Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 
75 
ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢ ОРТАҚ МЕНШІГІ 
 
Г.Қ.Өтеген, 
оқытушы, Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
 
 
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 209-бабына сай екі немесе бірнеше адамның 
меншігіндегі  мүлік  оларға  ортақ  меншік  құқығымен  тиесілі  болады.  Мүлік  меншік  иелерінің 
әрқайсысының меншік құқығындағы үлестері белгілене отырып (үлесті меншік) немесе ондай үлестер 
белгіленбей (бірлескен меншік) ортақ меншікте болуы мүмкін. 
Ортақ  меншік  екі  немесе  бірнеше  адамның  меншігіне  мүлік  түскен  кезде  пайда  болады,  оны 
өзінің  мақсаты  өзгертілмейінше  бөлуге  болмайды  (бөлінбейтін  заттар),  өйткені  ол  заңға  сәйкес 
бөлінуге  жатпайды.  Бөлінетін  мүлікке  ортақ  меншік  заң  құжаттарында  немесе  шартта  көзделген 
реттерде пайда болады. 
Ерлі-зайыптылардың  ортақ  меншігі  ерекше  мәртебеге  ие.  Заңның  жалпы  ережесі  бойынша 
ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезде жинаған мүлкі олардың бірлескен меншігі болып табылады. 
Ерлі-зайыптыларға  некеде  тұрғанға  дейін  тиесілі  болған,  сондай-ақ  олардың  некеде  тұрған  кезінде 
сыйға  тартылған  немесе  мұрагерлік  тәртіппен  алған  мүлкі  олардың  әрқайсысының  меншігі  болып 
табылады (АК-ның 223-бабының 1 және 2-тармақтары). Ерлі-зайыптылар некеде тұрған кезде жинаған 
мүлік олардың бірлескен ортақ меншігі болып табылады. 
Ерлі-зайыптылардың  некеде  тұрған  кезде  жинаған  мүлкіне  (ерлі-зайыптылардың  ортақ 
мүлкіне)  ерлі-зайыптылардың  әрқайсысының  еңбек  қызметінен,  кәсіпкерлік  қызметтен  және 
санаткерлік қызмет нәтижелерінен тапқан табыстары, ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкінен және ерлі-
зайыптылардың  әрқайсысының  бөлек  мүлкінен  түскен  кірістер,  олар  алған  зейнетақылар, 
жәрдемақылар, сондай-ақ арнаулы нысаналы мақсаты жоқ өзге  де ақшалай төлемдер  (материалдық 
көмек  сомалары,  мертігу  не  денсаулығының  өзге  де  зақымдануы  салдарынан  еңбек  қабілетін 
жоғалтуына және басқаларына байланысты залалды өтеуге төленген сомалар) жатқызылады. Сондай-
ақ ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне: 
•    ортақ    кірістерінің    есебінен    сатып    алынған    жылжымалы    және жылжымайтын 
мүліктер; 
•   бағалы қағаздар; 
•  жарналар; 
•  салымдар; 
•  несие  мекемелеріне  немесе  өзге  де  коммерциялық  ұйымдарға  салынған  капиталдағы 
үлестер; 
•   ерлі-зайыптылар некеде тұрған кезеңде тапқан басқа да кез-келген мүлік жатады. 
Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлікке құқығы некеде тұрған кезеңде үй шаруашылығын жүргізуді, 
балаларды  бағып-күтуді  жүзеге  асырған  немесе  басқа  да  дәлелді  себептермен  жеке  кірісі  болмаған 
жұбайға да тиесілі. Егер некеде түрған кезде ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкінің есебінен сол мүліктің 
құнын едәуір арттырған қаражат жұмсағаны (күрделі жөндеу, қайта жаңғырту, қайта жабдықтау, т.б.) 
анықталса,  ерлі-зайыптылардың  әрқайсысының  мүлкі  олардың  бірлескен  меншігі  болып  табылады. 
Қымбат бағалы және басқа әсемдік заттарын қоспағанда жеке пайдаланудағы заттар (киім-кешек, аяқ 
киім, т.б.) некеде тұрған кезінде ерлі-зайыптылардың ортақ қаражатына сатып алынғанымен, оларды 
пайдаланған жұбайдың меншігі деп танылады. 
Жұбайлар  ортақ  бірлескен  меншікке  иелену,  пайдалану  және  билік  ету  құқықтарын  тең 
дәрежеде иеленеді. Бұл құқықтарды жүзеге асыру үшін біріншісінің екіншісінен арнайы рұқсат сұрауы 
міндетті емес, қатысушылардың бірі өз мүлкіне келісім жасау үшін мүлкіне билік ете береді.  Бірақ та 
қозғалмайтын  мүлік  және  басқа  мүліктерге  байланысты  біріншісі  екіншісінен  алдын  ала  келісімін  алу 
керек. 
Балалар ата-аналарының мүлкіне иелік жасай алмайды. Алайда олар ата-аналарымен бірлесіп 
ортақ  меншікті  иелене  алады.  Мұның  өзі  ортақ  қаржы  және  еңбек  жұмсау  нәтижесінде  және  заңда 
көрсетілген ретте жүзеге асады. Мұндай жағдайда бұл ортақ бірлескен меншік болып табылады. 
Ерлі-зайыптылардың  кәсіпкерлігін  жүзеге  асырған  кезде  жұбайлардың  бірі  екінші  жұбайдың 
келісімімен  іскерлік  айналымда  ерлі-зайыптылардың  атынан  әрекет  етеді,  келісім  дара  кәсіпкерді 
тіркеу  кезінде  расталуы  немесе  дара  кәсіпкердің  қызметі  мемлекеттік  тіркеусіз  жүзеге  асырылған 
жағдайларда  жазбаша  түрде  көрсетіліп,  нотариалдық  жолмен  куәландырылуы  мүмкін.  Ерлі-
зайыптылардың біреуінің іскерлік айналымда ерлі-зайыптылар атынан әрекет етуіне екіншісінің келісімі 
болмаған кезде іскерлік айналымда әрекет ететін жұбай дара кәсіпкерлікті өзіндік кәсіпкерлік түрінде 
жүзеге асыратындығы көзделеді.  Жай серіктестік  нысанын пайдаланатын дара кәсіпкерлік Қазақстан 
Республикасының  азаматтық  заңнамасына  сәйкес  жүзеге  асырылады.  Дара  кәсіпкерлер  өз 
міндеттемелері  бойынша,  Қазақстан  Республикасының  заңдарына  сәйкес  өндіріп  алынбайтын  мүлікті 
қоспағанда,  өздерінің  барлық  мүлкімен  жауапты  болады.  Жеке  тұлға  өзіндік  кәсіпкерлікті  жүзеге 

