1999 ж. Шыға издается бастады с 1999 г

164 
 
4. 
Харин  Н.Г.  Методические  основы  изучения  и  картографирования  процессов 
опустынивания / Н.Г. Харин. – Ашхабад: Ылым, 1983. – 39 с. 
5.  Постановление  Правительства  Республики  Казахстан.  Об  утверждении 
экологических критериев оценки земель: утв. 7 июля 2007 года, № 581. 
 
Насиев Б.Н., Мақанова Г.Н., Рзаев Н. 
 
БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ ЖАҢАҚАЛА АУДАНЫНЫҢ МАЛ АЗЫҚТЫҚ 
АЛҚАПТАРЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ  
 
Жүргізілген  зерттеулер  нәтижелері  Батыс  Қазақстанның  жартылай  шөлейтті 
аймағында  өсімдіктер  жамылғысының  күйзелуінің  3  класын  анықтады.  Жаңақала 
ауданында  Жаңақазан  ауылдық  округіне  қарасты  жайылымдардың  топырақ  және 
өсімдіктер  жамылғысы  өте  жоғары  деңгейде  күйзелген,  ауданның  басқа  жерлерінде 
күйзелу 1 және 2 дәрежеде байқалады.  
 
Nasiyev B.N., Makanova G.N., Rzayev N. 
 
CURRENT STATE OF FODDER FARMLANDS OF ZHANGALINSKY REGION OF 
SEMIDESERTIC ZONE OF  WESTERN KAZAKHSTAN REGION  
 
The analysis of the materials was received during the conducted scientific researches on 
the territories of fodder farmlands of West Kazakhstan semidesertic zone allowed to allocate the 
following 3rd classes of desertification on vegetable cover degradation. In Zhangalinsky area, 
the vegetation and soil cover of Zhanakazansky rural district pastures are most degraded, in other 
territory degradation has 1 and 2 degrees.  
 
ӘОЖ 630.0.327 (571.151) 
 
Оқанов Қ.С., Нечкина Т.А., Новак А.П., Калачев А.А. 
 
(«Қазақ орман шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты»  
ЖШС Алтай филиалы, Риддер қ.) 
 
ЕРІКТІ-ІРІКТЕП КЕСУДІҢ СІБІР САМЫРСЫНЫНЫҢ (ABIES SIBIRICA LDB.)  
ТАБИҒИ ТҮЛЕП ӨСУІНЕ ТИГІЗЕТІН ӘСЕРІ 
 
Андатпа 
Бұл мақалада Кенді Алтай өңірінде болған ерікті-іріктеп кесулерден кейінгі негізгі 
орман  құраушы  сібір  самырсынының  өсу  қарқыны  зерттеліп  талданады.  Әртүрлі 
серпінділікпен  кесілген  кеспеағаштарда  ерікті-іріктеп  кесудің  өскіннің  өсуіне  тікелей 
тигізетін әсері салыстырмалы түрде көрсетіледі. 
Кілт сөздер: Кенді Алтай, ерікті-іріктеп кесу, сібір самырсыны, орманөсіру ортасы, 
өскін, кеспеағаш. 
 
Кіріспе 
Қазақстан  аз  орманды  елдер  қатарына  жататындықтан,  әр  ағаштың  құнды  екені 
белгілі.  Кенді  Алтай  –  негізінен  қылқан  жапырақты  ағаштардың  алып  қоймасы  болып 
табылады.  Бұл  аймақта  өсетін  сібір  самырсыны  –  басқа  қылқан  жапырақтылардың 
ішіндегі ең көп таралған түрі. Кенді Алтай тауларында өсімдіктер жамылғысы белдеулер 

165 
 
бойынша  тараған,  төменгі  белдеуде  шөлді  өсімдіктер,  ортаңғы  белдеуде  –  орман 
өсімдіктері, ал ең жоғарғы белдеуде субальпілі өсімдіктер орын алған. Таулы жоталарда 
географиялық  жағдайға  байланысты  орманның  шекарасы  300-400  м  биіктікте,  ал 
жоғарылаған сайын 1700-2000 м биіктікте орналасқан.  
Тау ормандары көлемді аумақтарда су тәртібін реттеуде, топырақтың шайылуынан 
және  көшуінен  сақтап  қалуы  бойынша  ерекше  қорғайтын  функциялар  орындап  жатыр. 
Сонымен  қатар,  олар  ел  қажеттілігі  үшін  бағалы  ағаштың  көлемін  арттырып  жатады. 
Кенді  Алтайды  негізінен  күңгірт  қылқанды  ормандар  (самырсын,  шырша,  май  қарағай) 
мен қара тайга (самырсын ағашы мен шыршаның, қайың және көк терекпен бірлесіп өсуі) 
құрайды. Басқа өңір Оңтүстік Алтай ормандарын (жапырақты, майқарағай самырсын мен 
шырша ормандарымен) түзейді. Кенді Алтай ормандары жер асты табиғи қорларын ашу 
кезеңінен  бастап  қарқынды  пайдаланылды.  Ол  кезден  бастап  200  жылдан  астам  уақыт 
өтті.  Орманды  кесудің  таңдап  жүріп  кесуден  бастап  шоғырлап  кесу  сияқты  бірнеше 
түрлері  қолданылды.  Шоғырлап  кесу  кезінде  күңгірт  қылқанды  ормандардың 
биологиялық  ерекшеліктерін  ескермей  өткізілді,  соның  салдарынан  жаңарусыз  қалған 
ағаш кесілген жерлердің жинақталуына әкеп соқтырды [1]. 
Зерттеу әдістері 
Басты  мақсатта  пайдалануға  кесу  жұмыстарын  талдап  бағалау  үшін  Кенді  Алтай 
тауларының  орта  және  төменгі  белдеулеріндегі  сібір  самырсыны  мен  қайың  ормандары 
таңдап  алынды.  Алдын-ала  таңдау  жұмыстары  орман  шаруашылығы  коммуналдық 
мемлекеттік  мекемелердің  (Риддер,  Пихтовский,  Черемшанка)  территорияларында 
жүргізілді. Тереңірек зерттеу жұмыстарын жүргізу мақсатында уақытша сынау алаңдары 
алынды.  
Ерікті-іріктеп  кесулерден  кейінгі  табиғи - түлеп  өсу  процесін қадағалау үшін А.В. 
Побединскийдің әдістемесі [2] қолданылды. Бұл әдістемеде ауданы 1х1 м болатын 50-100 
уақытша  сынау  алаңдарында  салынады.  Өскіндер  қалың,  әрі  біркелкі  болған  сайын 
есептеу  алаңшаларының  саны  да  азая  береді.  15  жылға  дейінгі  болған  кеспеағаштарда 
алаңқайлардың  ауданы  1х1  м,  ал  кеспеағаштың  жасы  15  жылдан  көп  болса, 
алаңқайлардың саны  40-60 болып, ауданын 2х2 м-ге дейін арттырдық.  Алаңқайлар сынау 
алаңдарының  диагоналімен,  бір-бірінен  2  м  қашықтықта  жүргізіліп  отырады.  Уақытша 
сынау  алаңдарының  ауданын  телімнің  шекарасымен  немесе  0,25  га  кем  емес  мөлшерде 
салынады.  
Алаңдардағы табиғи-түлеп өсуді 1- кестеге сүйене отырып бағаланды.  
 
Кесте 1 – Сібір самырсыны мен шыршаның табиғи түлеуін бағалау шәкілі 
Табиғи 
түлеудің 
бағалануы 
Түлеп өсудің саны, мың тал/га 
Орман астарында 
Орманмен қамтылмаған 
жерлерде 
Биіктілік тобы, м 
0,2 
дейін 
0,2-
1,0 
> 
1,0 
барлығы 
0,2 
дейін 
0,2-
1,0 
> 1,0 
барлығы 
Жақсы 
 
 
 
6,0 
артық  > 3,5  > 3,0  > 2,5  4,5 артық 
Жарамды 
 
 
 
4-6,0 
3-3,5 
2-3 
1,5-
2,5 
3-4,5 
Жарамсыз 
 
 
 
< 4,0 
< 3 
< 2 
< 1,5 
< 3,0 
Аудару 
коэффициенті 
0,2 
0,4 
0,6 
 
0,6 
0,8 
0,9 
 
 
 
 

166 
 
Зерттеу нәтижелері 
Ағаш  кесілген  алаңдарда  орманөсіру  ортасы  үлкен  өзгерістерге  ұшырайды:  жарық 
түсу  ауқымданады,  ауаның  ылғалдығы  өзгереді,  желдің  жылдамдығы  артады, 
температуралық тербелістің амплитудасы өседі. 
Орманөсіру  ортасының  өзгерістерінің  салдарынан  ағаш  кесілген  алаңдарда  шөп 
және  мүк  жабынының  орман  астарының  құрамы  мен  қалыңдығы  үлкен  өзгерістерге 
ұшырайды.  Осы  өзгерістер  орманды  қалпына  келтіру  жұмыстарына  үлкен  ықпалын 
тигізеді. 
Ерікті-іріктеп кесуден кейінгі (тексте бұдан ары - ЕІК) орманның түлеп өсу процесін 
ғылыми зерттеу жұмыстары КММ «Риддер ОШ» аумағында 3 орман телімінде жүргізілді. 
Екі  телімде  өндірістік  кесу  жұмыстары  еңсерілген.  Бақылау  үшін  «Стрежная  яма» 
тоғайлысында тәжірибелік кесулер жүргізілген орман телімі таңдап алынды. 
Бірінші телім Пригородный орманшылығының 11-ші орман орамында 5° тікеліктегі 
солтүстік  беткейде  орналасқан.  Орман  өсіру  аудандастыруына  сүйенсек,  телім 
қарақылқанды  тайга  ауданына  кіреді.  Орман  тұрпаты  –шөптесін-қырыққұлақты  сібір 
самырсын орманы, орман құрамы – 10Сс (сібір самырсыны) + Ш (шырша) + С (самырсын) 
+ Қ (қайың), толысуы– 0,6-0,7. Телімде 5  уақытша сынау алаңдары  салынды (№ 61-65). 
ЕІК-дің  бірінші әдісі 16 жыл бұрын жүргізілген. Бірінші әдістің кесу қарқыны – 25-30%. 
Бірінші  кестеде  сібір  самырсынының  ЕІК-ден  кейінгі  табиғи  түлеп  өсу  процесінің 
нәтижесі көрсетілген. 
Өскін құрамында сібір самырсыны басым. Шырша, самырсын және қайың өскіндері 
сирегірек  және  өскіндер  салыстырмалы  біркелкі  өскен.  Кеспеағаштардың  қоқырсуы 
төмен, ағаштардың санитарлық күйі – жарамды. 
Көзмөлшерлік баға бойынша алқаағаштардың 60% құрамы жас сібір самырсынынан 
(D=10-
12  см),  ал  40%  диаметрі  26-30  см  болатын  ағаштардан  тұрады.  Сирек  кездесетін 
қайың  диаметрі  50  см  болады.  Телімде,  кесудің  нәтижесінде  пайда  болған  алаңқайлар 
кездеседі (томарлардың болуы айғақтайды), өскіндер осы алаңқайларда өте жақсы өсуде. 
Сібір самырсынының өсуін «жақсы» деп бағалауға болады. Телімде 0,2-ден 10 м-ге дейін 
кездесетін өсімдер басым (62,8%). 
Келесі  екі  телімдер  (№  71-80  сынау  алаңдары)  «Риддер  ОШ»  КММ,  Журавлиха 
орманшылығының  51-ші  орман  орамында  «Крольчатник»  тоғайлысында  орналасқан.  8°-
тан  16°-қа  дейін  жететін  солтүстік-батыс  беткейінде  жүргізілген  ЕІК  17-19  жыл  бұрын 
өткізілген (бірінші әдістер). Бастапқы құрамы 10Сс+Қ, толысуы 0,4-0,5. 
Бірінші телім осы беткейдің төменгі жағында орналасқан. 1997 жылы 30-35% кесу 
қарқынымен  ЕІК  жүргізілген.  Кеспеағаш  қатты  қоқыстанған,  желдің  әсерінен  құлаған 
ағаштар  көп.  Кесуден  кейін  пайда  болған  өскіндер  негізінен  сібір  самырсынына  тиеселі 
(67,3%),  орташа  биіктігі  0,2-1,0м.  Қазіргі  уақытта  телімде  ағаштардың  құрамы  8Сс2Қ 
болып тұр.  
Екінші  телім  (5  сынақ  алаңдары  салынды)  орман  беткейінің  жоғарғы  бөлігінде 
орналасқан  (10°-тан  16°-қа  дейінгі  қияда).  Бастапқы  құрамы  10Сс+Қ+К(көктерек), 
толысуы -0,5. Тау беткейінен жоғарылаған сайын көктеректің үлесі арта береді. 
Кесте 2 – Сібір самырсынының ерікті-іріктеп кесуден кейінгі табиғи түлеп өсу процесінің 
нәтижесі 
Телім 
№ 
Сын
ау  
алаң
ы № 
Алқаағаш 
құрамы 
Бірінші 
әдістің 
кезеңі, 
жыл 
бұрын 
Тұқы
мды 
Биіктік тобына (м) байланысты  
өскін саны (тал/га)  
 
до 0,2  0,21-1,0 
1,0 
ден 
артық 
Бар- 
лығы  
1 
61-
65 
9
С
с
1
Қбастап 
10 
16  
С
с
 
1200 
±113 
5480 
±461 
2400 
±397 
8720 
±665 

167 
 
 
Бұл телімдерде алқаағаштар топтанып өсіп келеді, араларын бұталар мен алаңқайлар 
алып  жатыр.  Бірақ  сібір  самырсынының  өскіні  басқа  ағаштардың  өскіндеріне  қарағанда 
үлесі басым. 
Орман  астарында  сібір  шетені  (Sorbus  sibirica),  тал  (Salix),  сары  қараған  (Caragana 
arborescens),  қара  мойыл  (Caprifoliaceae  Vent),  кәдімгі  таңқурай  (Rubus  idaeus),  аюбадам 
(Sambucus  racemosa),  қылшықты  қарақат  (Ribes  Hispidulum  (jancz)  және  қара  қарақат 
(Ribes nigrum L.) кездеседі. Орман астарының қалың өсуі өскіндердің еркін өсуіне үлкен 
кедергісін келтіреді. 
Төртінші  телім  1971  жылы  жүргізілген  сынақ  кеспеағашында  орналасты.  Кесу 
қарқыны  20%  болды.  Табиғи  түлеп  өсуді  есептеуді,  кесуге  дейін,  кесуден  кейін,  1976 
жылы  және    2008  жылы  (кесуден  соң  36  жыл  өткенсін)  жүргіздік.  Бірінші  суретте 
кеспеағаштағы  ЕІК-ден  кейінгі  табиғи  түлеп  өсудің  серпінділігі,  ал  екінші  суретте 
өскіндердің негізгі күйі көрсетілген. 
Сібір  самырсынының  алқаағашта  әртүрлі    жастағы  ағаш  болып  өсетіні  мәлім. 
Толысқан сібір самырсыны орманында 1 га жерде 800-1200 (және одан да көп) ағаш 12см 
және одан да жоғары диаметрмен болатыны белгілі, оның тек 300-ге жуығы ғана кесуге 
жарамды болады (кесу жасы). Сонда кесуге болатын ағаштың қоры жалпы қордың 60-70% 
құрайды.  
ЕІК  алқаағашында  мөлшермен  алғанда  кесуге  d=32  см-ден  жоғары  ағаштар 
тағайындалған,  сонымен  қатар  топтанып  өскен  өскіндердің  сақталуын  қадалаған. 
Сондықтан да кесу жұмыстары біткен соң кеспеағашта өскіннің мөлшері де көп кездеседі. 
ЕІК-ден соң толысқан ағаштың қоры толығымен пайдаланбайды, бірақ орманның сапасы 
төмен ағаш түріне (қайың, көк терек) ауысу процесі болмайтыны да шындық. 
 
С
с
+
Ш+С+Қ 
2 
71-
75 
8 
С
с
2
Қ 
бастап  10 
С
с
+
Қ дейін 
17  
С
с
 
500 
±111 
5120 
±993 
2080 
±142 
7600 
±920 
3 
76-
80 
5 
С
с
1
Қ2К
т
баст
ап 9 С
с
1
Қ 
19 
С
с
 
760 
±273 
4240 
±1473 
2160 
±341 
7160 
±1872 
4 
 
10 
С
с
+
Қ 
Кесуге 
дейін 
С
с
 
9443 
1777 
888 
12108 
10 
С
с
+
Қ 
Кесуден 
соң 
8946 
1627 
836 
11409 
10 
С
с
+
Қ 
1976 
жылы 
11832 
1578 
1012 
14428 
1 
10 
С
с
+
Қ 
36 
11040
 
31040
 
3060
 
45140
 
2 
10 
С
с
+
Қ 
8640
 
16160
 
2520
 
27320
 
3 
10 
С
с
+
Қ 
9856 
26800 
2799 
39455 
4 
10 
С
с
+
Қ 
10244 
18400 
3012 
31656 
Телім бойынша орташа 
 
9945 
±432 
23100 
±3030 
2847 
±106 
35892 
±3442 

168 
 
 
 
Сурет 1 - Кеспеағаштағы ерікті-іріктеп кесуден кейінгі табиғи түлеп өсудің серпінділігі 
 
 
 
Сурет 2 - Ерікті-іріктеп кесуден кейінгі өскіндердің негізгі күйі 
 
Сібір  самырсыны  өскінінің  графигін  талдағанда  (3-сурет)  ағашты  кесу  кезеңіне 
байланысты, өскіннің сиреуі (қурауы, өспей қалуы) әр кезеңде өте аз мөлшерде. Биіктігі 
0,2 м-ге дейінгі топта өскіннің сақталуы 94,7%, ал қалған екі топта бұл көрсеткіш 91,5% 
және  94,1% құрайды. Өскіннің орташа сақталуы  ЕІК кейін 94,2% құрады. 
ЕІК  басқа  кесу  түрлерінен  айырмашылығы  5  жылдан  бастап  сібір  самырсынының 
санының өсу тенденциясы байқалады. Жалпы саны 19.1% көбейді.  0,2 м-ге дейінгі және 
1.0  м-ден  биіктегі  топтарда  өскін  санының  артуы  байқалса  (25%  және  13,9%),  0,2-1,0  м 
биіктік тобында өскіндердің бастапқы санынан азайуы (88,8%) жалғасуда. 
 
Кесуге 
дейін; 12108
Кесуден соң 
11409
5 жылдан 
соң 14428
36 жылдан 
соң; 35892
Ө
скі
нде
р 
са
ны
, т
ал
/г
а

169 
 
 
 
Сурет 3 - Ерікті-іріктеп кесу жүргізілген сынақ телімдеріндегі сібір самырсыны 
өскіндерінің биіктік тобына байланысты серпінділігі 
 
Қорытынды 
Қарақылқанды  тайгада  ЕІК  кейінгі  табиғи  түлеп  өсу  процесі  сәтті  өсуде.  Кесу 
қарқыны  азайған  сайын  өскіннің  көп  сақталуы  да  арта  түседі.  Әдістердің  өз  уақытында 
орындалуы маңызды ерекшеліктерінің бірі екенін де ескеру керек. Бұл орман кесу түрін 
(ЕІК) қорғаныш ормандарда қолдану тиімді болып саналады. 
 
Әдебиеттер 
 
1.
 
Синицын С.Г., Агеенко А.С. и др. Горные леса. М.-1979. 
2.
 
Побединский А.В. Изучение лесовосстановительных процессов. М. -1966. -64 б. 
3.
 
Коваль И.А., Мейрембеков Қ.А. және т.б. Орман шаруашылығы  сөздігі.-Астана, 
2012-
324 б. 
 
К.С. Оканов, Т.А. Нечкина, А.П. Новак, А.А. Калачев 
 
ВЛИЯНИЕ ДОБРОВОЛЬНО-ВЫБОРОЧНЫХ РУБОК НА РОСТ И  
РАЗВИТИЕ  ПИХТЫ СИБИРСКОЙ (ABIES SIBIRICA LDB.) 
 
В данной статье дается лесоводственная оценка возобновительного процесса после 
проведения  добровольно-выборочных  рубок.  В  горных  лесах  Рудного  Алтая  
добровольно-выборочные  рубки  до  настоящего  времени  не  получили  широкого 
распространения, хотя они считаются наиболее оптимальными с лесоводственной точки 
зрения, о чем доказывают проведенные исследования. 
Ключевые  слова:  Рудный  Алтай,  ерікті-іріктеп  кесу,  сибирская  пихта, 
лесовыращивание, добровольно-выборочные рубки. 
 
 
 
 
 
0
5000
10000
15000
20000
25000
Кесуге дейін
Кесуден соң
5 жыл
36 жыл
9000
8000
12000
10000
2000
1590
1500
23 000
1000
1000
1100
2500
0,2 метрге дейінгі биіктік тобы
0,2-
1,0 биіктік тобы
1,0 метрден жоғары биіктік тобы

170 
 
K.S. Okanov, T.A. Nechkina, A.P. Novak, A.A. Kalachev 
 
INFLUENCE OF VOLUNTARY-SELECTIVE LOGGINGS TO ABIES SIBIRICA LDB. 
GROWTH AND DEVELOPMENT 
 
A silvicultural assessment of renewing process of the voluntary-selective logging is in this 
article. In the mountain forests of Ore Altai voluntary-selective logging has not yet been widely 
used, although they are considered to be most suitable to the forestry point of view, as these 
researches proved. 
Key words: Ore Altai, Abies sibirica, forest growing, voluntary-selective loggings. 
 
 
УДК 635.1/8:631.55.32 
 
Раисов Б.О., Тастанбекова Г.Р., Алимбекова А.К., Мурзабаев Б.А. 
 
Южно-Казахстанский государственный университет им. М.Ауезова  (Шымкент) 
Юго-Западный научно-исследовательский институт животноводства и 
растениеводства (Шымкент) 
Южно-Казахстанская областная инспектура по сортоиспытанию 
сельскохозяйственных культур (Шымкент) 
 
РЕЗУЛЬТАТЫ ЭКОЛОГИЧЕСКОГО СОРТОИСПЫТАНИЯ ОГУРЦА НА 
ПРОДУКТИВНОСТЬ В УСЛОВИЯХ ЮЖНОГО КАЗАХСТАНА 
 
Аннотация 
В  статье  приводятся  результаты  многолетних  исследований  по  сортоизучению 
огурца.  Установлены  наиболее  продуктивные  сорта,  приспособленные  к  специфическим 
почвенно-климатическим условиям Южного Казахстана. 
Ключевые слова: огурец, сорт, экологическое сортоиспытание, продуктивность. 
 
Введение  
В настоящее время огурцы занимают особое место среди овощных культур, являясь 
одним из  важнейших  овощных  плодовых  растений.  Общая  площадь под  огурцами  в  РК 
составляет  более  16  тыс.га,  площадь  возделывания  в  Южно-Казахстанской  области 
составляет 4,1 тыс.га, со средним объемом урожайности 273,8 ц/га. 
Огурец издавна пользуется большой популярностью у населения в разных регионах. 
Его используют в пищу  в свежем и консервированном виде (соленом и маринованном). 
Пищевая ценность огурца связана с содержанием  щелочных минеральных солей (К,Мg), 
солей фосфора и железа, а также ферментов, способствующих усвоению  витамина В
2  
 
из 
другой  пищи  и  белков  животного  происхождения.  Огурцы  содержат  небольшое 
количество  витаминов  А  и  С.  Ценность  огурцов  определяется  вкусовыми  качествами, 
способствующими  хорошему  усвоению  пищи,  а  также  наличием  в  них  ферментов, 
способствующих  пептизации.  По  энергетической  ценности  плоды  огурца,  содержащие 
(670 Дж/кг), превосходя лишь салат. В пищу используют 8…12-дневные плоды (зеленцы), 
а также консервированные 2…3-дневные завязи. Первые идут для приготовления пикулей, 
вторые  –  корнишонов.  Поскольку  большая  часть  солей  является  щелочными,  его 
потребление снижает кислотность желудочного сока. Огуречный сок очищает организм, 
вымывая  из  него  ядовитые  вещества  и  шлаки.  Высокое  содержание  калия  освобождает 
организм  от  излишков  воды  и  поваренной  соли,  способствует  выводу  песка  из  почек, 

171 
 
благотворно  влияет  на  работу  сердца  и  печени.  Регулярное  потребление  огурцов 
замедляет процесс образования жиров в организме. Огурец - один из немногих овощей, 
которые лучше употреблять в пищу незрелыми. Недаром в народе так ценятся маленькие 
огурчики  (1).  
Среди  важнейших  приоритетов  в  повышении  урожайности  и  эффективности 
производства  огурцов  актуально  создание  необходимых  условий  для  обеспечения 
сельхозпредприятий  и  частного  сектора  качественным  посадочным  материалом  лучших 
сортов.  Для  Южного  Казахстана  необходимо  использовать  такие  сорта,  которые  имеют 
устойчивость к комплексу болезней и основным стрессовым факторам среды. Присущая 
сортам  огурца  особенность  -  наиболее  полно  проявлять  потенциал  высокой 
продуктивности  в  довольно  узких  рамках  почвенно-климитических  условий  зоны  их 
выведения,  ставит  задачу  выделения  экологически  пластичных  сортов.  Поэтому  для 
обеспечения населения страны овощами, в том числе огурцами, для поддержания высоких 
семенных  качеств  и  продуктивности  культур  необходимо  проводить  систематические 
сортообновления  и  сортосмену  (2).  Изучение  и  внедрение  новых  перспективных  сортов 
огурцов  на  юге  страны  имеет  актуальность  для  развития  науки  в  аграрном  секторе 
Республики Казахстан. 
Материалы и методы  
Научно-исследовательские работы по проведению экологических испытаний новых 
перспективных сортов огурца были заложены на Сайрамском госсортоучастке. Объектом 
исследований  являлись  новые  перспективные  сорта  отечественной  и  зарубежной 
селекции.  Предшественник  –  томаты.  Агротехника  применялась  по  общепринятой 
технологии  в  Южно-Казахстанской  области.  Осенью  проводилась  зяблевая  вспашка  на 
глубину  27-29  см  с  одновременным  внесением  40  т/га  навоза.  Весной  внесение 
суперфосфата в норме 300 кг/га, предпосевная обработка - чизелевание с одновременным 
боронованием, малование и две культивации: первую – рано весной на глубину 12-14 см, 
чтобы вызвать появление всходов сорняков, а вторую – непосредственно перед посевом 
на  глубину  7-8  см  для  уничтожения  проросших  сорняков.  Под  первую  культивацию 
вносили 100 кг/га аммиачной селитры. 
Семена прогревали в термостате при температуре 55
0
С в течение 3 ч. Посев семян 
огурцов провели 25 апреля. Посев огурца произведен сеялкой  СКОН-4,2 на глубину 4 см. 
Сразу после посева был проведено прикатывание. Влажность почвы в период вегетации 
на опытных участках поддерживалась в пределах 75-80% от НВ. На опытных стационарах 
по  экологическим  испытаниям  огурцов  проведены    вегетационные  поливы  по  бороздам 
поливными  нормами  400-500  м
3
/га.  Расход  воды  на  возделывание  огурцов  5500  м
3
.  В 
период  вегетации  огурцов  проводились  3  междурядных  обработок  с  одновременным 
внесением азотного удобрения из расчета 80 кг д.в. на 1 га, прорывка всходов и защитные 
меры от сорняков. 
В период вегетации опыты сопровождались следующими наблюдениями, учетами и 
анализами (рекомендации КазНИИКО и методика Госсортоиспытания с/х культур): 
- 
фенологические  наблюдения  по  огурцу:  даты  посева;  появления  единичных 
всходов  (10%),  массовых  всходов  (75%);  начало  цветения  мужских  и  женских  цветков; 
появление молодых завязей (пуплят); даты всех сборов урожая; 
- 
биометрические  наблюдения  по  фазам  развития  (с  интервалом  5-10  дней). 
Измерялись  10  типичных  растений  по  двум  несмежным  повторениям:  длина  растений, 
количество  побегов,  в  том  числе  плодоносящих,  количество  цветков  и  бутонов, 
количество плодов, в т.ч. на главном стебле; 
- 
пораженность  болезнями  и  вредителями  –  глазомерно,  на  двух  делянках 
несмежного повторения, при распространении болезни или повреждений вредителями не 
менее 3 % и степени повреждения 10%; 

172 
 
- 
учет  урожая  поделяночный,  плоды  делили  на  стандартные  (товарные)  и 
нестандартные уродливые, крючки, больные, желтяки и прочий брак).  
Результаты  исследований  Проведенные  наблюдения  за  ростом  и  развитием  огурца 
показали,  что  фазы  развития  различных  сортов  наступали  в  разное  время.  Массовые 
всходы огурца были получены после посева семян через 4-7дней. От всходов до начала 
спелости плодов огурца прошло 43-49 дней. Самыми раннеспелыми среди сортов огурца 
были  Караоке  и  Пучини  -  43  дня.  Позднеспелыми  оказались  –  Эгалите  –  48  дней,  а 
Мейрам-20  и  Калисто  –  49  дней.  Испытуемые  сорта  огурца  зарубежной  селекции  были 
среднеспелыми.  
Анализ динамики роста сортов огурца показывает на различие интенсивности роста 
растений  в  разных  периодах  развития.  С  начала  прорастания  семени  характерно 
значительное  опережение  формирования  корневой  системы  по  сравнению  с  надземной. 
Быстрый рост корней связан с необходимостью хорошей аэрации почвы. 
Длина растений различных сортов огурца варьировала в широких пределах и в день 
учета (вторая декада мая) составляла 23 см. Примерно к началу съемной спелости плодов 
огурца  (7  июня)  этот  показатель  составлял  72  см.  В  среднем  длина  плетей  растений 
достигала 1,5 метровой длины. 
Растения  огурца  страдали  в  основном  от  температурных  факторов,  плоды  огурца 
поражались антракнозом и мозайкой. Среди сортов огурца более устойчивыми к болезням 
были сорта Кибрия и Ботина, большее количество больных и поврежденных плодов было 
у сортов Мейрам-20 и Калисто. 
В зависимости от испытуемых сортов урожайность огурца (таблица 1) варьировала в 
широких пределах от 143,5 до 371,5 ц/га. Самым продуктивным из сортов огурца оказался 
сорт зарубежной селекции Кибрия - 371,5 ц/га.    

жүктеу/скачать 5,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: