19. Ағзадағы қоректік заттардың тұрақтылығын қамтамасыз ететін функционалды жүйе. Асқорыту
Жұту рефлекстік процесс болып табылады және үш фазадан тұрады: 1 -ші кезең
жүктеу/скачать 0,65 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 21. Сілекей: сілекейдің мөлшері, құрамы мен қасиеттері. Сілекей
| Жұту рефлекстік процесс болып табылады және үш фазадан тұрады:
1 -ші кезең - ауызша - ерікті және тілдің түбірін шайнау процесінде пайда болған тамақ түйінін алудан тұрады. Әрі қарай, тілдің бұлшықеттері жиырылып, тамақтың түйіні жұтқыншаққа итеріледі; 2 кезең - жұтқыншақ - еріксіз, тез орындалады (шамамен 1 секунд ішінде) және сопақша мидың жұтылу орталығының бақылауында болады. Бұл кезеңнің басында жұтқыншақ пен жұмсақ таңдай бұлшықеттерінің жиырылуы палатиндік пердені көтеріп, мұрын қуысына кіруді жабады. Көмей жоғары және алға жылжиды, бұл эпиглотиттің төмендеуімен және көмейге кіреберістің жабылуымен бірге жүреді. Бұл кезде жұтқыншақтың бұлшықеттері жиырылып, өңештің жоғарғы сфинктері босаңсады. Нәтижесінде тамақ өңешке түседі; 3 -ші фаза - өңеш - баяу және еріксіз, өңеш бұлшықеттерінің перистальтикалық жиырылуына байланысты пайда болады (өңеш қабырғасының дөңгелек бұлшық еттерінің тағамдық больстің үстінде және бойлық бұлшықеттердің астыңғы жағында орналасқан) және вагус нервінің бақылауында болады. . Тамақтың өңеш бойымен қозғалу жылдамдығы 2 - 5 см / с. Өңештің төменгі сфинктері босаңсқан соң тамақ асқазанға түседі. 21. Сілекей: сілекейдің мөлшері, құрамы мен қасиеттері. Сілекей (лат. saliva) - тұтқыр, түссіз сұйықтық. Үш түрлі сілекей (шықшыт, тіл асты, жақ асты) бездерден шығатын зат. Жануарлар мен адамдарда сілекей әдетте тамақтану кезінде пайда болады. Мысалы, адам тәулігіне 1,0-1,2 литр сілекей шығарады. Адамда сілекей, тамақ ішкенде көп бөлінеді, бірақ қалған уақытта та тоқтамайды: ауыз үнемі ылғалды болады, онсыз адам дыбыс шығара алмайды (сөйлей алмайды). Сілекей-құрамында 0,5-1,5% құрғақ зат бар, қалғаны судан тұрады. Демек, оның меншікті салмағы судың салмағынан аз – ақ жоғары. Құрғақ заттар органикалық және бейорганикалық заттардан тұрды. Бейорганикалық заттардан сілекейде натрий, калий, кальций, магний хлоридтері, сульфаттар, карбонаттар, йодит, бромид, фтор және аз мөлшерде роданитті тұздар, микроэлементтер бар. Сілекейдің қышқылдығы (рН) көп жағдайда осы заттар мен муциннің мөлшеріне байланысты. PH әдетте 5,8-7,4 аралығында болады. Кальцийдің сілекейден тіс эмальына ауысуы рН -ға байланысты. Егер реакция қышқыл болса (рН - 6,9), кальций эмальдан ауыз қуысына өтеді, ал рН 7,0 - 8,0 кезінде, керісінше, эмальға өтеді. Сілекей құрамында органикалық емес заттарға қарағанда 2-3 есе көп органикалық заттар бар (альбумин, глобулин сияқты белоктар, ферменттер). Оның құрамында аминқышқылдары, мочевина, несеп қышқылы, креатин және аз мөлшерде креатинин қалдықтары бар. Бұл белоктардың метаболизмі кезінде түзілетін және қаннан сілекейге өтетін заттар. Сілекейдегі әрбір қалдықтың мөлшері қандағы мөлшерге байланысты. Ондағы негізгі фермент - амилаза. Амилаза сәл сілтілі топырақта декстрон сатысынан дисахарид сатысына дейін полисахаридтерді ыдыратады. Амилаза асқазан сөлінен тұз қышқылы асқазанға сіңгенше, яғни тағам реакциясы (рН) өзгермейінше полисахаридтерді ауыздағыдай гидролиздейді. Сонымен қатар сілекей құрамында микроорганизмдерді өлтіретін лизоцим ферменті бар. Лизоцим әсіресе ит пен мысықтың сілекейінде көп, сондықтан олар жараны жалап, тез қалпына келеді. Адамның сілекейінде лизоцим өте аз, аузында көптеген сапрофиттер бар, олар қолайсыз жағдайда зиянды микробтарға айналып, ауру тудыруы мүмкін. Муцин - бұл гликопротеин, сілтілі зат, ол шайнаған тағамды жұмсартады, оны шырышпен қоршайды және тамағын ауыртпастан тайғақ етеді. Өңештің жуылуын жеңілдетеді. Сілекей құрамында аз мөлшерде жиырмаға жуық ферменттер бар, олар қанның ұюын тездететін және басатын факторлардан тұрады. Сілекейде аз мөлшерде негізінен қаннан келіп түсетін 20 шақты ферменттер болады. Сондай-ақ қан ұюын тездететін, тежейтін факторлар болады. Қан ұюына қатысатын ауыз ішіндегі жараны тез жазылып кетуін қамтамасыз ете алады. Сілекей құрамындағы заттардың мөлшері әр безде әртүрлі. Мысалы шықшыт безінің сілекейінде бейорганикалық заттар (NaCl, KCl) көп, но муцин ферменттері аз, сілекейдің өзі сұйық, көлемді, pH-5,8. Жақасты безініің шырышында муцин, амилаза деген сияқты органикалық заттар көп болса, тіласты безі сілекейінде де муцин көп, оның құрамында әсерлі фостазалар бар. Асқорыту процесіне қатысудан басқа, сілекей қорғаныс қызметін де атқарады: 1) ауыз қуысы мен тістің шырышты қабығын ылғалды ұстайды, физикалық және химиялық заттардың әсерінен қорғайды, ыстық тамақты салқындатады, суық тағамды жылытады және оны реттейді. температура; 2) ауыз қуысы мен тістерге тиетін заттарды жуады және тазартады, оларды үнемі тазартады; 3) лизоцим ферментінің әсерінен аузындағы бактериялар жойылады (бактерицидтік әсер); 4) құрамында нуклеаза (қышқылдық және сілтілік), рибонуклеазалар, трансаминазалар, вирустың нуклеин қышқылын ыдырататын және адам ағзасын вирустық аурулардан қорғайтын пероксидазалар бар; 5) аузындағы капиллярларды кеңейтетін кининдер есебінен ауыз қуысының микроциркуляциясын күшейтеді, ал лейкоциттер көп мөлшерде ауыз қуысына еніп, ауыз қуысындағы микробтарды қорытады; 6) сілекейдегі тромбопластин, антигепарин факторы, IV, V, VIII, X факторлар сияқты заттардың әсерінен қан ұйығыштары тез қалыңдайды және ауыз қуысының шырышты қабығының жарақаттары тез жазылады; 7) сілекей, әсіресе простата безінің сол жағында фибринді ыдырататын заттар (фибринолиз) мен қанның ұюын болдырмайтын заттар бар, бұл заттар безді ядроның бітелуіне жол бермейді, ауыз қуысының шырышты қабығын қабыршақталған эпителийден тазартады, жараның тез жазылуына ықпал етеді; 8) Сілекейдің тағамдық құндылығы да бар. Сілекей - бұл тістің анатомиясы мен физиологиясы үшін қажет қоректік зат. Жаңа тістерді кальций, фосфор, мырыш сияқты микроэлементтермен қамтамасыз етеді, олар сілекейдің рН -ын өзгертеді және олардың эмальға өтуін реттейді; 9) сілекей құрамын зерттеу жекелеген ауруларды анықтауға ықпал етеді. Мысалы, асқазан жарасы, он екі елі ішектің ойық жарасы, нефрит кезінде сілекейдегі азот, инсульт кезінде ақуыздың жоғарылауы және т.б. жүктеу/скачать 0,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|