 
76 
асырған  кезде  өзіне  меншік  құқығымен  тиесілі  барлық  мүлкімен,  соның  ішінде  ерлі-зайыптылардың 
ортақ меншігіндегі үлесімен жауапты болады. Жеке тұлға жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-
зайыптылардың ортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, оның борыштары бойынша өндіріп алу ерлі-
зайыптылардың ортақ мүлкіне де қолданыла алады. Жұбайлардың жеке кәсіпкер болып табылмайтын 
әрқайсысының мүлкі өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыратын жұбайының біреуінің борыштары бойынша 
өндіріп алуды қолдану нысанасы бола алмайды. Ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігін жүзеге асырған кезде 
ерлі-зайыптылардың  кәсіпкерлікті  жүзеге  асыруға  байланысты  борыштары  бойынша  өндіріп  алу 
олардың  қайсының  іскерлік  айналымда  әрекет  ететініне  қарамастан,  ерлі-зайыптылардың  ортақ 
мүлкіне қолданыла алады. 
Ерлі-зайыптылардың  некеде  тұрған  кезде  жинаған  бірлескен  меншікке  құқығы  туралы  норма 
диспозитивті.  Ерлі-зайыптылар  арасындағы  шарттарда,  оның  ішінде  некелесу  шартында  мынадай 
мүлік  олардың  үлесті  меншігі  болып  табылады,  не  меншік  құқығында  олардың  біреуіне  тиесілі,  не 
тиісті  бөліктерінде  ерлі-зайыптылардың  бөлектелген  меншігі  болып  табылады  деп  көрсетілуі  тиіс. 
Бірлескен  меншік  шарт  бойынша  емес,тек  заңға  сәйкес  белгіленетін  болғандықтан,  ерлі-
зайыптылардың бірге тұрмаған кезде жинаған мүлікті немесе олардың біреуінің бөлектелген меншікке 
алған мүлікті бірлескен меншік деп тану туралы келісім жасауына жол берілмейді. Мұндай мәмілелер 
заңсыз. Бірақ, ерлі-зайыптылардың өздерінің некеде түрған кезде жинаған мүлкіне бірлескен меншік 
режимін емес, басқа құқықтық режим белгілеу туралы шарттарын тоқтату жөніндегі келісімдері заңды 
деп танылады. 
Жұбайлардың  бірлескен  қызметі  нәтижесінде  ортақ  меншікке  айналған  мүлік  неке  бұзылған 
кезде бөлінеді, жұбайлардың бірінің міндеттемелігі бойынша немесе жасалған қылмысқа байланысты 
залалдың орнын толтыру керек болғанда жұбайлардың бірі  екіншісіне неке бұзылғанына қарамастан 
өз үлесін алуға талап қоя алады. 
Бірлескен  меншікке  қатысушылардың  келісімі  бойынша,  ал  келісімге  қол  жетпеген  жағдайда-
сот шешімі бойынша ортақ меншікке осы адамдардың үлесті меншігі белгіленуі мүмкін. 
Егер  үлесті  меншікке  қатысушылар  үлестерінің  мөлшері  заң  құжаттары  негізінде  анықталуы 
және оған барлық қатысушылардың келісімімен белгіленуі мүмкін болмаса, үлестері тең деп саналады. 
ҚР АК-нің 221-бабына сай ортақ меншікті бірлескен меншікке қатысушылар арасында бөлу, сондай-ақ 
олардың  біреуінің  үлесін  бөліп  шығару  қатысушылардың  әрқайсысының  ортақ  мүлікке  құқығындағы 
