Список использованных источников

 
58 
из  музыкально-педагогических  принципов  воспитания  певцов  –  единство  художественного  и 
вокально-технического развития. 
Изучая и анализируя  методологические труды по вокальной педагогике, мы обнаружили, что 
к  концу  XVI  века  в  европейской  теории  сложились  две  концепции  исполнительского  мастерства  – 
художественной  формы  и  содержания,  то  есть  музыкально-драматической  формы  (художественное 
творчество)  и  вокально-техническое  мастерство.  Только  во  второй  половине  XVIII  века,  в  России, 
делается  попытка  в  музыкальном  исполнительстве  взаимопроникновения  и  взаимообогащения 
художественного и технического мастерства, в вокально-хоровой музыке и композиции.  
Что же включает в себя понятие «художественное творчество» и «техническое мастерство»?  
Уточним  само  понятие  «художественное  творчество».  Оно  нередко  употребляется  как 
адекватное  понятие  «искусство»,  «литература»,  «поэзия»,  «музыка»  и  так  далее.  В  такого  рода 
словоупотреблениях  затушёвывается  специфические  особенности  художественного  творчества  как 
определённого  вида  деятельности.  Научная  литература  определяет  творчество  в  искусстве  как 
процесс создания, творческого исполнения художественного произведения. 
Первыми  исследователями  «художественного  творчества»  как  процесса,  были  философы 
Древней Греции, где сложились две основные концепции сущности таланта и его происхождения. С 
точки  зрения  эстетики  Аристотеля,  внутренняя  одарённость,  талант  –  это  природный  дар, 
естественная  способность  человека  к  выполнению  какого-либо  дела.  Без  таланта  нельзя  творчески 
работать, но природные способности необходимо развивать, оттачивать. 
На акт вдохновения в творческом процессе обратил внимание Платон. Он также выявил роль 
интуиции в художественном творчестве. 
Немецкий философ И. Кант рассматривает художника как «гения», который создаёт законы и 
правила, то есть говорит свободно, подобно своей природе. Кант полагает, что если у человека нет 
продуктивного воображения, то он  не способен заниматься искусством. Но с помощью одного лишь 
воображения  не  возможно  создать  художественные  произведения,  необходимы  ещё  деятельность 
рассудка,  образование,  выучка,  мастерство.  Именно  дискурсивное  (логическое)  начало  сближает 
художника-гения с учёным- талантом. 
В XIX - XX веках появляются различные философские школы, при всём различии которых им 
присуще  и  нечто  принципиально  общее  в  понимании  творчества  и  интуиции.  Интуиция  является 
главной  и  высшей  формой  мышления  в  искусстве,  философии,  религии.  Художественная  интуиция 
временами  как  бы  поглощает  дискурсивное  познание,  становится  формой  существования.  Особенно 
часто это происходит в музыкальном творчестве. 
В  любой  области  обучения  и  воспитания  эмоциональная  заразительность  –  это  основное 
средство  воздействия.  В  музыкально-исполнительской  деятельности  понять,  познать  и  артистически 
исполнить музыку, передать её содержание вне эмоций невозможно. 
Всякое  исполнение  состоит  из  трёх  основных  элементов:  музыки  (исполняемого  сочинения), 
исполнителя  и  его  инструмента.  Только  полное  владение  этими  тремя  элементами  обеспечивает 
полноценное художественное исполнение. 
Музыканты  считают,  что  можно  «расслышать»  все  звуки  музыкального  произведения,  но  не 
«услышать» музыку как произведение искусства. «Музыку, – писал Б.В. Асафьев, – слушают многие, а 
слышат  немногие…Слышать  так,  чтобы  оценить  искусство,  –  это  уже…умственный  труд,  умозрение» 
[2, с.166]. 
Великий  скрипач  и  педагог  Давид  Ойстрах,  в  первую  очередь  выделял  уровень 
художественного мышления музыканта, развитие его интеллекта, сознательное отношение к тому, что 
он  делает,  и  как  оценивает  своё  выступление.  Исполнение  музыки  всегда  должно  являться 
осознанным процессом, при котором чувство и мысль выступают в нерушимом единстве. 
 К.С.  Станиславский  в  своей  работе  «Работа  актёра  над  собой»  обобщил  опыт  работы  с 
драматическими  актерами  и  оперными  певцами.  В  основе  его  системы  лежит  «искусство 
переживания».  «Одной  из  главных    основ  нашего  искусства  переживания  является  принцип: 
подсознательное творчество природы через сознательную психотехнику артиста (подсознательное  – 
через сознательное, непроизвольное – через произвольное)» [7, с. 61]. 
«Переживание  помогает  артисту  выполнять  основную  цель  сценического  искусства,  которая 
заключается  в  создании  «жизни  человеческого  духа»  роли  и  в  передаче  этой  жизни  на  сцене  в 
художественной форме» [7, с. 62].  
Инструментом  певца  является  его  организм.  В  голосе  человека  столько  звуков,  сколькими 
нюансами он располагает, чтобы выразить сложный мир человеческих переживаний. 
В  практической  деятельности  человека,  знания,  образы  предметов,  полученные  в  процессе 
ощущений, восприятии, мышления, как правило, перерабатываются, комбинируются и на этой основе 
создаются  новые  образы,  идеи.  Этот  процесс  создания  новых  образов,  которые  ранее  человек  не 

