19. Ағзадағы қоректік заттардың тұрақтылығын қамтамасыз ететін функционалды жүйе. Асқорыту
жүктеу/скачать 0,65 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сілекейдің бөлінуі.
| Сілекейдің мөлшері мен реттелуі
Сілекейдің мөлшері мен құрамы жеген тамақтың физикалық қасиеттеріне байланысты. Тартылған ет, кептірілген нан, жарма жеген кезде көп сілекей бөлінеді. Сілекейдің құрамы мен көлемі тағамның түрі мен қасиеттеріне байланысты, сондықтан бұл бездердің қызметі орталық жүйке жүйесімен реттеледі. Сілекей бездерінде парасимпатикалық және симпатикалық нервтер тармақталады. Парасимпатикалық нервтің алғашқы нейрондары сопақша мида, оның сілекейінің орталығында орналасқан. Сілекей бездері парасимпатикалық жүйке талшықтарына, жаққа, тіласты, шықшыт бездерінедейін, бет нервтеріне (n. Facialis) және құлақшеке жүйкелеріне ілесіп, сілекей бездеріне жетеді. Симпатикалық нервтің алғашқы нейрондары кеуде жұлынында, аналық бүйір бөлігіндегі II - VI сегменттерінде орналасқан. Бұл нейрондардың жүйке талшықтары мойын омыртқасының жоғарғы жүйке түйіндерінен сілекей бездеріне өтеді. Ацетилхолин медиаторын парасимпатикалық жүйке, ал бүйрек медиаторын симпатикалық нерв бөледі. Егер парасимпатикалық нерв тітіркенсе, онда органикалық заттар көп мөлшерде аз болады, бірақ бейорганикалық заттар – көп сұйық сілекей, ал симпатикалық нерв тітіркенсе, онда көп органикалық заттар, қою, аз мөлшерде сілекей пайда болады. Сонымен, парасимпатикалық және симпатикалық нервтер – секрециялық жүйе болып келеді. Сілекейдің бөлінуі. Сілекей негізінен рефлексивті түрде бөлінеді. Шартты және шартсыз рефлекстер бойынша сілекей бөлінді. Шартты рефлекс бойынша сілекей адам белгілі бір тағам түрін көргенде, оны иіскегенде, дәмді тағамды есте сақтағанда, яғни тамақтың тікелей қатысуынсыз, тамақтанар алдында бөлінеді. Шартты рефлекс кезінде ауыр рецепторлар қоздырылмайды , бірақ көз, дыбыс, иіс сезу рецепторлары мен есте сақтау нейрондары қоздырылады. Қабылдағыштардан шыққан сигналдар ми қыртысына жетеді, содан кейін сопақша мидағы сілекей бездеріне барып оны қоздырады. Бұл орталықтан қайтатын парасимпатикалық және симпатикалық нервтер, яғни сол нерв талшықтары сілекей бездеріне қайта оралады, ауыздан сілекей бөледі. Бұл сілекей механизмінің жұмыс істеуі үшін шартсыз рефлекс қажет, мысалы, тамақтану, тамақты иіскеу және т.б. бірнеше рет қайталанатын шартты рефлекске айналуы керек. Шартсыз рефлекс тамақ ауызға түскенде басталады. Ауыздағы ас көптеген қабылдағыштарды тітіркендіріп, беттегі, тілдегі - жұтқыншақ, жұлынға әсер ететін үштік талшықтар (афферентті) тітіркендіргіш рецепторлар мидағы сілекей орталығын ынталандырады және эфферентті талшықтар арқылы сілекей бездерінің сілекей шығару қабілетін күшейтеді. Сілекей бөлінуіне орталық жүйке жүйесінің басқа бөліктері - ми қыртысы, гипоталамус, лимбикалық кортекс қатысады. Сондықтан сілекейдің бөлінуі бөлінбеуі көңіл -күйге байланысты болады. Сілекей бездерінің қызметін рефлекстық реттеу гомеостазбен тығыз байланысты. Денеде су аз болған кезде, сілекей аз болады (гипосаливация). Бұл сонымен қатар сілекей бездерінің қызметін реттеуге мидың басқа орталықтарының қатысуын көрсетеді. Сілекей безді жасушалардан түзіледі. Оның сұйық бөлімі қан плазмасынан алынады, ал құрамындағы әсірсе органикалық заттар без жасушаларының активті қызметінің нәтижесі. жүктеу/скачать 0,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|