардагер осы жеңісі арқылы еркін күрестен халықаралық дәрежедегі спорт шебері нормативін орындады. Байрақты бәсекеге 48 мемле- кеттен 300-ден аса спортшы қатысқан. Павлодардан барған Омар Жанарғалиев еркін күреспен жастайынан айналысады екен. Салауатты мір салтын серік еткен жан бұған дейін де талай биіктерді бағындырған. Осы жолғы жеңісін отандасымыз Ел Тәуелсіздінің 25 жылдық мерейтойына арнапты.
Қ а з і р г і у а қ ы т т а ф у н т стерлинг 73,38 пунктке дейін т мендеді. Басылымның жа- зуынша, ағылшын валютасы Ұлыбритания 1930 жылы алтын стандарттан бас тартқанда және 1992 жылы валюталық курстардың еуропалық механизмінен шығарылғанда да бұлай құлдырамаған. Сарапшылар мұны Лондонның Еуроодақтан шығу туралы шешімімен байланысты- рады. Ал ұйымнан іргені аулақ салу Тұманды Альбион қазынасы үшін жыл сайын 38 миллиардтан 66 миллиард фунт стерлингке дейін шығын әкеледі.
Фильмді толықтай түсініп, одан әсер алуға ұйымдасқан еріктілер тобы к мек береді. Сондай-ақ олар здерін зағип жандардың к зіміз деп атайды. Джакарта кинотеатрларына к ру қабілеті те нашар және мүлде к рмейтін жандар да жиі баратын болды. Олардың к гілдір экрандағы оқиғаны түсініп, сезінуіне еріктілер жәрдем береді. Бұл жоба ткен жылы колға алынды. Ұйымдастырушылар ай сайын 16 зағип жанды киноға шақырады. Олардың айтуынша, барлық адам тең дәрежеде мір сүруі тиіс. ЗАМАНДАС
зірлеген Абылайхан ЖҰМАШЕВ Ж Ж аһанның жүрек лүпілі аһанның жүрек лүпілі Ж Ж
аһанның жүрек лүпілі БӘРЕКЕЛДІ! ТҰМАНДЫ АЛЬБИОН АЗИЯ
Жерлесіміз – әлем чемпионы Ағылшын ақшасы құлдырады Еріктілер жәрдем бермек Атлант мұхитының үстінде тағы бір дауыл к теріліп, Бер- муд аралдарына қарай бет түзеді. Ауа райын болжау шы- лардың мәлімдеуінше, «Ни- коль» деп аталатын сұрапыл желдің екпіні сағатына 210 ш а қ ы р ы м қ а ш ы қ т ы қ қ а жет кен. Қауіптілік деңгейі жоғары 4-дәрежеге к терілді. Қазір аралдарға 300 шақырымдай таяп қалған. Құйын зімен бірге н сер ала келеді деген болжам бар. Айта кетейік, осы айда Гаити, АҚШ және Канаданы басып ткен «Мэттью» дауылы үлкен залал келтіріп, жүздеген адамды мерт қылды. Одан миллиондаған жан зардап шегіп жа- тыр. Гаитиде тырысқақ індеті қауіп т ндірсе, АҚШ пен Канада тұрғындары тасқын судың салдарымен күресіп әлек. АҚШ
Нақтылай айтқанда, бір мың адамы бар елді мекен 3 босқыннан қабылдайды. Оларға қосымша жұмыс күші мен керекті қаражат беріледі. Осылайша Италия билігі мигранттарға лық толған қабылдау орталықтарындағы түйткілді біржола шешуді к здеп отыр. Ал Еуропа одағының келімсектерді квота бойынша б лу жоспары аяқсыз қалды. Италиямен к ршілес елдердің шекарасы жабық тұр. ЕУРОПА
Босқындар мәселесі шешілмек САҒЫНЫШ
