2020 ж. қаңтар, №1 (57) Журнал 2005 ж. қаңтардан бастап шығады
Алғыс жəне қарғыс мəнді фразеологизмдер
жүктеу/скачать 0,5 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Діни наным-сенімге, салт-дəстүрге байланысты туындаған фразеологизмдер.
| Алғыс жəне қарғыс мəнді фразеологизмдер.
Фразеологияда бұл тақырып арнайы зерттеу объектісі болып С. Төлекованың еңбегін- де қарастырылған. Зерттеушінің пікірінше, алғыс жəне қарғыс мəнді тұрақты тіркестер – өзінің табиғатына қарағанда халықтың əр кездегі тұрмыстық, əлеуметтік тəжірибесінің негі- зінде жасалған, ғасырлар бойында атадан балаға ауысып отырған элементтер. Алғыс мəнді фразеологизмдер бата беру, жақсы тілек айту мəнінде жұмсалған сөздер- мен келеді. Құдайым сүйіндірсін ұзағынан, Сақтасын дұшпандардың тұзағынан. Құдай беттеріңнен жарылқасын, – деп Серғазы орнынан тұрды. Қарғыс мəнді фразеологизмдер ел ішіндегі жағымсыз қылықтарды, ескі əдет-ғұрыпты лағнеттеген мынадай кестелерден анық көрінеді: Обалымыз қиюы жоқ, қисыны қашқан дүниеге, оңға баспай, солға басқан қазақтың қара ғұрпына болсын. Діни наным-сенімге, салт-дəстүрге байланысты туындаған фразеологизмдер. Діни наным-сенімге байланысты фразеологизмдерден халық өміріндегі нақты бір діннің əсерін, діннің рухани өмірде, дүниетанымында алатын орнын анық көруге болады. Құдайдың құдіреті – «Алланың əмірі»: – Құдайдың құдіреті, əуелде сен тіл алмай, баланы мұнша қайғы-қасіретке салдың... Құдай несіп ету – «Алла тағала қолдау»: «Құдайым еткей несіпекі жарға». Алла қабыл етпеді – «Құдай қолдамады»: Алла қабыл етпеді, үмітім кесілді, Ғали ... – деп Жамал талып кетті [3]. Фразеологияның зерттеу объектісі не деген сұрақ В.В. Виноградов жазған еңбектерде айқындалды. Фразеологизмдерді топтастырудың В.В. Виноградов ұсынған үлгісі тек орыс тіліндегі тұрақты тіркестерді анықтап, жүйелеуге көш басы, үлгі ретінде пайдаланылады. Қа- зақ фразеологиясының негізін салған І. Кеңесбаевтың да өзі айтқандай «табан тіреген» тұсы осындай ұстанымдар еді. Лингвистикалық тұрғыда грамматикалық формасында сөздерді есте сақтау қиын. Сөз – материал болса, оның өкілдері – даяр тіркестер. Фразеологияның теориясында аса қажет факторлар: 1. тіркестерде тұрақты лекемалардың болуы; 2. тұрақты грамматикалық формалардың сақталуы; 3. ассоциянның болуы; Енді фразеологиялық құрамдағы тіркестер қандай жағдайда, қандай негізде тұрақтала- ды – фразеологияланады қандай тіркестер тіркестер қазақ тілінде тұрақты тіркестер құрайды. Қазақ тілінде қолданыста жүрген фразеологиялық қордағы тұрақты тіркестерді талдау барысында мынадай ерекшеліктер байқалады: |