25 мамыр күні еліміздің барлық мектептерінде соңғы қоңырау үні сыңғырлады. Алда – жаз маусымы, артта – 9 айлық еңбек. Әрбір оқушы бұл күні әртүрлі ойда болады

№17/ Шілде/ 2014 жыл

№8/Мамыр/ 2015 жыл

1980  жылдың    жазы.  Тамыздың  5 

күні  Орел  қаласының    1-ші  дәрежелі 

«Отечественная  война»  орденімен 

марапатталғанын  радиодан  құлағым 

шалып,  есіме  сол  қала  маңында 

орналасқан  Ливны  қаласы  түбіндегі 

шайқас түсті.

13  армия  оның  құрамындағы 

8-ші  атқыштар  дивизиясының  310 

полкі  Слецк,  Чернава  тағыда  басқа 

сол 

сияқты 

үлкенді-кішілі 

елді 

мекендерді  азат  етуге  ат  салысты. 

Ливны  қаласының  батысындағы  май-

дан  тұрақтанды.  Қақтығыстар  саны 

жаз  шыға  көбейе  бастады.  Әсіресе 

8-10 

шілдеде 

Шлях 

ауылының 

маңайындағы  темір  жол  бекетін  ба-

сып алу оңайға түспеді. Көптеген адам 

шығынына  ұшырадық.    Бізге  4  жеңіл 

және  4  Т-34  танкілері  көмекке  кел-

генде  бір  көтеріліп  қалдық.  Танкілер 

бастауымен  шабуылға  шықтық,  біраз 

уақыттан  кейін  жеңіл  танкілер  істен 

шықты. Қалған Т-34 танкілерімен әрең 

дегенде жаудың адыңғы шебіне жеттік. 

Біздің  қатардан  бірінші  болып  жау 

траншеясына  Коробейников  взводы 

түсіп  қоян-қолтық  ұрысқа  кірісіп  кетті. 

Немістер жағы қаша бастады. Жаудың 

бетін бір қайтарып есімізді жинағаннан 

кейін,  байланысты  орнатып,  қару-

жарағымызды 

сайладық. 

Алайда 

немістер  жағы  да  қызу  дайындық 

үстінде еді. Олардан бұрын шабуылға 

біз шықтық. Жау дзоты біздің жігіттерді 

қоғаша жапырды. Қаза болғандар мен 

жараланғандар  көп  еді.  Осы  дзоттың 

отын басу үшін, рота командирі Умир-

заков  алдыға  еңбектеп  шықты  да  дәл 

дзоттың алдына келіп, өзіне тиген бір-

неше  оққа  қарамастан  амбразураны 

денесімен  жапты.  Досымыздың  осы 

ерлігінен кейін рухтанып, бас көтерген 

солдаттар  «алға,  Отан  үшін,  Урааа»,  

деп ұрандап, қалған танк көмегімен жа-

уды батысқа қарай ығыстырды.

Темір жол 

бекетіндегі шайқас

Менің  әкем,  Абилов  Нұралхан  Жау-

гашович  1925  жылы  Жарма  ауданының 

Бөлектас колхозында дүниеге келген. Әкесі 

Әбіл,  Түркісіб  шойын  жолында  жұмысшы 

болып жүріп 1930 ж. апаттан қайтыс бо-

лады. 7 жылдық «Қызыл жұлдыз» мектебін 

үздікке  бітірді.  1937  жылы  анасының 

қазасына  орай  колхоз  басқармасы  әкемді 

ағайынды  Бауғашев  жанұясына  береді. 

Олар  баланы  Аягөздегі  темір  жол  ин-

тернатына 

орналастырады. 

Соғыс 

басталғанда әкем 10 сынып оқушысы еді. 

Алайда  жастығына  қарамай  ағаларымен 

бірге  майданға  аттану  мақсатында  өз 

жасын  3  жасқа  артық  көрсетіп,  8-ші 

атқыштар  дивизиясының,  310  полк 

мектебіне түсіп, оны тамамдаған соң өз 

еркімен майданға аттанады.