үлесі  алдын  ала  анықталған  жағдайда  ғана  жүзеге  асырылуы  мүмкін.  Ортақ  мүлікті  бөлу  және  одан 
үлесті  бөліп  шығару  кезінде,  егер  заң  актілерімен  немесе  қатысушылардың  келісімінде  өзгеше 
көзделмесе, олардың үлестері тең деп танылады. 
Ортақ мүлікті бөлу және одан үлесті бөліп шығару негіздері мен тәртібі ҚР АК-нің 218-бабының 
ережелерімен белгіленеді, өйткені ол осы Кодекспен, басқа да заң құжаттарымен бірлескен меншіктің 
жекелеген түрлері үшін өзгеше белгіленбеген және бірлескен меншікке қатысушылар қатынастарының 
мәнінен туындамайды. 
Аудандық  және  оған  теңестірілген  соттармен  ортақ  меншіктегі  мүлікті  бөлу  және  одан  үлесті 
бөліп  шығару  туралы  санаттағы  азаматтық  істерді  қарау  барысында  АК-нің  218,  221-  баптарында, 
Қазақстан  Республикасы  Жоғарғы  Сотының  1997  жылғы  18  шілдедегі  «Азаматтардың  тұрғын  үй-
жайларды жекешелендіру жөніндегі заңдарды соттардың қолдану тәжірибесі туралы», 1999 жылғы 9 
шілдедегі «Тұрғын үйге меншік құқығы туралы заңдарды қолданудың кейбір мәселелері туралы», 2000 
жылғы  28  сәуірдегі  «Соттардың  некені  бұзу  туралы  істерді  қараған  кезде  заңнаманы  қолдануы 
туралы» нормативтік қаулыларында белгіленген талаптары негізінен сақталған. 
Азаматтық істер бойынша аталған санаттағы істер істерді қарауда заңнаманы қолданудағы сот 
тәжірибесінде  қиыншылықтар  жоқ.  Соттар  некесі  бұзылған  ерлі-зайыптылардың  ортақ  мүлкін 
Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» Заңының 3-37 баптарында және АК-нің 218- 
бабында  белгіленген  ережелер  бойынша  бөлген.  Тараптар  өзара  келіспесе,  сот  бөлінетін  мүліктің 
құнын  сарапшылардың,  оның  ішінде  мүлікті  бағалау  жөніндегі  мемлекеттік  органның  қорытындысы 
негізінде анықтаған. 
Ерлі-зайыптылардың  тұрғын-жайын  бөлгенде,  сот  кәмелетке  жасы  толмаған  балалардың 
мүдделерін  және  де  (немесе),  егер  ерлі-зайыптылардың  біреуі  негізсіз  себептермен  табыс  таппаса 
немесе  ерлі-зайыптылардың  ортақ  мүлкін  жанұя  мүддесіне  зиян  келтіріп  пайдаланса,  ерлі-
зайыптылардың  бірінің  мүддесін  сақтай  отырып,  ерлі-зайып  үлестерінің  тепе-теңдігі  бастамасын 
сақтамауға  құқылы,  ерлі-зайыптылардың  бірлескен  меншігі  болып  саналатын  тұрғын  үйді  салуға 
олардың біреуінің туыстарының қатысқаны, ерлі-зайыптылардың біреуінің үлесін көбейтуге негіз бола 
алмайтынын ескерген. 
Қорытындылай  келгенде,  ерлі-зайыптылардың  ортақ  меншігі  меншікке  иелену,  пайдалану 
және билік ету құқықтарының теңдігіне негізделген. Осыған сәйкес ортақ меншік жұбайлар арасында 
тең бөлінуімен қатар оны ортақтасып пайдалану да көзделген болатын. Бұлардың барлығы азаматтық 
заң актілерінде көрініс табады. 

 
77 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.  Төлеуғалиев Ғ. «ҚР-ның Азаматтық қүқығы». Оқулық. 1-том. -Алматы, 2001ж., 267 б. 
2.  ҚР-ның Азаматтық кодексі 223-бап 
3.  «Неке және отбасы туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 17 желтоқсандағы N 321-1 
Заңы 
4.  «Жеке  кәсіпкерлік  туралы»  Қазақстан  Республикасының  1997  ж.  6-маусымдағы  заңы.  -  Алматы, 
2011. 
5. Б.Жайлин «ҚР-ның Азаматтық құқығы». Оқулық. 1-том. - Алматы, 2001ж. 274 б. 
 
Резюме  
Общее  имущество  супругое  является  важным  аспектом  жизни.  Согласно  общему  правилу 
закона  общее  имущество  супругов,  которое  было  собрано  то  время  когда  они  находилисъ  в  браке, 
является их общим объединенным имуществом. Собственным имуществом супругов, принадлежавшее 
каждому, является даренные, унаследованные, приобретенные до брака имущества. 
 
Summary  
Common  property  of  spouses  is  an  important  aspect  of  life.  As  a  general  rule  of  law  community 
property that had been collected at the time when they were married, their common joint property. Spouses 
own property that belonged to everyone, is a gift, inherited, acquired before marriage property. 
 
 
THE NATURE AND THE NEEDS ASSESSMENT PROCESS OF ENGLISH FOR SPECIFIC PURPOSES 
 
Kabosheva A., Kh.Dosmukhamedov Atyrau State University 
Tuitor of chair “Translation studies” 
 
English  for  specific  purposes  (ESP)  is  an  exciting  movement  in  English  language  education  that  is 
opening  up  rich  opportunities  for  English  teachers  and  researchers  in  new  professional  domains.  The 
growing  demand  for  highly  proficient  speakers  of  specialized  academic  and  workplace  English  is  drawing 
increasingly  large  numbers  of  teachers  into  the  ESP  profession  and  awarding  them  higher  salaries  and 
prestige than were previously given to language instructors. 
ESP currently possesses three specific referents in the world of English language education: 
1. specific subsets of the English language that are required to carry out specific tasks for specific purposes 
2.  a  branch  of  language  education  that  studies  and  teaches  subsets  of  English  to  assist  learners  in 
successfully carrying out specific tasks for specific purposes 
3. a movement that has popularized the ESP profession and its work with ESP discourse 
The ESP that is primarily taught or researched consists of spoken and written discourse in academic 
and workplace settings, which is unfamiliar to most native and nonnative speakers and thus requires special 
training. Specific-purpose English includes not only knowledge of a specific part of the English language but 
also  competency  in  the  skills  required  to  use  this  language,  as  well  as  sufficient  understanding  of  the 
contexts within which it is situated. Although the name can be misleading, ESP does not refer to English or 
English  language  education  for  any  specific  purposes.  All  education  exists  for  specific  purposes,  but  only 
English education  for  highly specialized  purposes, which require training  beyond that normally received in 
Grades k-12 or the ESL/EFL classroom, interests ESP professionals. 
English  that  is  commonly  known  by  the  average  native  or  nonnative  speaker  is  called 
English  for 
general purposes 
(EGP). General-purpose English comprises the common core of English that is shared by 
most of its speakers. Learning general-purposes English typically begins at home for native speakers and in 
the ESL/EFL classroom  for nonnative speakers. When taught, EGP is presented as a linguistic system to a 
wide range of learners for application in the most general of potential circumstances, whereas ESP is taught 
as  a  tailor-made  language  package  to  specific  communities  of  learners  with  highly  specialized  language 
needs.  A  simple  comparison  of  some  general  and  specific  purposes  that  require  general-purposes  English 
and specific-purposes English illustrates the distinction between these two domains more clearly (see Table 
1). Although he English needed for specific academic and career purposes frequently contains large portions 
of general-purposes English, the nature of these specialized purposes and the tasks that are necessary to 
achieve  them  may  remain  unusual  enough  that  they  require  special  training  from  qualified  experts  who 
understand the context and can provide appropriate instruction. This is the job of professionals in ESP. 
Table 1. Comparison of General and Specific Purposes 

 
78 
 
 
General English Purposes
 
Specific English Purposes 
 
To initiate conversation with a stranger 
To negotiate a merger 
 
To make a doctor’s appointment 
To produce software documentation 
 
To order food at a restaurant 
To engage in courtroom debate 
 
To report a crime to the police 
To announce an aircraft’s position to 
the control tower 
To read a local newspaper 
To understand pesticide application 
instructions 
To fill out a credit card application 
To complete a grant proposal 
To comprehend a TV news program 
To read technical specifications 
To address an envelope 
To explain how to operate a crane 
To shop via the Internet 
To make a stock trade on the trading 
floor 
To exchange letters with a friend 
To write a medical prescription 
 
English language training for speakers of other languages has been divided into: 
General English 
Literacy: For those who may be literate in native language but not in English 
Coping Skills: Shopping, housing, travel/transportation, healthcare, schooling, etc. 
Pre-Academic:  Listening,  pronunciation,  reading,  composition,  grammar,  study  skills  common  to  all 
disciplines; that is, English for general academic purposes (EGAP or “common core” academic language & 
skills) 
ESP 
 English for Academic Purposes (EAP) 
Learners:  Studying  to  enter  professions,  focusing  on  the  language  of  academic  performance  in  specific 
discourse communities (and sometimes preparing for near-future identified workplace needs) 
Fields: Business, Engineering, Medicine, Information Technology, Law, etc. 
 English for Occupational Purposes (EOP) 
Learners: Employed in industry sectors, focusing on the language of job performance (or preparing 
for identified employment opportunities) 
Fields: Industry sectors, government, United Nations, NGOs 
Tasks and language skills addressed in 
EAP 
and 
EOP 
contexts include:
 
Academic 

 
In class: Understand class lectures, take notes, answer professor’s questions, give oral 
presentations 

 
Homework: Read & write discipline-specific genres, reports, lab exercises; work in teams 

 
Research: Conduct research; write papers, projects, lab reports 

 
Exams: Answer various types of examination questions (written and oral) 
Occupational 

 
Administration: Prepare ISO certification, departmental budgets, expense reports 

 
Performance: Make a marketing presentation; negotiate a contract; close a sale; write 
correspondence/reports; keep records; order supplies/equipment; read 
manuals to maintain/repair equipment; interact with coworkers/superiors about 
a work process or issue; follow telephone and email etiquette; participate 
in/lead meetings; at international conferences, give presentation, handle Q&A, 
network, socialize 

 
Social responsibility: Warn others about a safety hazard; document compliance with regulatory 
standards 

 
Human resources: Interact in interviews and performance appraisals; participate in training 
The Needs Assessment Process 

 
79 
A thorough organizational and instructional needs assessment lies at the heart of a well designed, 
effective  ESP  course.  By  conducting  an  organizational  and  instructional  needs  assessment,  the  ESP 
practitioner  tries  to  discover  information  about  the  needs  of  his/her  learners  and  other  stakeholders.  The 
term 
stakeholder 
refers to all the people who have an interest in the specific ESP course under development. 
Stakeholders are the people who, perhaps for different reasons, want the training program to succeed. 
Stakeholders  include  the  client  or  sponsor  who  requests  the  course  (a  university  department, 
company/organization, or individual), the learners, the teachers, and potentially others. 
In  the  needs  assessment  process,  the  ESP  practitioner  does  his/her  best  to  find  out  information 
about the needs of the sponsor organization, the needs and wants of the learner, and the context in which 
the learning will take place. This will involve conducting a 
Target Situation Analysis 
(what does the learner 
need to be able to do with the language in the future), a 
Present Situation Analysis 
(what can the learner do 
with  the  language  now),  and  a 
Context  Analysis 
(what  is  the  environment  in  which  the  learning  will  take 
place)
. 
In addition, the needs assessment process provides the opportunity to collect sample written or oral 
texts relevant to the learner’s needs (e.g. textbooks, manuals, videotapes/DVDs, business correspondence) 
to  use  in  curriculum  and  materials  design  for  the  target  course.  As  a  result  of  this  process,  the  ESP 
practitioner will be able to design a task-based course curriculum that meets the needs of stakeholders and 
incorporates authentic materials and activities. 
Target  Situation  Analysis  (TSA):  What  do  they  need  to  be  able  to  do  in  the  target 
language? 
The 
Target Situation Analysis (TSA) 
answers the question: What do the learners need to be able to 
do in the target language by the end of the course? This includes understanding the needs and expectation 
of the sponsoring  organization. By conducting  an effective TSA, the ESP practitioner  is able to provide an 
initial listing of the target goals of the course. The TSA seeks to answer the following questions: 
 What tasks do the learners need to be able to do by the end of the course? 
 Why is it important for them to perform these tasks in English? 
 Why do learners want or need to learn these skills? 
Effective  ESP  training  providers  “...take  time  to  consult  with  as  many  stakeholders  as  possible, 
including  potential  program  participants,  their  supervisors,  and  upper  level  management  and  executives. 
These  providers  recognize  that  inviting  stakeholder  involvement  in  the  planning  stages  creates  a  level  of 
commitment  on  the  part  of  all  stakeholders  that  is  crucial  to  the  later  success  of  the  training  program.” 
(Friedenberg, et al. 27) This is also important for ESP practitioners designing effective programs in English 
for Academic Purposes. In this case, the stakeholders include not only the current students, but also former 
students,  content  area  faculty  and  administrators,  and  representatives  from  the  larger  off-campus 
community who will ultimately employ the program graduates. 

жүктеу/скачать 2,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: