10-дәріс. Лексикологияның зерттеу нысаны
жүктеу/скачать 42,9 Kb.
|
10 ТБК Лексикология
- Бұл бет үшін навигация:
- . Сөз мағынасының өзгеру себептері
| "красный": ср.-монг. hulaʔan, монг.-письм. ula-ɣan ~ ТМ *pula- ~
ср.-кор. pr-k- < алт. *p(῾)üla. Құла сары мағынасында "нос": монг. *qaŋ- ~ ТМ *xoŋa ~ ср.-кор. kó(h-) < алт. *k῾/u/aŋa Из тюркского материала следует привлечь тел. koŋɨr 'седло носа', kaŋɨrɨk 'переносица', як. χaŋɨr, χoŋurū id., с.-юг. kaŋrɨk ~ karɨk kark 'нос, ноздря' (см. VEWT 232) . рука" (hand): тюрк. *äl, *äl-ig ~ ТМ *ŋāla < алт. *ŋālä. новый": тюрк. *jaŋɨ/*jäŋi ~ монг. sine ~ ср.-кор. sái < *za(i)ŋi. Тюрк.: др.-тюрк. jaŋɨ ~ jeŋi, кирг. ǯaŋa, хак. nā, як. saŋa, saɣa, тур. jäni, аз. jeni, чув. śĕnĕ etc.(VEWT 185, EDT 943, ЭСЧЯ 211). Семасиология сөздердің мағыналарын және мағыналардың өзгеру жолдарын, сематикалық заңдарды зерттейтін арнаулы бір сала болып саналады. Лексикологияның семасиология тарауымен тығыз байланысты бір саласы ономасиология деп аталады. Семасиология сөздің мағыналарын, семантикалық заңдарды зерттесе, ономосиология зат немесе құбылыс ұғымының белгілі бір сөзбен аталуының себебі неліктен екен дәгән қарастырады. Ономосиологияның айрықша бір саласы – онамастика жалқы есімдерді зерттейді. Ономастика өз ішінде екі салаға бөлінеді: оның бірі – антропонимика кісі аттарын зерттеу объектісі етіп алса, екіншісі – топонимика географиялық атауларды зерттеу объектісі етіп қарастырады. Ономосиологияның диалектологияға да қатысы бар. Ономосиологияның диалектологияға қатысы әсіресе лингвистикалық географиядан айқын аңғарылады. Әр түрлі тілдердің диалектологиялық атластарының лексикалогиялық картасы ономосиологиялық негізге сүйеніп жасалады да, бір заттың немесе құбылыстың диалектілердегі әр түрлі атауларының таралу шегі көрсетіледі. Тарихи лексикологияның бір саласы – этимология. Этимология сөздердің шығу тегін зерттеп, олардың ең алғашқы мағынасының қандай болғандығын айқындайды. Этималогиялық зерттеулердің жеке сөздердің шығу төркінін 18 ғана емес, сонымен бірге жалпы тілдің тарихын танып білудің маңызы өте күшті. Тіл-тілдің лексикасында жеке сөздердің айрықша синонимі ретінде қолданылатын тұрақты сөз тіркесі жиі ұшырасады. Олар сөздердің тіркесі болғанымен, мағынасы жағынанжеке сөздермен барабар келіп, бір бүтін лексикалық единица тәрізді қызмет атқарады. Осымен байланысты лексикологияда мағынасы жағынан дара сөздермен сәйкес келетін фразеологиялық сөз тіркестері де қарастырылады. Мысалы, жүрегі тас төбесіне шығу (қорқу), қаспен көздін арасында, қас қаққанша, ауызды ашып жұмғанша (лезде), қаны қайнау (ашулану), мойны жар бермеу (еріну), тайға танба басқандай (ашық - айқын), он саусағынан өнері тамған немесе ағаштан түйін түйген (өте шебер). Фразеология тұрақты сөз тіркестерінінң түрлерін, олардың құрамы мен құрылысын және жасалу жолдарын қарастырады. 3. Сөз мағынасының өзгеру себептері 1 Бұны мысал ретінде ғана ұсынғанымызды ескертеміз. 2 Деректер базасында қазақ тіліндегі материалдар бар. жүктеу/скачать 42,9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|