* Есім сұлтанның Шығыс Түркістандағы әрекеті жөнінде толығырақ
Мұхаммед - Садық Қашгари жазған
«Тазкира-йиходжаган» (Жизнеописание
ходжи)баяндалады. Мұнда қалмақ-қазақ,моғол-қазақ қатынастары, Хакназар
ханның Абд аль-Латифа сұлтанды өлтіруі,Моғолстан ханы Абд ар-Рашидтің
қазақтарға қарсы жорығы туралы матералдар бар.
* Орта ғасырдың соңындағы Қазақ хандығының ахуалы жөнінде
Молла Муса Айса жазған
Тарих-и амнийа (История спокойствия и безопасности) еңбектен
мағұлымат алуға болады.Автор Сайрам қаласында туған.Саналы өмірін Шығыс
Түркістанда өткізген. Өз еңбегінде сол өлкенің тарихын ІІғасырданХІХ ғасырға
дейін
жеткізеді.Жоңғар
шапқыншылығына
ерекше
көңіл
аударады.
Қалмақтардың Сайрам тұрғындарын Шығыс Түркістанға көшіргендігі жөнінде
мәліметтер бар.Кітапта Убайдаллаханның грамотасы мәтіні бар.Грамотадан
Оңтүстік Қазақстандағы Сыр бойы қалаларының ХVІ ғасырдағы тарихы туралы
құнды материалдарды кездестіреміз.
* XVI ғасырдағыШейбанидтер сарайының тарихшысыМасуд бен Османи Кухистани Тарих-и Абул-хайр-хани ( Әбілқайырханның тарихы),атты шығарманың авторы. Туған жылы белгісіз,1490 өмірден озған.Трактат жалпы
тарих түрінде жазылған, тіршілік жаралғаннан бастап 1460 жылға дейін
әкелінеді. Қолжазбаның басым бөлігі Джувейни,Джузджани,Шараф ад-Дин
Али Йездисияқты авторлар шығармаларының көшірмесі болып келеді де тек
соңғы 32 бетінде ғана ол Әбілхайыр хан жөніндегі өзінің пікірін білдірген.
Қолжазбаның бірнеше нұсқалары бар. Өзбекстан ғылымдар академиясында
оның үш нұсқасы сақтаулы.Оның біреуі ХҮІІІ ғасырдың аяғында көшірілген.
Өкініштісі не басы,не соңы жоқ. Екіншісіде толық емес,1900–1901 жылдары
көшірілген. 1825–26 жылдары бай иллюстрацисы бар үшінші нұсқаы өте құнды
дерек болып есептеледі.1818 жылы көшірілген Санкт-Петербург уни-
верситетінің кітапханасында, РҒА Шығыстану институтында, Британ
музейіндеде қолжазбаның нұсқалары сақталған.Зерттеуші С.К.Ибрагимов
қолжазбаны
орыс
тіліне
аударып
1969
жылы
Алматыдажарық
көрген«Материалы по истории казахских ханств XV–XVII веков (Извлечения
из персидских и тюркских сочинений)»деп аталатын жинаққа кіргізді.