«Тарихқұжаттарды іске жарату, құжаттарды ғана сақтау немесе жоғалту тек қана жағдайға байланысты. Осыдан тарихты құрастыруда жағдай басым рөл атқарады... ол қоғамның пайда болу құпиясын аша алмайды және құжаттардың жеткіліксіздігіне байланысты адамзат дамуының басталуы біржола құпия түрінде қалады» –деп жазды ол (Сонда,
250 б.).
Сеньобостың бұл пікірі Францияның көптеген тарихшыларының, ең алдымен,
тарихи дерек түсінігін кең мағынада түсіндіруді қолдайтын
Люсьена Февр мен
Марк Блоктың қарсылығын туғызды. Француз тарихшыларының шағын
кітабы батыс деректануының негізі болып табылады. Соңғы басылымдардың
бірі 1966 жылыағылшын тілінде шықты.
1910 жылы.
неміс тарихшысы Густав Вольфтың «Жаңазаман тарихын зерттеуге кіріспе» еңбегі жарияланды. Онда жаңа заман тарихының деректерін
зерттеуге көп назар аударылған. Автор оқырманды тек тарихи құжаттарды
іздеу және талдау тәсілдерімен ғана таныстырмайды, тарихи құжаттардың жеке
түрлерін толық сипаттап, олармен де таныстырады. Тарихи деректерді
зерттеуге үлкен орын берілген. Көптеген библиографиялық көрсеткіштер
келтірілген. Тараулардың бірінде жаңа заман тарихы бойынша құжаттар
жинақталған шетел мұрағаттарының, сондай-ақ, ірі кітапханалар мен
мұражайлардың сипаттамасы берілген.
Революцияға дейінгі Ресейдің тарихшылары–
А.А. Шахматов, А.С. Лаппо- Данилевский, В.О. Ключевский, Н.И. Кареев деректанудың дамуыназор үлес
қосты.ХХ ғасырдың басындағы орыс тарихнамасында алғаш рет
А.С.Лаппо- Данилевский (1863–1918 жж.) деректерді зерттеуге көңіл бөлді.
Ол алғаш рет әлемдік ғылыми-тарихи практикада деректер мен деректану әдістемесі