Қанды 

шайқастарда, 

ерік-жігері 

шыңдалып,  қаруластарының  арасын-

да  абыройлы  болған  әкем,  бар  болғаны 

1  жылдың  ішінде  сержант  шенінен,  аға 

лейтенант шеніне дейін көтеріліп, білдей 

бір  ротаның  командирі  болған.  Қарулы 

қақтығыста,  қапыда  қаза  болған,  бата-

льон  командирінің  орнында  да  қызмет 

атқарған әкем «Қызыл жұлдыз» орденімен 

және де тағы да басқа 5 түрлі медальдар-

мен марапатталған. 

Сұм  соғыс  кімді  аяған.  Екі  рет  басы-

нан  контузия  алып,  үш  рет  жараланған 

әкем,  екінші  жарақатынан  кейін  соғыс 

аяқталғанша полктің байланыс взводын-

да  қызымет  еткен.  Әкемнің  дивизиясы 

соғысты  Чехославакия  астанасы  Прага 

қаласында аяқтайды. 

Соғыстан кейінгі жылдары әкем білімін 

жоғарлату 

мақсатында 

Мәскеудегі 

Ворошилов  атындағы  жоғары  әскери 

академияға түседі, алайда жарақатының 

ашылып,  асқынғаны  себепті  ол  оқу  оры-

нын  аяқтай  алмай  елге  қайтуға  мәжбүр 

болады. 

Денсаулығы  түзелгеннен  кейін  әкем 

қайтадан  Мәскеуге  келіп  4  жылдық  ау-

дармашы  курстарын бітірген, Жарма ау-

даны Сынтас кен орнында неміс және фи-

зика  пәндерінен  сабақ  береді.  1957  жылы 

Мәскеуде жарық көрген неміс тілді «Ной-

елс  лебен»  газетінде  әкемнің  қазақша, 

орысша,  немісше  жазған  соғыс  туралы 

түрлі әңгімелері басылып шықты. 

Кен  орыны  жабылғаннан  кейін  Та-

скескен  ауылындағы  Ы.  Алтынсарин 

атындағы  орта  мектепте  зейнет-

ке  шыққанша  сабақ  берді.  «Білім» 

қоғамының халықаралық лекторы болды. 

Жарақаттары  себепті  госпитальдарда 

жатқан  кезде  жанындағы  жолдастары-

нан  мандолин  мен  балолайкада  ойнауды 

үйренген әкем мектептің мәдени өміріне 

де  белсене  араласты  сол  үшін  талай 

мақтау қағаздарын да алды. 

Саналы  ғұмырында  бес  ұл,  бір  қызды 

дүниеге әкеп, оларды өсіріп жеткізген.  

Әкем  соғыс  жылдары,  қаза  болған  жол-

дастары  жайлы  көп  сөз  қозғамайтын, 

айтқан 

күннің 

өзінде, 

контузия 

алғандығы  болар,  тұтыға  бастай-

тынын  байқайтынмын.  Сол  ауызбен 

айта  алмаған  әңгімелерін  қағаз  бетіне 

түсіріп  газеттерге  жіберетін.  Міне  енді 

сіздердің  назарларыңызға  әкемнің  Аягөз 

аудандық  газет  бетіне  басылып  шыққан 

әңгімелерін  ұсынып  отырмын.  Бәлкім 

аталарының, өздеріне белгісіз ерлігі жай-

лы, ұрпақтарына жеткізермін.

Ал ендігі сөз кезегін әкеме берейін...     

1943  жылдың  ақпан  айында  8-ші 

атқыштар  дивизиясының  310  полкі 

Брянск  бағытындағы  Орел-  Курск 

иінінде  Малоархангельск  қаласының 

түбінде қорғаныс шебін құрды. Гитлер 

әскерінің  жарты  жыл  бұрын  жеңіліс 

тауып,  енді  қайта  толассыз  шабуыл-

дап  жатқан  кезі  еді.  Алайда  алдыға 

бір қадам жылжуға мүмкіндіктері бол-

мады.  Осы  көптеген  шабуылдардың 

бірін әңгімелеп берейін. 