 
59 
воспринимал,  создание  новых  представлений,  идей  в  психологии  и  педагогике  называют 
воображением. Исполнительская деятельность немыслима без развитого творческого воображения. 
«Воображение создаёт то, что есть, что бывает, что мы знаем, а фантазия – то, чего нет, чего 
в действительности мы не знаем, чего никогда не было и не будет. 
Активность  воображаемой  жизни  имеет  для  исполнителя  совершенно  исключительное  по 
важности  значение.  Воображение  его  должно  толкать,  вызывать  сначала  внутреннее,  а  потом  и 
внешнее действие» [6, с.126]. 
История 
вокального 
искусства 
знает 
множество 
примеров, 
когда 
настоящего 
профессионализма в пении чаще всего достигают не столько обладатели отличных голосов, сколько 
люди  со  средними  вокальными  данными.  Они,  как  правило,  обладают  отличными  музыкальными 
способностями,  ярко  выраженными  волевыми  качествами,    «актёрским  характером»,    активным 
воображением и творческим  воплощением художественного образа. 
В  современном  понимании  «художественный  образ»  представляет  собой  высший  тип 
целостности.  Только  художественный  образ  может  передать  смысл  исполняемого  произведения. 
Смысл «художественного образа-системы» (К.С.Станиславский) не может быть сведён к какому-либо 
одному или ряду понятийно выраженных значений. Попытка передать смысл произведения словами, 
отражает  только  некоторые  аспекты  произведения.  Главное,  что  нам  необходимо  выделить  и  что 
подчеркивают исполнители всех специальностей, педагоги и исследователи – это то, что исполнитель 
считается  сложившимся  художником,  если  он  отчленяет  технологию  художественного  акта  от 
художественного исполнения. 
Понятие «мастерство» ёмко по своему содержанию. Ещё мыслители Эллады ставили вопрос об 
особенностях  художественной  деятельности  в  целом  и  мастерства  в  частности.  В  древнегреческом 
языке ремесло и искусство обозначалось, одним словом, что привело эти понятия к отождествлению в 
эстетических  теориях  ранней  античности.  С  одной  стороны,  художник  сравнивался  с  философом,  с 
другой  –  с  ремесленником.  Художник  занимает  промежуточное  место  между  философом  и 
ремесленником,  он  должен  уметь  совмещать  способность  к  глубокому  и  тонкому  мышлению  с 
технически точным воплощением своего замысла. 
В  эпоху  средневековья  мастерство  рассматривается  как  «чистая»  технология,  хотя  музыка  и 
поэзия всё-таки считались входящими в число «свободных искусств» (поэзия ставилась ниже музыки 
и  рассматривалась  как  «второсортная  риторика»).  «Средневековые  трактаты  полны  практических 
советов,  рецептов  к  производству  художественных  произведений.  Они  напоминают  скорее 
поваренные книги, чем книги об искусстве» [1, с. 311]. 
Именно  в  этот  период    в  вокальном  искусстве  процветают  певцы-кастраты,  чья  технология 
пения  достигает  фантастических  результатов,  которая  в  свою  очередь  привела  в  упадок  оперное 
искусство того периода. В вокальной литературе отмечается факт, когда вокальный педагог Никколо 
Порпора, написал множество упражнений для развития голоса и знаменитый «листок», по которому 
свыше  пяти  лет  обучал  Кафарелли-сопраниста.  За    период  обучения  Кафарелли  не  спел  ни  одного  
художественного  произведения,  но  по  окончании  срока  обучения  с  успехом  выступал  на  оперных 
сценах  и  был  признан  как  лучший  технический  певец.  Виртуозность  исполнения  достигала  таких 
пределов, что например  меццо-сопранист Фаринелли состязался со звучанием трубы и побеждал её 
силой звука и длительностью дыхания, он же мог спеть двухоктавную хроматическую гамму на одном 
дыхании 16 раз подряд, а контральтист Паккьяротти мог спеть двухоктавную хроматическую гамму на 
одном дыхании с трелями на каждом звуке. 
В  эпоху  Возрождения  мастерство  в  искусстве  не  сводится  к  сумме  приёмов  и  рецептов,  но 
художники Ренессанса понимали и другое: без ремесла, без техники нет художника - профессионала. 
Их концепции мастерства легли в основу последующего развития европейского искусства, где целью 
является идеал. 
Воспитание певца требует одновременного решения двух задач, которые тесно связаны между 
собой: выработать профессиональный певческий голос – «инструмент» певца, и научить его «играть» 
на нём. На первых этапах обучения у большинства певцов превалирует основная задача называемая 
«постановкой  голоса»,  то  есть  созданием  «инструмента»  певца.  Когда  основные  стереотипы 
правильного  голосообразования  и  голосоведения  выработаны,  внимание  переносится  на  умение 
пользоваться ими в исполнительстве. 
В  вокальном  искусстве  под  техническим  мастерством  предполагают  общий  комплекс 
певческих умений и навыков и мастерство владения ими. До XX столетия практически все зарубежные 
школы  пения  работали  по  линеарной  системе  обучения  голоса,  как  музыкального  инструмента. 
Артистический  талант  обучаемого  и  его  внутренний  мир  в  момент  пения  педагогов  этих  школ 
практически не интересовал. Психология как наука, педагогами западных школ не признавалась. От 
педагога требовалось только лишь усовершенствовать голос ученика. 

 
60 
Только с появлением в музыки такого направления как веризм,  исполнители и педагоги стали 
отдавать предпочтение целостному единению художественного  образа и технике владения  голосом, 
что совпадало с педагогическими установками русской вокальной школы пения. 
М.И.  Глинка  писал:  «все  искусства,  а  следовательно  и  музыка  требуют:      1)  чувства…2) 
формы… 
Чувство – даёт основную идею; форма облекает идею в приличную, подходящую ризу… 
Чувство и форма – это душа и тело…» [3, с. 10].  
В  вокальной  педагогике  М.И.  Глинка  стал  первым  педагогом  и  первым  композитором-
классиком,  у  которого  ясно  заметен  переход  от  романтического  к  психологическому.  Глинка  знал 
ресурсы  вокальной  выразительности  и  считал,  что  они  приобретаются  упорным  трудом  под 
руководством опытного педагога. 
 Развитие музыкальности должно предшествовать развитию вокальной техники певца и только 
тогда,  располагая  целым  комплексом  вокально-технических  навыков,  он  может  придать  своему 
исполнению  законченную  форму,  завершённость.  Современная  вокальная  педагогика  использует 
принцип  единства  художественного  и  технического  развития,  как  основополагающий  в  воспитании 
певца. 
 
Литература 
1.
 
Алпатов М.В. Всеобщая история искусства, т.1. – М.-Л.: Просвещение, 1948. 
2.
 
Асафьев Б.В. Избранные статьи о музыкальном просвещении и образовании. – Л.: Просвещение, 
1973. 
3.
 
Барсов  Ю.А.  Вокально-исполнительские  и  педагогические  принципы  М.И.Глинки.  –  М.:  Музыка, 
1964. 
4.
 
Вокальный словарь под редакцией И.Кочневой, А.Яковлевой. – Л.: Музыка, 1982. 
5.
 
Назаренко И.К. Искусство пения. – М.: Музыка, 1968. 
6.
 
Станиславский К.С. Моя жизнь в искусстве, Т.1. – М.: Просвещение, 1984. 
7.
 
Станиславский К.С. Работа актёра над собой, Т.1. – М.: Искусство, 1989.  
 
Түйіндеме 
Мақалада  тарихи  аспектіде  вокалистің  көркемдік  және  техникалық  дамуының  бірлігі 
қарастырылады.  
Summary 
Issues of the artistic and technical development of a vocalist in the historical aspect are elucidated in 
the article.  
 
 
ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТЫҢ МАҢЫЗЫ 
 
З.Х. Мұханжанова, 
Д.Нұрпейісова атындағы халықтық музыка академиясы  
 
Біз  бүкіл  елімізде  әлемдік  стандарттар  деңгейінде  сапалы  білім  беру  қызметіне  қол  жеткізуге 
тиіспіз» деп айғақтап көрсетті. Алғаш ел басқару тізгінін қолға алған күннен халқының жарқын бола-
шағын алыстан болжаған Елбасы жоғары білікті мамандар даярлау мен білім беруге, ғылым және ин-
новациялық саланы халықаралық стандарт талаптарына сай жетілдіру мәселесіне жіті назар аударып 
келе жатқаны белгілі.  
Президент  халыққа  Жолдауында  жаһандану  жағдайында  білімнің  өзекті,  мемлекеттік  маңызы 
зор, зәру мәселелерін, қордаланған жайларды әлемдегі тектес ахуалдармен сабақтастыра айтып, Қа-
зақстанның өз жолын, өз даңғылын сипаттады. Жаһандану үрдісінің зор мүмкіншіліктерін еліміз үшін 
тиімді  пайдалануға  тек  мемлекетіміздің  бәсекеге  қабілеттілігін  арттыру  арқылы  қол  жеткізуге  бо-
латындығын  айқын  дәлелдеді.  Ал  бәсекеге  қабілеттіліктің  басты  көрсеткіші  -  халық  тұрмысының 
жоғары  деңгейі  мен  сапасында  екендігін  атап  өтіп,  оның  білім  беру  деңгейінде,  адами  капиталдың 
дамуына,  инновациялық  дамуға,  атқарылу  сапасына,  саяси  ерік-жігер  мен  ұлттық  консенсусқа 
байланысты болатынын кеңінен сараптады. Сонымен қатар  дамыған елдердің «бір  миллион халыққа 
бір  жоғары  оқу  орнынан  алты  жоғары  оқу  орнына  дейін  келетін»  тәжірбиесіне  сүйене  отырып, 
Қазақстан Республикасындағы 149 жоғары оқу орнын оңтайландыру міндетін қойды. Тереңнен ой қоз-
ғаған  тарихи  Жолдауда  Елбасы  «Біз  университеттік  білім  мен  ғылымның  дамуының  жаңа  деңгейін 
қамтамасыз  етуге  міндеттіміз»  деп  атап  өтті.  Елбасының  бұл  пікірінше,  осы  оңтайландыру  үдерісінің 
нәтижесі  Қазақстанның  индустриалдық-инновациялық  дамуының  негізі  болатын  сапалы  білім  беру 
болуы  тиіс.Сондықтан  да  еліміз  дамуының  қазіргі  кезеңінде  білім  мен  ғылым  саласында  деңгейі 
әлемдік  стандарттарға  сай  келетін  жаңа  формацияның  мамандарын  дайындау  мәселесі  өзекті  болып 

 
61 
тұр.  Аталған  мәселелердің  дұрыс  шешімін  табуы  үшін  мемлекет  басшысы  Н.Назарбаевтың 
Жарлығымен  Білім  беруді  дамытудың  2011  -  2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасы 
қабылданды. Бұл бұрынғы құжаттардан мазмұны және алға қойған мақсаттары жағынан мүлде жаңа 
бағдарлама.  Жаһандану  жағдайында  білім  қызметін  жүзеге  асырушы  оқу  орындары,  профессор-
оқытушылар,  білім  беру  қызметін  тұтынушылар  ғана  емес,  тұтас  білім  беру  жүйелері  бәсекелестікке 
түседі. Елбасының білім және ғылым саласындағы стратегиялық саясатының дұрыс шешімін  табуына 
зор  үлес  қосып  келеді.  Министр  Б.Жұмағұлов  өз  сөзінде  Елбасының  Білім  мен  ғылым  саласындағы 
жаңашыл  бастамаларының  халқымыз  үшін  тиімді  әрі  нәтижелі  екендігін  айта  келе;  «Бұдан  былай 
ЖОО-на  жіктеудің  жаңа  тетігі  енгізілмек.  Олар:  Ұлттық  зерттеу  университеттері,  ұлттық  ЖОО-ы, 
зерттеу  университеттері  академиялар,  институттар  болады.  Оған  қосыла  алмағандар  колледжге 
айналмақ» деп анық айтты. Яғни министрлік енді әлемдік тәжірибе негізінде осындай жіктеу жасамақ. 
Әрине, ЖОО күштеп қысқартылмайды, тек осы жаңа жүйе оң жамбасына келмеген оқу орындарының 
өздері басқа сатыға өтетін болады. Жоғары білім беру жүйесін реттеп, мамандар даярлау сапасын арт-
тыруға мүмкіндік тудыратын мұндай ұстанымды уақыттың өзі қажет етіп отыр десек, артық айтқаны-
мыз емес. Жаңа ұстанымның тиімді жақтарын көре білген және алғашқылардың бірі болып қолдауға 
ұмтылған  Жамбыл  гуманитарлық-техникалық  университеті  мен  Тараз  инновациялық-гуманитарлық 
университетінің құрылтайшылары тың бастама көтеруді дұрыс деп таптық.  
Бұл  бастамамыз  Елбасы  белгілеген  ізгі  мақсаттарды  және  ел  Үкіметінің  жоғары  білім  беруде 
әлемдік  стандарттар  деңгейінде  сапалы  қызметтер  ұсыну  саласындағы  бірыңғай  мемлекеттік  страте-
гиясын  жүзеге  асыруға  зор  септігін  тигізері  анық.Сондай-ақ  Жамбыл  гуманитарлық-техникалық  уни-
верситеті  және  Тараз  инновациялық-гуманитарлық  университетінің  ұжымдары  Қазақстан  Республи-
касының  жоғары  білім  беру  жүйесін  оңтайландырудағы  жаңа  бағытын  қолдай  отырып,  осы  саясатты 
жүзеге  асырудағы  өздерінің  жауапкершілігін  сезініп  және  Білім  және  ғылым  министрлігінің  алдында 
міндеттемелер  ала  отырып,  өз  жоғары  оқу  орындарын  оңтайландыру  және  «қосылу  және  жұтылу» 
қағидасы  бойынша  жаңа  білім  беру  мекемесін  -  Өңірлік  мемлекеттік  емес  университет  құру  туралы 
шешімін  қабылдады.  Өңірлік  мемлекеттік  емес  университетінің  құрылуы  жоғары  оқу  орнының 
қызметінің  әлсірегенін  білдірмейді.  Керісінше,  ол  Ұлттық  зерттеу  университеттері,  Ұлттық  ЖОО-ы, 
зерттеу  университеттері  мен  академиялардың  сапалы  білім  берудегі  негізгі  серіктесі  болып  қалады. 
Өңірлік мемлекеттік емес университет мәртебесіне ие болу күрделі үрдіс. Дегенмен бұл шешім Елбасы 
Н.Ә.Назарбаевтың  қоғамымыздың  зияткерлік  әлеуетін  қалыптастырудағы  халқымызды  білімді  ұлтқа 
айналдыру  туралы  ойларын  жүзеге  асыруға  мүмкіндік  беретін  нақты  қадам  болып  табылмақ.  Екі  ірі 
мемлекеттік  емес  университеттің  бірігуінің  нәтижесінде  ғалым-педагогтар  құрамының  (ғылым 
докторларының,  кандидаттарының,  магистрлерінің)  білімдері  мен  тәжірибелерінің  толығуына, 
материалдық-техникалық  базаның  іріленуіне,  кітапхана  қорының  молайуына,  компьютерлік  және 
мультимедиялық  сыныптардың,  мамандандырылған  аудитория  санының  артуына  осы  саланы  жаңа 
сапалық деңгейге көтеруге мүмкіндік береді. Сондай-ақ біріккен информатика және телекоммуникация 
құралдарын  пайдаланудың  негізінде  қуатты  білім  және  ғылым  кеңістігі  қалыптасып,  жаңа  техноло-
гияны  енгізуге  жол  ашылады.  Ізгі  мақсатымыз  қолдау  тапқан  жағдайда,  өңірлік  ірі  университетті 
басқару құрылымының оған кірген жоғары оқу орындары құрылтайшыларының мүдделері ескерілетін 
оңтайлы  нұсқасын  жасауды  көздеп  отырмыз.  Барлық  материалдық  және  зияткерлік 
ресурстарымыздың  екі  есе,  тіпті  үш  есе  көбеюінің  негізінде  біздің  білімгерлердің  сапалы  білім  алу 
мүмкіндіктерінің артатынына сенімдіміз. Осындай мол ресурстар академиялық топтардағы білімгерлер 
саны  толық  болуын  қамтамасыз  етеді,  магистрлерді  және  Phd  докторларын  дайындау  үшін  қажетті 
жағдайлар  жасауға  мүмкіндік  береді.  Біз  саналы  қабылдаған  шешіміміз  жоғары  оқу  орындарын 
біріктіру  бойынша  барлық  шаралардың  ізгі  ниетті  іскерлік  жағдайда  жүргізілетініне,  әлеуметтік 
шиеленіс тудырмайтындығына, екі жоғары оқу орнының да оқытушылар мен қызметкерлерінің жұмыс 
орындары сақталатындығына, білімгерлердің және қызметкерлердің арасындағы жағымды моральдық-
психологиялық  ахуал  сақталатындығына  сенімдіміз.  Нәтижесінде,  Өңірлік  мемлекеттік  емес 
университет азаматтардың сапалы білім, саналы тәрбие алуына, озық ғылыми-зерттеулер жүргізуіне, 
өндіріске инновацияны енгізуіне, индустриялық-инновациялық бағдарламаның жүзеге асуына қызмет 
етеді.Жаһандану  бұған  дейін  ешқашан  адамзат  тарихында  осыншалық  ерекше  маңызға  ие  болып 
көрмеп еді. Сонымен қатар жер шарының барлық елдері мен әлем халықтарын кеңінен қамтымап еді. 
Ұлттық  құндылықтар  дағдарысының  кең  көлем  алғаны  соншалық,  біздердің  көпшілігіміз  үшін  ол 
ұлттың  аман  қалу  мәселесі  ретінде  ұғылады.  Бұл  туралы  Э.Эриксон:  XX  ғасырдың  соңы  мен  XXI 
ғасырдың  басындағы  әлемдік  қарқынды  өзгерістер  ұлттық  құндылықтар  мәселесін  мәселесін  өршіте 
түсті  деп  көрсетті  [1].Сондықтан  да  жаһанданудың  бірқатар  үдерістері  ұлттық  құндылықтар 
дағдарысына  тікелей  әсер  етеді.  Бұл  үдерістер  –  демократияландыру,  экономикаландыру, 
ақпараттандыру,  мәдени  стандарттау  құндылықтарды  әмбебаптандыру–  сөзсіз  ретте  сан  мыңдаған 
жылдардан  бері  сақталып  келе  жатқан,  атадан  балаға  мұраға  қалдырылған,  былайша  айтқанда, 
бабалар  аманаты болып қалыптасқан ұлттық  құндылықтардың табиғи дамуына тұсау болады. Мұнда 

 
62 
алуан  түрлі  қақтығыстар  орын  алады,  оның  нәтижесі  ұлттық  құндылықтардың  беріктігі  немесе 
әлсіздігіне, жаңаны қабылдай алуы немесе оған тосқауыл болуына, ұлттық ерекшелік қасиеттерін өз 
бойында  сақтай  отырып,  жаңасына  бейімделуіне  байланысты  болады.  Сонымен,  қазіргі  әлемді 
демократияландыру  социумның  негізгі  элементттерін  иерархиялық  тұрғыдан  ауыстыра  отырып,  ішкі 
және  сыртқы  саясатта  негізгі  ережелерге  бағынуды  талап  етеді.  Осы  иерархияда  алғашқы  орынға 
адам  тұлғасы,  екінші  орынға  –  қоғам  көтеріледі,  үшінші  орынды  мемлекет  иемденіп,  жеке  адам  мен 
қоғамның  мүдделерін  қорғайтын  қалқанға  айналады.  Әлемдік  істерде  елеулі  орынға  ие  болғысы 
келетін  кез  келген  ел  бүгінгі  күнде  осы  иерархияны  қатаң  сақтауға  мәжбүр.  Сыртқы  ортаны 
демократияландыру  ешкімге  де  адам  құқықтарын  аяқасты  етуге,  оның  нормаларын  бұрмалауға 
мүмкіндік бермейді. Әлемнің ешбір  мемлекеті өз ішінде бір  саясатты қолданып, оның аумағынан тыс 
жерде  келесі  саясатты  қолдана  алмайды.  Мәселені  келесі  жағынан  алғанда,  егер  сыртқы  жағдай 
ескерілмейтін болса, ұлттық даму стратегиясын қалыптастыру мен дамыту бойынша қандай шаралар 
қолданылмасын,  бәрібір  олар  бүкіләлемдік  жаһандық  үдерістер  легіне  және  қаржы,  өндірістік, 
әлеуметтік,  экономикалық,  саяси  және  т.б.  салалардағы  үдерістер  әсеріне  ұшырайды.  Жаһандану, 
сонымен, ішкі және сыртқы саяси шекаралар пердесін сыпырып алып тастайды. Сонымен қатар ұлттық 
құндылықтар  әлемдік  экономикалық  кеңістікті  қалыптастыруға  алып  келетін  экономикаландырудың 
қатаң  қыспағына  ұшырайды,  ұлттық  оқшаулануға  негізделген  ұлттық  даму  ерекшеліктеріне  қауіп 
төндіреді,  сондықтан  осы  қалыпnасып  келе  жатқан  кеңістікке  интеграциялану  –  ұлттық  мүдделерді 
қорғаудың тиімді тәсілі болып келеді. Интеграциядан бас тарту – бұл толыққанды дамудан бас тарту 
деген  сөз.  Әлемдік  экономикалық  кеңістіктің  бір  бөлігіне  айналмай,  ешбір  қоғам  бәсекеге  қабілетті 
бола  алмайды.  Бұл  фактор  ұлттық  дамуды  қамтамасыз  етуде  геосаяси  және  геостратегиялық 
тетіктерге қарағанда, геоэкономикалық тетіктердің  басым екендігін көрсетеді, өйткені атап айтқанда, 
осы  геоэкономика  әлемдік  дамудың  негізгі  парадигмасына  айналады.  Алайда,  мұндай  интеграция 
бірқатар  жағдайларда  ұлттық ерекшеліктерді жоюға, экономикаландыру барысында оның сіңісіп жоқ 
болуына  әкелуі  де  мүмкін.  Бірыңғай  әлемдік  ақпараттық  кеңістік  ретінде  қалыптасатын 
ақпараттандыру  ғаламдық  желілік  қоғам  орната  отырып,  адамдарға  бүкіл  рухани  иігіліктер  мен 
материалдық  байлықтарға  жол  ашады,  интеллектуалды  ресурсын  молайтады,  соның  арқасында 
тұрақты  дамуға  негіз  болатын  барлық  ресурстарға  жол  ашылады.  Басқа  жағынан  қарастыратын 
болсақ, ақпараттық технологиялар шексіз игілік көзі болып табылмайды: олар мемлекетаралық қарсы 
күрес  аясында  ақпараттық  құралдармен  өте  жақсы  қаруланған  мемлекеттер  тарапынан  ішкі  және 
сыртқы  саясатқа  қатты  әсер  ететін  жаңа  тиімді  тетіктерге  айналады,  соның  салдарынан  ұлттық 
құндылықтарға  қауіп  төнетін  болады.  Сонымен  қатар  жаһандық  ақпараттық  ағындар  ұлттық 
ерекшеліктерді  жоюға  әкеледі.  Мәдени  стандарттау  ақпараттық  ашықтықтың  белгілі  бір  дәрежедегі 
салдары  бола  отырып,  бір  кездері  тұйық  болып  келген  мәдени  ерекшеліктер  арасында  дүмпу 
тудырады.  Өте  күшті  заманауи  ақпараттық  құралдардың  көмегімен  жаһандану  түрлі  мәдениеттер 
арасындағы  бұрын  мызғымас  болып  саналып  келген  қағидаларды  бұзып  жарады.  Бұл  иірімде 
қарқынды дамып келе жатқан өзгермелі әлемге бейімделуге қабілетті мәдениеттер ғана аман қалады. 
Мұның жарқын үлгісі – жапон мәдениеті. Қарама-қайшы мысал ретінде мәдени біріздендіру қыспағына 
төтеп бере алмаған испан, мексикан, түрік, аргентин және т.б. мәдениеттерді атауға болады. Жаппай 
мәдени жаһандану бұл жағдайларда ұлттық ерекшеліктердің мәдени өзегінен де күшті болып шықты, 
мұнда  тек  мәдени  фольклор  ғана  аман  қалып  қойды:  испан  корридасы,  түрік  исламы,  мексиканың 
асханасы,  аргентинаның  тангосы.  Барлық  осы  жағдайларда  жаһандану  ұлттық  ерекшеліктердің 
мәдени  өзектерін  талқандай  алды,  осы  елдердің  азаматтарын  «әлем  азаматы»  атандырды.  Олардың 
кебін киюге «әрең тыныс ала отырып» шығыс және Орталық Еуропа елдері (Польша, Венгрия, Чехия, 
Словакия, Болгария, Румыния), Балтық елдері дайын тұр. Кезекте – Ұлыбритания, Франция, Германия. 
Олар әлі де болса қарсыласып бағуда, өйткені олардың тарихи мәдениеті өте тереңнен нәр алады. Бұл 
мәселеде  шағылмайтын  жаңғақ  кейпін  танытып  тұрғандар  –  сан  ғасырлар  бойы  мәдени  тарихи 
дәстүрлерге ие болған Қытай, Үндістан мен Ресей. Алайда, оларға сүйсіне қараудың қажеті жоқ, егер 
олар  құлаштап  дамып  келе  жатқан  өзгермелі  әлемге  бейімделуді  бастамаса,  жаһандану  оларды  да 
жайпап  салады.  Осы  күнге  дейін  осы  үш  мәдениет  қана  өздерінің  жоғары  бейімделгіштік  қасиетін 
танытып  келді.  Осы  үш  мәдениет  қана  басқа  мәдени  стандарттарды  тықпалауға  ұмтылған  өзге 
мәдениеттермен  «ілініскен»  кезде  өздерінің  ұлттық,  соңынан  барып  саяси  бейісмделу  қасиеттерін 
тиімді  жүзеге  асыра  білді.Егер  атап  көрсететін  болсақ:  Үндістан  британ  мәдениетін  өзіне  бейімдеп 
алды; Ресей либералдық және коммунистік батыс жобаларын өз бойына сіңістіре білді; Қытай советтік 
үлгідегі  коммунизмді  өз  ыңғайына  келтірді,  ал  қазір  керек  десеңіз,  ол  батыстың  экономикалық 
либерализмі  мен  американың  мәдени  жаһандануын  да  өз  ырқына  бағындырып  келеді  [3].  Бұл 
дегеніміз,  осы  үш  мемлекет  жаһандану  ықпалына  ұшырамайды  дегеyut  кепілдік  бермейді.  Ұлттық 
құндылықтарды сақтап қалу шайқасы әлі де болса алда күтіп тұр. Бұл үшін олар жаһандануға қарсы 
тұрарлық  аса  қуатты  әрі  сенімді  ұлттық  жобалар  ұсынуы  тиіс.  Ұлттық  құндылықтарды 
әмбебаптандыру. Бұқаралық ақпараттық технологиялар көмегімен ( алғашқы кезекте телевидения мен 

 
63 
Интернет)  ол  батыстың  даму  моделін,  соған  сәйкес  ретте  батыстың  құндылықтарын  көрнекі  ретте 
көрсетіп  келеді:  жеке  бостандық,  адам  құқығы,  демократиялық  механизм,  нарықтық  экономика, 
құқықтық  мемлекет, азаматық қоғам және т.б. Қалай болғанда да, осы  құндылықтарға арқа  сүйеген 
елдер  көш  бойы  озып  шығып,  арқа  сүйемеген  елдер  кейін  қалып  қойды.  Алайда,  бұл  дегеніміз, 
ұжымшылдық,  мемлекеттік  патернализм,  авторитарлық  (кейде  тоталитарлық)  басқару  тетіктері, 
экономикалық  өмірдегі  мемлекеттік  дирижизм  және  т.б.  жаһандану  дәуірінде  түкке  аспай  қалады 
дегенді  білдірмейді.  Жапон  Өнеркәсіптік  университетінің  профессоры  К.С.Итоның  пайымдауынша, 
әлемдік  жүйе  жеке  ерекшеліктерден  әмбебап  құндылықтарға  қарай  жол  тартып  барады  [3]. 
Америкалықтар  шектен  тыс  индивидуалистер  болғандықтан,  -  олар  үшін  жаһанданудың  салдарлары 
орны  толмас  өкінішке  әкеліп  соқтырады.  Сонымен,  ұлттық  құндылықтар  үшін,  ұлттық  ерекшеліктер 
үшін  жаһанданудың  салдарлары  қарама-қайшы  пайымдаулардан  тұрады.  Ол  дамудың  бұрын-соңды 
көз  көріп,  құлақ  естіп  көрмеген  мүмкіндіктеріне  ие.  Әлеуметтік-экономикалық  өзгерістер  сатысында 
тұрған Қазақстан үшін осы айтылған жағдайлардың барлығы да маңызды болып келеді. 
 

жүктеу/скачать 2,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: