1.Қанның құрамы,мөлшері.Қанның қызметтері
Тыныс алудың гуморальдық реттелуі. СО
жүктеу/скачать 1,61 Mb.
|
физ рк22 (копия)
| 35. Тыныс алудың гуморальдық реттелуі. СО2-ның тыныстың реттеудегі маңызы.
Тынысалу орталығының қызметі қандағы газдар мөлшеріне байланысты болады. Қандағы оттек мөлшері азайса гипоксия боолады,ал көмір қышқыл газдың мөлшері артса гиперкапния дейді. Ол тыныс алудың жиілеуі. Егер көмір қышқыл газ мөлшері азайса,апноэ байқалады. Бұл тыныс алудың сиреуі немесе мүлде тоқтап қалуы. Адам ұзақ уақыт дем алмай, кеңірдегін қысып тұрса, гиперкапния мен гипоксемия процестері жиілеп, адам тез-тез әрі терең тыныс алады. Содан кейін диспноэ байқалады. Алғаш рет СО2-ның тыныс алудағы рөлін,маңызын Фредерик 1890 ж дәлелдеді.Итке тәжірибе жасап,дәлелдеп көрсетті.Ол үшін екі иттің ұйқы артериясы мен мойындырық венасын кесіп,оларды айқастырып,біреуінің бас жағын,екінші иттің сол тамырының шеткі бөлігімен жалғастырды.Содан соң,бірінші иттің басын екнші иттің қанымен және керісінше қоректендірді.Кейін бірінші итті тұншықтырады,сол кезде екінші иттің де тыныс алуы жиілеп ,тереңдей түседі.Соңғысының басына келген кезде,қандағы оттек аз,көмірқышқыл мөлшері көп болады.Кеңірдегі қысылып тұрған иттің дем алуы ақырындап тоқтап қалады.Себебі,тыныс жиілеп,тынысы тереңдеген екінші иттің қанымен қоректенеді.Бұл – қанда гипокапния аз,ал гипероксия көп екендігін аңғартады. Тыныс алу орталығының қызметі кандағы газдар мөлшеріне байланысты екені көптен белгілі. Қандағы оттегінің мөлшері азайса (гипоксия) немесе көмір кышқыл газ деңгейі артса (гиперкапния) тынысалу жиілейді. Мұны гиперпноэ дейді. Одстте ересек адам минутына 16-20 рет дем алады (эйпноэ), Егер қанда көмір кышқылды газ азайса (гипокапния) тынысалу сирейді, тігіті тоқтап та қалады (апноэ). Кеңірдекті кысыи, біраз уақыт дем алмай қойса (асфиксия) гиперкапния мен гипоксемия үрдістері үдейді де адам жиіжиі эрі терең дем алады, яғни диспноэ пайда болады. Қандагы газдардың (С02, 02) тынысалу орталыгына әсері Л. Фредерик тәжірибесінде дәлелденген. Тэжірибе жасау үшін екі иттің үйқы артериясы мен мойындырык венасын кесіп жібереді де, оларды айқастырып, біреуінің бас болігін, екінші иттің сол тамырының шеткі бөлігімен жалгастырады, сөйтіп иттін басын екінші иттің қанымен, екінші иттің басын бірінщі иттің канымен қоректендіреді (47-сурет). Содан кейін кеңірдегін біраз уақыт қысып бірінші итті тұншыктырады, сол сәтте кецірдегі қысылмаған екінші иттіц тынысы жиілеп, і ереңдей түссді (диспноэ), соңғысының басына келі ен қанда оттегі аз, ал көмір қышқылы коп болады. Кеңірдегі қысылган иттің тынысы барған сайын бәсеңцен тіпті гоқгап та қалады (апноэ). Мұның себебі ол, тынысы жиілеп, терендеген иттіц қанымен қоректенеді, бүл қанда көмір қышкыл газ аз (гипокапния), оттегі көп (гипероксия) болады. Көпке дейін қандагы С02 мен 02 тыныслау орталыгына қалайша эсер етегіні белгісіз болып келді. Соңгы кезде қандагы газдардың хеморецепторларды тітіркендіретіні, сөйтіп тыныслау орталыгына рефлекстік жолмен эсер ететіні анықталды. Организмде хеморецепторлардың екі түрі бар: біреуі - артерия қабыргасында орналаскан шеткі хеморецептор (артериялык), екіншісі - сопақніа мида орналасқан орталық хеморецептор (медуллярлық). Шеткі хеморецепторлардың бір тобы жалпы үйқы артериясының екіге бөлінген жерінде - каротидтік рефлексогендік алаң мен колқа доғасында - қолқаның рефлексогендік алаңда орналасқан. Олар эсіресе С02 мен Н+ иондарының көбеюіне, қанда оттегі деңгейінің төмендеуіне (гипоксемияға) өте сезімтал келеді. Бұлардан шыгып тыныс орталыгына жететін серпіністердің саны қандагы газдардың мөлшеріне байланысты. Орталык хеморецепторлар сопакша мида 0,2 мм терендікте М және L деп белгіленетін екі аймақта орналасқан. Бұлар қандағы С02 мен 02 жэне жұлын сұйықтығындағы Н+ мөлшеріне өте сезімтал. Қандағы көмір кышқыл газ алдымен жұлын сұйықтығындағы сутегін көбейтеді де, орталық хеморецепторлар арқылы тынысалу орталығына әсер етеді. жүктеу/скачать 1,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|