23  ақпан  күні  таңертең  ерте 

жау  әскерінің  оннан  астам  «Юн-

керс»  самолеттерінің  бомбылауына 

ұшырадық.  Моторлардың  ащы  үні 

мен  бомбалардың  жарылыстарына 

артелерия қосылып маңайымыз азан-

қазан болып кетті. Дәл тиген снаряд-

тан  батальон  командирінің  басқару 

пункті  тас-талқан  етті.  Ішіндегі  ком-

бат  байланыс  ротасы  солдаттары-

мен қаза тапты. Кейбір жауынгерлер 

окоптарында  жатқан  жерлерінде 

топыраққа  көміліп  жатты.  Түтін, 

топырақ шаңы таңның шапағын қара 

пердемен  бүркеді.  Сол  арада  шаң 

арасынан бізді құртпақ болып шыққан 

жау танкілері байқалды. Арт жағында 

пехота.  Полк  командирінің  бұйрығы 

ауыздан ауызға айтылып келді: «ша-

буылды  қайтаруға  әзірленіңдер. 

2  батальон  командирі  етіп,  рота 

командирі  Силинді  тағайындаймын», 

деді. (К.И. Силин Совет Одағының ба-

тыры, отставкадағы майор, қазір Се-

мей қаласында тұрады.)

Шабуылға  шыққан  он  бес  шақты 

танкі  және  саны  жағынан  бізден 

әлде  неше  көп  жаяу  әскер.  Ақырын 

таяп  келе  жатқан  жауды  окопта 

күтіп  жатырмыз.  Екінші  ротаның 

бірінші  взводының  траншеясына 

танк  таяғанда  командирдің:  «гра-

ната, 

шөлмектермен 

танкілерді 

қиратыңдар»,- деген бұйрығы естілді. 

Біздің  бүкіл  алдыңғы  шебіміз 

немістерге  қатты  тойтарыс  берді. 

Жау  танкілері  бірінен  соң  бірі  ақ  қар 

үстінде  қызыл  жалынға  оранды. 

Жаудың жаяу әскері бізге жетпей, Ма-

лоархангельск  даласында  шабылған 

шөптей  жапырылды.  Біздің  арте-

лериямен  минометшылар  ерекше 

мергендік танытты. Ішінде оқтаушысы 

жерлесіміз  Ұржарлық  Аршей  Уалиев 

болған 82 колибірлі миномет расчеты 

ерекше көзге түсті. Немістерге біздің 

зеңбірекшілер орналасқан жер белгілі 

болып  қалды  да  ол  жерге  снарядта-

рын жаудырды. Миномет расчетының 

командирі қаза болып, көздеуші ауыр 

жараланды.  Жаудың  жаяу  әскері 

қайта  шабуылға  көтеріліп,  сол  жақ 

қанаттан  таяй  берді.  Мұны  көрген 

Уалиев  снарядтармен  қамдана  ба-

стады.  Жау  әскері  оқ  жетім  жерге 

келгенде  минометтен  оқ  жаудыр-

ды.  Жаудың  көбін  жер  жастандыр-

ды.  Немістердің  арасында  үрей 

туып  шегіне  бастады.  Аман  қалған 

екі  танкі  де  шегінуге  мәжбүр  болды.  

Фашисттердің  азғантай  ғана  бөлігі 

жан  сақтап  қалды.  Малоархангельск 

даласы  сұрғылт—жасыл  мундирлі 

неміс өліктеріне толды. 

Бұл 

біздің 

жерлестеріміздің 

1943  жылы  қаңтар,  ақпан  айларын-

да  тойтарған  алтыншы  шабуыл  еді. 

Осы  ұрыстың  батыры  Аршей  Уа-

лиев  кейінгі  ұрыстардың  бірінде 

ауыр  жарақаттанып,  мүгедек  болып, 

Ұржарға  оралды.  Сол  ұрыс  үшін  ол 

жоғарғы  қолбасшы  И.В.  Станлиннің 

алғысына ие болды.

Жерлестеріміз осылай шайқасты

Воронеж 

және 

Брянск 

шайқастарында  қатты  соққы  алған 

жау,  өз  күшін  Кастарная  темір  жол 

бекетінің  маңайында  жинай  ба-

стады.  Жаудың  күшін  және  алған 

бағытын  анықтау  үшін  8  атқыштар 

дивизиясының  229  полкінің  бар-

лау  взводы,  жау  тылына  жіберілді. 

Құрамы  18  адамнан  тұратын  біздің 

барлаушылар  аман  есен  майдан 

шебінен  өтіп,  станцияны  бақылауға 

алды.

Өздерін  тыңғылықты  жасырған 

Гитлершілер,  түн  жамылып  танкілері 

мен 

моторлы 

бөлімшелерін 

эшалондарға  тиейтіндігі  анықталды. 

Тапсырманы  мүлтіксіз  орындаған 

барлаушылар  қайтуға  бұйрық  алды. 

Осы  топ  ішінде,  қазіргі  уақытта 

запастағы  кіші  лейтенант,  Суық-

Бұлақ 

станциясының 

бастығы, 

Ақажан  Әміров  бар  еді.  Бұйрықты 

алысымен  өз  шебіне  келе  жатқан 

жерлестеріміз,  тас  жолдың  бойында 

жау  көзіне  түсіп  қалды.  Фашисттер 

4  автомашинамен  станцияға  қарай 

беттеген  екен.  Адам  саны  жағынан 

аз  болғанына  қарамастан  біздің  жа-

уынгерлер  еріксіз  ұрысқа  кіріседі. 

Немістер  өздерінің  баяғы  тәсіліне 

басып,  автоматтан  оқ  жаудырып, 

барлаушылардың  басын  көтеруге 

мұрша бермей, қоршап алмақшы бо-

лады.  18  жауынгерден  6  ғана  жауға 

тойтарыс беруде, взвод командирі де 

қаза  болған,  ал  немістер  болса  таяп 

қалды.  Осындай  қысылтаяң  мезет-

те  Ақажан  басшылықты  өзіне  алып, 

тас  жолды  тасалай,  тоғайға  қарай 

шегінуді  ойлады.Барлаушылардың 

құтылуына 

мүмкіндік 

бермеуді 

көздеген СС әскері бұл жолды да жау-

ып тастады. Құтылудың еш мүмкіндігі 

болмасада,  Ақажан  жанындағы  жол-

дастарын аман алып қалуды ойлады. 

Ал  ең  бастысы  алған  мәліметтерді 

штабқа  жеткізу.  Ол  қолына  тіреле 

көтерілді  де,  оқ  тиген  кейіп  танытып 

қарға  сұлап  түсті.  Немістер  жаны-

нан  өте  бергенде,  жау  тылынан  оқ 

боратты.  Лезде  есін  жиған  немістер 

қарсы  оқ  ата  бастады,  олар  атқан 

оқтан  қардың  беті,балықшының  ау-

ындай  шұрық-шұрық  болды.  Ақажан 

аяғына  бір  ыстық  әрі  үшкір  заттың 

қадалғанын  сезді,  осы  сәтте  ақырғы 

оқты  атқан  автоматтың  затворының 

сарт  еткен  дауысы  естілді.  Ендігі 

қолындағы бар қаруы граната еді. Ол 

ентелеп келе  жатқан жауына грана-

таларды бірнен кейін бірін лақтырды, 

оның  біреуі  жанында  жарылды.  Осы 

мезетте кеудесінен тиген оқтан есінен 

таңды.

Осы  оқиғадан  кейін  екі  күн  өтті. 

Атақты катюшалар мен артилерияның 

қуатты  соққысынан  кейін,шабуылға 

шыққан  біздің  жауынгерлердің  арты-

нан келе жатқан 310 полк санитарла-

ры  бір  таң  қаларлық  жайытты  көрді. 

Бұл  жиырма  бес  жау  өлігінің  орта-

сында жатқан, қазақтың қара домалақ 

баласы  Ақажан  еді.Осы  ерлігі  үшін 

Ақажан  Әміров  «Қызыл  Жұлдыз» 

орденімен марапатталды.

Ержүрек жерлесіміз

1943  жылдың  жазы.  Кеңес 

әскерлері 

барлық 

фронттарда 

шабуылға  шыға  бастады  олардың 

қатарында  8  атқыштар  дивизиясы 

бар  еді.  Осы  полктің  радио  взвод 

командирінің  орынбасары  Нуралхан 

Абилов  ротаның  штаб  командирінен 

төмендегідей  бұйрық  алды:  «229 

полк  координатын  білу.  Полктің 

командирімен  радисті  қаза  болған. 

Сол  себепті  байланыс  үзілген. 

Полктің  штабына  барып  дивизиямен 

байланыс орнату». 

229  полк  Крома  деревнясының 

шығыс 

жағында 

орналасқан. 

Немістердің  артелериясының  шабу-

ылы  бір  толастамады.  Жанында  екі 

сапер бар Н. Абилов шайқас алаңына 

беттеді. Полк шабуылына немістердің 

бірнеше  пулеметтері  кедергі  жасау-

да.  Бар  мақсаттары  жолдастарына 

көмектесу  керектігін  түсінген  Нурал-

хан  мен  серіктері  ұрысқа  кірісті.  Бір 

сапер  жау  дзотының  көзін  құртуға 

ұмтылып еді, оққа ұшты. Мұны көрген 

Нұралхан  дзотты  екі  жақтан  шабу-

ылдау  тиімді  екенін  түсінді.  Қалған 

сапер екеуі, екі жақтан дзотқа жылжи 

бастады.  Пулемет  ұяшығына  таяған 

сәтте  сапер  гранатасын  лақтырды, 

ал  Нұралхан  автоматтан  ата  ба-

стады.  Пулеметтің  үні  өшті,  алайда 

полк  әлі  қимылсыз  жатыр.  Нуралхан 

орынынан  атып  тұрып  «Шабуылға», 

«Алға»  деп  ұрандатты.  Осы  сәтте 

оң жақ қапталдан пулемет оқ бората 

бастады.  Еш  саспаған  Нуралхан  ол 

пулеметтің де үнін өшірді. Шабуылға 

мүмкіндік алған полк, деревняны азат 

етіп,  өзенге  дейін  жылжыды.  Ал  Ну-

ралхан Абилов болса осы ерлігі үшін 

полк командирінің алғысын иеленді.

1941  жылдың  желтоқсан  айында 

Рахметолла  Абдужаппаров,  Ұржар 

ауданы  Егінсу  ауылының  тумасы, 

Қызыл  Армия  қатарына  шақырылып,  

8  атқыштар  дивизиясы  310  полкінің 

санитарлық ротасына қабылданды. 

1943  жылдың  күзі  болатын. 

Біздің  дивизия  қияң-кескі  ұрыстарда 

шыңдала  түсті.  Днепрден  сәтті  өттік, 

алдымызды  Припять  өзені.  Бірақ 

оны  алуға  бірден  мүмкіндік  болма-

ды.  Сол  себепті  дивизия  командирі 

И.И.  Сабуров  сол  маңайдағы  парти-

зан  отрядтарымен  байланыс  орнат-

ты.  Партизандардың  болысуымен, 

қазан айының 6 күні түнде бөлімшенің 

жартысы  өзеннен  өткізіліп,  радио 

байланыс 

орнатылды. 

Ертесіне 

біріккен  шабуыл  болды.  Алайда 

бекіністердің  барлығын  басып  ала 

алдмадық,  өйткені  танкілерге  қарсы 

қуат  көрсетерлік  бізде  күш  жоқ  еді. 

Оқ  дәрімізде  таусылып,  немістер  біз 

орналасқан  бекініске  кіре  бастады. 

Толстый лес деревнясының күлі көкке 

ұшты.  Біз  қоршауда  қалдық.  Полк 

командирі қаза болды. Партизандарға 

біртіндеп 

орманға 

жасырынуға, 

ал  бізге  оң  жақ  жағалауға  қайту 

бұйырылды.  Жеңіл  жарақаттары  бар 

жауынгерлер  өтіп,  ал  32  ауыр  жа-

ралы  жауынгер  бас-көз  болып  Рах-

метолла  жау  тылында  қала  берді.  

Жау  тылында  қалғанның  шаруа-

сы  белгілі  деп  арада  3  ай  өткеннен 

кейін  Рахметолла  мен  32  жаралы 

жауынгердің  үйлеріне  «Қара  қағаз» 

жіберілді.  Төрт  айдан  кейін  біздің 

дивизия  күш  толықтырып,  алдыда 

жатқан ауылдар мен қалаларды азат 

етіп Карпат тауына табан тіреді. Мен 

радиодан  бір  взводтай  жауынгерлер 

біздің  полкті  іздеп  жүргенін  білдім. 

Бұлар  өздеріңізге  аян,  жоғарыдағы 

жерлесіміз 

Рахметолланың 

бастауындағы  29 жауынгер екен. Осы 

қазақтың  баласының,  басқалардың 

жанын  алып  қалам  деп,  өз  басын 

өлімге тігіп жасаған  ерен ерлігі. Рах-

метолла  Абдулжаппаров  «Қызыл 

жұлдыз» орденімен марапатталды.

Жиырма тоғыз өмірге арашашы

Ұлы  Отан  Соғысының  майданда-

рында қазақтар өзге ұлт өкілдерімен иық 

тіресе  жауға  қарсы  күресті.  И.В.  Пан-

филов  дивизиясының  фашисттердің 

жолын  бөгеп,  қатты  тойтарыс  бергені 

бәріне аян. Бұл қазақ жауынгерлерінің 

ерлігінің, 

батырлығының, 

отан 

сүйгіштігінің белгісі еді.

Ал  бұл  кезде  Семейде  Генерал-

майор  И.И.  Ивановтың  басқаруымен 

біздің 8-ші атқыштар дивизиясы тығыз 

арада  құрылды.  Оның  штабының 

бастығы  болып  П.Е.  Шелковенков 

тағайындалды.  Соғыс  шебіне  дивизия 

бір айдай жүрді. 1942 жылы шілде ай-

ында Ливны түбінде, үш күнге созылған 

шайқасқа  қатыстық.  Мен  ол  кезде  310 

полктің  взвод  командирінің  көмекшісі 

едім. 

Қақтығыстың 

бірінші 

күні 

дивизияның 35 пайыз жауынгерлерінен 

айырылдық.  Екінші  күннің  кешінде 

біздің батальонда 200 адам ғана қалды. 

Үшінші  күні  көмекке  келген  танкілер 

себепті  жанымыз  қалып,  жауға  тойта-

рыс бердік. Маған батальоннан қалған 

жігіттермен  Шляхт  темір  жол  бекетін 

алу бұйырылды. Біз жау қорғанысының 

бірінші  окоптарын  ғана  басып  алуға 

шамамыз  жетті.  Немістердің  толас-

сыз  шабуылдарынан  біраз  адамнан 

айырылған  мен  және  жанымда  қалған 

үш жауынгер шегінуге  бұйрық алғаннан 

кейін,  кері  қайттық.  Ямполь  түбіндегі 

соғыста  жаудың  бірнеше  шабуылын 

қайтарды. 

Бұл қаланы бермеудің барлық ама-

лын жасаған гитлер әскері, жолымызға 

көптеген  кедергілер  қойды,  алай-

да  ерік-жігерімен  не  нәрсені  жеңе 

білген  біздің  отандастар,  орайын  та-

уып  қалаға  басып  кірді.  Осы  атаулы 

ерліктен кейін біздің дивизияға Ямполь 

атауы  берілді.  Орел-Курск  доғасынан 

басталған жеңіс жолы Чехословакияны 

азат  етумен  аяқталды.  Дивизиямыз  2 

дәрежелі  Суворов  және  Жауынгерлік 

Қызыл  Ту  ордендерімен  марапат-

талды.  Қазақстандық  жауынгерлер 

әскери  тудың  астында  көптеген  ерлік 

парақтарын жазды.

Крома деревнясының маңайында 

(Миномет батальонының саперы О. Уалиевтың Әкем туралы естелігі)

Қарсы алдымда жау жатыр,

Сыртқа салып айбарын.

Он жеті жасар мен батыр

Ығысынан жаудың таймаған.

Берілді міне команда,

Арыстанша атылдым,

Шартта-шұрт айқас табанды,

Достармен жауды жапырдым.

Балалық мақтан деме анам,

Кек түлетіп, есейтті 

Комсомолдық ар маған,

Майдангер туын дос етті.

Туған отан, құт мекен,

Былғатпай лаң жауларға,

Қашанда , әділет мықты екен, 

Берілмес қамал ойранға.    

                

жүктеу/скачать 19,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: