Алғыс жəне қарғыс мəнді фразеологизмдер. Фразеологияда бұл тақырып арнайы зерттеу объектісі болып С. Төлекованың еңбегін-
де қарастырылған. Зерттеушінің пікірінше, алғыс жəне қарғыс мəнді тұрақты тіркестер –
өзінің табиғатына қарағанда халықтың əр кездегі тұрмыстық, əлеуметтік тəжірибесінің негі-
зінде жасалған, ғасырлар бойында атадан балаға ауысып отырған элементтер.
Алғыс мəнді фразеологизмдер бата беру, жақсы тілек айту мəнінде жұмсалған сөздер-
мен келеді.
Құдайым сүйіндірсін ұзағынан, Сақтасын дұшпандардың тұзағынан.
Құдай беттеріңнен жарылқасын, – деп Серғазы орнынан тұрды.
Қарғыс мəнді фразеологизмдер ел ішіндегі жағымсыз қылықтарды, ескі əдет-ғұрыпты
лағнеттеген мынадай кестелерден анық көрінеді:
Обалымыз қиюы жоқ, қисыны қашқан дүниеге, оңға баспай, солға басқан қазақтың қара ғұрпына болсын.
Діни наным-сенімге, салт-дəстүрге байланысты туындаған фразеологизмдер. Діни наным-сенімге байланысты фразеологизмдерден халық өміріндегі нақты бір
діннің əсерін, діннің рухани өмірде, дүниетанымында алатын орнын анық көруге болады.
Құдайдың құдіреті – «Алланың əмірі»: – Құдайдың құдіреті, əуелде сен тіл алмай,
баланы мұнша қайғы-қасіретке салдың...
Құдай несіп ету – «Алла тағала қолдау»: «Құдайым еткей несіпекі жарға».
Алла қабыл етпеді – «Құдай қолдамады»: Алла қабыл етпеді, үмітім кесілді, Ғали ... –
деп Жамал талып кетті [3].
Фразеологияның зерттеу объектісі не деген сұрақ В.В. Виноградов жазған еңбектерде
айқындалды. Фразеологизмдерді топтастырудың В.В. Виноградов ұсынған үлгісі тек орыс
тіліндегі тұрақты тіркестерді анықтап, жүйелеуге көш басы, үлгі ретінде пайдаланылады. Қа-
зақ фразеологиясының негізін салған І. Кеңесбаевтың да өзі айтқандай «табан тіреген» тұсы
осындай ұстанымдар еді.
Лингвистикалық тұрғыда грамматикалық формасында сөздерді есте сақтау қиын. Сөз
– материал болса, оның өкілдері – даяр тіркестер. Фразеологияның теориясында аса қажет
факторлар:
1. тіркестерде тұрақты лекемалардың болуы;
2. тұрақты грамматикалық формалардың сақталуы;
3. ассоциянның болуы;
Енді фразеологиялық құрамдағы тіркестер қандай жағдайда, қандай негізде тұрақтала-
ды – фразеологияланады қандай тіркестер тіркестер қазақ тілінде тұрақты тіркестер құрайды.
Қазақ тілінде қолданыста жүрген фразеологиялық қордағы тұрақты тіркестерді талдау
барысында мынадай ерекшеліктер байқалады:
