Ағылшын археологы Гордон Чайлд
(1892 ж. 14 сәуір – 1957 ж. 19 қазан), «Неолит
революциясы» концепциясының авторы.
Өркениеттің 10 негізгі белгілерін
анықтады:
- мемлекеттің пайда болуы;
- -таптардың пайда болуы;
-
жерге мұрагерлік меншік құқығы;
- - салық жүйесі;
- - сауданың дамуы;
- - қолөнершілердің, мамандардың пайда
болуы;
- - жазу;
- - қалалардың пайда болуы;-
- монументалды құрылымдар;
- - өнер мен ғылымның бастаулары.
VI-IX ғасырларда Орта Азия мен Қазақстанда қалалар тез өсті. Осы
кезде қала мәдениеті екі ауданда - Сырдария алқабы
мен Жетісуда
географиялық орналасуы, яғни қолайлы табиғи - климат жағдайлары,
Қала мәдениетінің дамуына әсер еткен факторлар
ежелден
отырықшы - егінші, қала мәдениеті дамыған Орта Азияның
ықпалы
осы аймақ арқылы YI-YIII ғасырларда Ұлы Жібек жолының басты
бағыттарының өтуі болды.
1
2
3
Түріктердің әлем өркениетіне қосқан үлесінің бірі - көне түрік жазуы
Көне түрік жазуының шығу тегі туралы ғылымда төмендегідей үш тұжырым қалыптасқан:
1. Арамей жазуынан бастау алады деген теория (Б.з.д X-IХғғ. Таяу Шығыста).
Теорияны алғашқы
болып ұсынған дат ғалымы В. Томсен. Ол «түріктер арамей әліпбиін жаңғырта жасап,
байырғы
түрік тілінің дыбыстық құрылымына бейімдеп пайдаланған» деген тұжырымға келеді.
2. Соғды жазуынан шыққан деген болжам. Олар түріктер «көне соғды жазуын бас үлгі етіп алған» деп
есептейді.
3.
Көшпелілердің төл туындысы. Бұл пікірді ұстанушыла екі топқа
бөлінеді.
Алғашқы топ өкілдері
«байырғы түркі халықтарының малдың жағына немесе санына басатын таңбалардан түрік бітіг
жазуы шыққан болуы мүмкін» дегенді ұсынады.
Екінші топ авторлары «Түрік бітіг графикасының
түптөркіні (прототип) көшпелілердің өздері жасап кеткен пиктографиялық
және идеографиялық
жазулар» болған болуы керек деп есептейді.
