1.Қазақ тіл білімінің зерттелу тарихына шолу
Арнаулы лексика, оның түрлері
жүктеу/скачать 101,11 Kb.
|
1.?àçà? ò³ë á³ë³ì³í³? çåðòòåëó òàðèõûíà øîëó
| 37. Арнаулы лексика, оның түрлері.
Арнаулы лексика дегеніміз-когамдағы өзара ыңгайлас эртүрлі элсумсітік іонтардың мамандыгына, қызметіне, шүгылданатын кэсібіне байланысты калынтаскан создер Арнаулы лексика элеуметтік сипаты жагынан шектеулігімен ерекшелінеді Бүл сөздер оз ішінен екі үлкен топка болінеді: кэсіби терминология жэне кэсіби создер Кэсіби терминология дегеніміз-гылым, техника, өндіріс т.б. саласындагы үп.імдар мен іат атауларын дэл білдіру үшін жасалган сөздер мен сөз тіркестерінің жпынтыгы. Герминдердін пайда болуы гылым мен техниканын дамуымен тыгыз байланысты болады. Тенрминдер бір үгымды накты білдіргендіктен бір магыналы болады. Ғылымнын бір саласына меншікті болып түракталады. Қазак тілінің терминологиясының калыптасуында екі түрлі принцип бар. Біріншісі-терминологияны калыптастыруда казак тілінің мүмкіндігін пайдалану. Ә Болганбаев пен Қ.Қалиев термпнжасамдагы казак тіліиің мүмкіндігін пайдаланудың 10 жолын көрсетеді. Екіншісі-терминдерге казак тілінде балама болмаган жагдайда оларды орыс тілінен алып колдану. Мүндай терминдер көптеген тілдерге ортактыгымен ерекшеленіп, интернационалдык терминдер деп аталып жүр. Олардың шыгу арналары кобінесе грек, латын тілдері. Мысалы. рекорд, жаргон, катер т.б. Кэсіби сөздерге белгілі бір аймак (облыс ауда бүршан) көлеміндегі кәсіпке катысты, иегізінен, сол жердің түргындары гана колданатын сөздер жатады. Мұндай кэсібн создер белгілі бір жерде гана айтылып, таралу аймагы шектеулі болгандыктан, диалектілік (говорлык) сөздерге үксайды. Әдетте ондай сөздердін таралу шегі белгілі бір диалект я говор көлемінен денгейлес келіп отырады. Диалектілік кэсіби сөздердің біркатарын эдеби тілде жалпыхалыктык баламалары бар: аскелді- әдеби аскабак; бэдірең- эд. княр; көмбеконак. борми/порми-эд. жүгері т.б. Мысалы, балык шаруашылыгына байланысты кабадап ау (талдан иіп жасалган аудың бір түрі), аканшы (кызыл балык аулаушы адам), инелік (ау токитын ағаш ине), азына (адам отыру үшін кайыкка салынған көлденен тактай) т.б. сөздер осы кэсіппен айналыспаган баска жердің адамдарына түсініксіз. Бүл жагынан кэеіби сөздер терминдерге жакын. Кэсіби сөздерді белгілі бір територияны мекендеуші түргындар колданса, терминдердің колданылуда ондай территориялык шек болмады. Термин создері эдеби тіл лексиканын кұрамына кіреді, ал кэсіби сөздердін бэрі бірдей оган кіре бермейді Қазак тілінде кәсіби сөз мол кездеседі. Оларды кэсіби ондірістік мэніие карай, екі үлкен салага бөлуге болады. Бір саласы эр түрлі шагын кэсігіке (балташылык, ұсталык, өрімшілік, токымашылык, зергелік, ою- орнек т.б.) байланысты сөздер. Мысалы, темір ұстасынын күрал атаулары: тарак балта (жүзі кедір- бүдыр балта), керме ара (жүзінің ортасында тірегіші бар ара). Қэсіби сөздер таралу сипаты жагынан да біркелкі емес. Осыган орай кэсіби создер екі топқа бөлінеді: жалпыхалыктык кэсіби сөздер, диалектілік (говорлық) кэсіби сөздер. Жалпыхалықтык кэсіби сөздерге бүкіл халык тілінде колданылып, эдеби тіл лексикасына сніп кеткен сөздер жатады. Бүларга ертеден белгілі жүгері, карбыз, арпа, билай, сүлы, макта, шортан, табан, жайын т.б. сөздерді былай койганда. негүрлым кейін тараган дакыл, беде, көшет, атыз, көмей. ^ияр т.б. сөздерді жагкызуга болады. жүктеу/скачать 101,11 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|