САҒЫНЫШ Ш салтында әкеңнен кіші адамды аға деуің керек, менің тетілеуді аға дейтінім де сондықтан). йтсе де, Шәкудің леңдері үздіккен махаб- баттан г рі азаматтық әуенге бейім болатын. Қан тамшысы – қызғалдақты жат адыр, жылқы үркітіп, к л шулатқан бақа-дүр, миығынан шіркей рген ер басы, жалау ұстап жауға шапқан баһадүр... бәрі- бәрі даңғыра ұрып, дабылдап, леңінің әрбір жолы жалындап, жерін қорғап жағаласып жанығып, жат ойлыға жалт ойнатып, жай ұрмақ! Сол азаматтық пафостың зі табиғаттың қанық бояуы сіңген, айтар ойы анық, кәдімгі панорамалық картинаға айналатын. Толқытпаса шындық боп тереңімді ой, Онда, досым, жаза алмас леңім бой. Эпосына иланбай... Сұр жебені Бекежанға қайта атқан мен едім ғой, – деп зі айтқандай, қандай да бір оқиға болсын, ақын оны зінің жүрек-ой сүзгісінен ткізіп барып, оқиғаның кері әсерін леңіне зек етеді. Бекежанның Т легенді атып лтіргені тура- лы езіле қанша суреттеп жазғаннан г рі оны Бекежанға қайта атудың сыры осында! Бұл поэзиядағы эффект! Шаһизада леңдеріндегі «Ньютон шалдың беделін жұрдай қыларлық» осындай «кері ағыстардың» к теріп тұрған жүгі ғажап! Байқасаңыз, Олжастың леңдері түгілі, эсселерінің зіндегі алтын қазық, осы, «кері ағыстар» ғой. Мұндай шындықты ұнатқысы келмейтін қазақтар оны «к...-нен кері сиіп» деп балағаттайды. мірде де солай! Ақынның қырсықтығы қырық есекке жүк болады! Де- генмен, «Оқырман авторды ұнатпайды, бірақ жазғанын ұнатады. Таңданатын ештеңесі жоқ: балды ұнатқанның бәрі араны ұната бермейді ғой» дейді П.А.Вяземский. Тағы бір «Қалшадай қабақ түйіп түн жан- шиды...» деп келетін, оныншы класта оқып жүргенде-ақ, анау-мынау емес, республикалық «Жалын» альманағына шыққан екі леңінің зі Шаһизада бдікәрімовтің атын аспанға бір-ақ шығарып, қазақ әдебиетіне қаламы кәдімгідей т селіп қалған жаңа таланттың келгенін жалпақ жұртқа жария етті. Қырық жылдан астам уақыт тсе де, сол кезде жазылған леңдердің қазіргі жазылған леңдерден кемдігі жоқ деуге болады. Сол суреттегі бала мен тасқа басылған леңнің арасы аспандай алшақ еді! Баланың данаға айналғаны қандай! Сүйіншілеп «Сүйінші!» деп релі ел, сары жиде... сағым жүзген т бе-бел, сары баланың қуанышын тойлады, бүкіл әлем, ұққан болсам мен егер... леңнің дәмін татып, мәнін біліп қалған біз үшін бұл нағыз сенсация болатын. Шәкудің кімді оқып, ең алғаш қандай ақынның кітабын қолына алғанын қайдам, бірақ ол мектеп қабырғасында жүріп-ақ кәсіби ақынға айналды. (Ал менің мектеп қабырғасында қолыма алып оқыған алғашқы леңдер жинағы Бернияз Күлеевтің «Ақ қайыңдары» болатын). Бір кездері Жаңажолдай шағын ауылдың шаңына оранып скен Шәкеңнің талай жылдарды артқа тастап, сол қасиетті мекенге қалың жұртына танымал іргелі ақын болып ораларын ол кезде ойламаппыз да.
Бірде Балажарма басында, Ақтабан ит қасымда, әлде суға түсуге бардық па, әлде адасып қалдық па, кездейсоқ жолығыстық. Тек екеуміз ғана. Сонда оның қолынан жанқалтаға сүңгіте салатындай шағын, сыртында Таңбалытастағы сияқты кішкентай-кішкентай шауып бара жатқан аттардың суреті бар, «Дүбір» деген леңдер жинағын к рдім. Сол кітапшаны сипап тұрып, осындай кітап шығаруға бізге де болады екен-ау деп ойлағаным бар... Аудандық, облыстық тіпті республикалық басылымдарға атымыз жарияланып, ендігі арман кітап шығару болды. Бұл жағынан Шәкеңнің Ұлықбек пен Есенғалидай бірден жолы бола қоймады. Ақындық албырттық оның қол-аяғын жерге тигізген жоқ. Аппақ к ңілінде тиек, басқа жұрттай «бір бармағы бүгулі» болмады... Бұл жағы- нан оның жастық дәуренін «вальс королі» Шәмші ағамыздың жастық дәуреніне ұқсатуға болады.
«Жіп түйінсіз, с з шындықсыз байланбас» дейді ғой, Шаһизада ақынның леңдерінде оның бүкіл ғұмыры жатыр. Астарын аударып, қыртысын ақтарып, байыбына барған адам ақын жырларының тереңдігіне бойлап, ащы шындығының кермек дәмін татар еді. Оның леңдерінің жиынтық кейіпкері ақиқаттан соғылып, трагедиямен суғарылған алып ескерткіш іспетті. Басқа ауылға балалық қалды кетіп, Жігіт болып сары ұлың алды бекіп. Жүрмін қазір жыр сыймай к кірегіме, Мына әлемнің зі де тарлық етіп, – дейді ақын « кеге хат» леңінде. Міне, осы жерден бастап-ақ ол мүлде басқа әлемге – поэзия әлеміне бет бұрды. Оның ендігі бүкіл ғұмыры – қызметі де, адамдармен қарым-қатынасы да, жүріс-тұрысы да осы мінез- құлыққа құрылды. Сондықтан да ол басын тауға да, тасқа да ұрды – мынау әлемге сыймай келеді. Мұның бәрі сонау балалықтан бастау алды. С о н ы м е н н е к е р е к , Ш ә к у А л м а т ы ғ а Қазақ мем лекеттік университетінің журнали- стика факультетіне оқуға түсті. Келесі жылы сол баяғы Т рткүл сегіз жылдық мектебінен кейінгі, Қармақшы ауданы орталығындағы №26 Ш.Уәлиханов атындағы орта мектепті мен де бітіріп шықтым. Осы мектеп қабырғасында оқып жүргенде біздің ақындық неріміз шыңдала түсті десем артық айтқандық емес. йткені оған мектептің оқу б лімінің меңгерушісі марқұм Қали ағай (Шыңғысов) себеп болды. Талай кітаптың авторы, тілі уытты сатирик, әжептәуір термеші, жырау, зінің де әлі күнге айтылып жүрген термелері бар Қали ағай зінің дәрежесіне, атқаратын қызметіне қарамай 9-10 сыныптағы бізді зімен тең деңгейде к ріп, сабақтан кейін лең талқылауға з кабинетіне шақырып алып, осы бір нердің қыр-сырын үйрететін. Сынып- тастар алдында леңімізді оқытып, бағамызды едәуір асырып қоятын. Жастығымыз жап-жасыл Алматыда тті. Қызарып батқан күндер де, сарғайып атқан таңдар да, жүрекке жыр боп қонғанда... гүлзарға, бауға, бар маңға, шашқанда Ай нұрын жалғанға, қиялға кеуде толғанда, берілуші едік арманға! Шиелер тағы гүлдеді, оралып баһар қалама. Арадай тірлік гуледі, гулемей, енді, бола ма?! Түйнек сап... күлте шашылар, аппақ нұр Айға асылар, ақынның ұшпа к ңілі, шараппен ғана басылар...
Жалғанды жалпағынан басып, алып шаһарға сыймай, ақыры Қармақшыға қайта оралды Шәку! Абай атамның риторикалық сұрағы сияқты, «бұл іске кім виновать?!»...
Шаһизада Алматының КазГУ-інен сол кет- кеннен:
бауырым айтпақшы, 22 жылдан кейін ғана қайта оралды. Менің туған жиенім Қалдыбек Таңатаров Теміржол институтын еркелікпен, ақшаның күшімен жыл аралатып 18 жыл оқып еді, бұл одан да асып түсті. Сірә, біздің ауылдағы «кері ағысты» осы екі серінің жолы болған сияқты.
*** Ес жиып, етек жапқалы елу жылдан астам уақыт тті... Шаһизада адам сенбестей алпысқа келді. тетілеу ағамның жасына жетті. Жилет жамылып, джинсы кисе де, үлкендік алыстан қол бұлғайды... Жыры ғана жалындап тұр. Жыр деген к ңіл ғой... Биылғы жаз Шәку екеуіміз туған ауыл- дың түкпір-түкпірін түгел аралап қайттық. Шаруашылық қожасы Қылышбек Қуаныш- байұлы алып құшағына орап, ағалық мейіріммен арқамыздан қақты. Бұрынғы әкім с йтіп пе еді!.. Қылшекеңнің әкесі Қуанышбай менің сынып жетекшім болған. Баяғы соғыста окопта бұғып атысып жатқанда мұрнының үстінен оқ тиіп, желкесінен шыққан. Таңдайы кәдімгі резеңке болатын, алып к рсететін, марқұм. С йткен Қуанышбай ағайдың баласы Қылышбек бүкіл ауылдың шашауын шығармай, шаруасын д ңгелетіп отыр. Миллионер ауыл, асфальты айнадай, саябағы Иран бақтай, арығында суы сылдырап жатыр, үлкен тойханасы, б лек спорт мектебі, мешіті бар. – Бір-ақ нәрсе жетіспейді екен, Қылшеке, – дейміз ғой. – Ол не? – деп одырая қарайды Қылшекең. – Мынау иран бағыңызда Мәди екеуміздің б ұ т т о с п а й қ ұ р ы п б а л ы қ а у л а п о т ы р ғ а н ескерткішіміз тұрса ғой... Екі асап, биге шығар едіңіз, – дейді Шаһизада. – Мынауың расында ойланатын нәрсе екен... – дейді Қылшекең шынымен аңта рылып. Ойланатын несі бар. Мені қойшы, Шәкеңнің шағын аулымыздың абыройын асқақтататындай ақындық дәрежесі бар. « ттең, милләтім татар, йтпесе Пушкинмен тұрар ем қатар» депті ғой татардың ұлы ақыны Ғабдолла Тоқай. Сол айтпақшы, кейін ақын к ңілі Тоқайдың к кірегіндей тоқырамасын дегеніміз ғой... Қозғалды пойыз... Түкпірден Қол бұлғап құйттай мекенім – Қызық-ау, сонда ұқтым мен Сонша оның ыстық екенін! Келеді пойыз зымырап, Санамды салып сарсаңға – «Стоп-кранды» жұлып ап, Секіріп түсіп қалсам ба?! Барам да үлкен қалаға, Биікке тартам жыр к шін. Бас-к з бол сонда балаңа, Бұзылып кетіп жүрмесін. Даңқтың дертін білгем бе, Даурыққан кезім бар шығар. Деміме пісіп жүргенде Дақпырттан мені аршып ал. Киесі кеткен әулиедей, Кешкенде бастан нелер сын. Түндіктен түскен сәуледей, Түсіме талай енерсің. Қызыққа сонда малтықпай, Жаныма жақпай жат ұран, лімнен қашқан Қорқыттай, зіңе тартып отырам! Келеді пойыз зымырап! Құшағын ашып далам кең – «Стоп-кранды» жұлып ап, Бәрібір... түсіп қалам мен! (Шаһизада). Ия... Біздер қайтып ораламыз... Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының Басқармасы белгілі тілші-ғалым, филология ғылымының докторы, профессор Бағдан Момыноваға сіңлісі
қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып, к ңіл айтады. «Қазақ газеттері» ЖШС және Серіктестікке қа- ра сты басылымдардың еңбек ұжымдары филология ғы лымының докторы, профессор Бағдан Момыноваға сіңлісі
жүктеу/скачать 14,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|