1.Әдеби теориялық ұғым. Тақырып пен идея
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
| 7.Өлең және ұйқас түрлері
Өлең шумақтары. Шумақ деп өлең сөйлемдеріндегі синтаксистік бір ойдың бітуін айтады.Қазақтың бір ауыз өлең дейтіні бір шумақ болады. Шумақта тармақ екеуден кем болмайды.Өлең тармағы түрлі-түрлі. Қара сөзде бір шумақ өлең мағынасын бір абзацқа тіркескен сөйлем таптарымен салыстыруға болады. .Мысалы: «Сенің Отаның» өлеңін талдап көрейік. Көп аузынан түспейтін, Отан деген немене? 1-шумақ Оның тұлға, түс кейпін, Достым, білгің келе ме? Отан - сенің ата-анаң, Отан – досың, бауырың, 2-шумақ Отан - өлкең, астанаң, Отан – аудан, ауылың. Бұл жерде өлеңнің екі шумағы ғана беріліп тұр, негізінде өлең төрт шумақты. Өлең шумақтары қазақ өлеңдерінде екі тармақтан бастап, он – он бес тармаққа дейін жетеді. Он –он бес тармақ, әсіресе, ауыз әдебиетіндегі шұбыртпалы ұйқаспен жырланатын батырлар жырында, термелерде жиі ұшырасады. Сондықтан бастауыш сынып оқулығына енген өлеңдердің құрылысын талдап, үлгісін қарастырайық.Мысалы: 1. Екі тармақты шумақ Жанған шамым, шам шырағым,/ Сенсің менің атқан таңым!// (Бесік жыры.) 2. Үш тармақты шумақ Күннен туған баламын, Жарқыраймын жанамын, Күнге ғана бағынам. ( М.Жұмабаев.) 3. Төрт тармақты шумақ: Кемедей көшіп комбайн,/ Алтын дария егінді.// Сүзіп жүр маржан бидайын,/ Күзіміз неткен көңілді! // (Т.Жароков.) 4. Бес тармақты шумақ Көңілі – дария, ойы – аспан,/ Асқар шыңнан бойы асқан.// Ай, күнімен аспанның / Әзілдескен, сырласқан/ Ұшқыш болғым келеді! // ( Қ.Аманжолов.) 5. Алты тармақты шумақ Ауыл көшті қыстаудан, Әпке, апамдар қой сауған. Құс ұясын түзеді, Тайымды ағам күзеді. Ел ешкісін қырқыпты, Егіндерін жыртыпты. (І.Жансүгіров.) 6. Жеті тармақты шумақ Қолымыздан іс алып,/ Мойыныңа күш алып,/ Бізді бағар ма екенсің?// Құрығыңды майырып,/ Түнде жылқы қайырып, / Жаудан жылқы айырып,/ Жігіт болар ма екенсің?// (Бесік жыры.) 7. Сегіз тармақты шумақ Қыстың күні болғанда,/ Қыстауға ауыл қонғанда,/ Тары көже пісіріп,/ Қотарып қазан түсіріп, / Апаң қабын сөккені,/ Салдыратып төккені,/ Шым-шым суға шомылып,/ Құрттың жібіп бөккені. // ( І.Жансүгіров.) 8. Он тармақты шумақ Аласұрып тиін жүр,/ Құдды үйірілген құйын бұл.// Қағып қойып таңдайын,/ Ысқырады әрдайым.// Қарғып шырша-шыршаға/ Мазаланды мұншама.// Қазір боран соғады;/ Қырдың долы бораны,/ Тиін байғұс тоңады,/ Сол боранға обалы.// (М.Әлімбаев.) жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|