3 І. Тарау Нитроқосылыстар
жүктеу/скачать 0,78 Mb.
|
Дип.-Ароматты-нитроқосылыстар
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.1.3.Химиялық қасиеттері.
| 2.1.2.Физикалық қасиеттері.
Мононитроқосылыстар — сұйық не қатты заттар, түссіз немесе солғын сары түсті. Олар судан ауырырақ. Суда ерімейді. Ащы миндальдың иісі тән. Улы. Әсіресе нитробензол улы, себебі оның гомологтарынан гөрі (аминобензоин қышқыл түрінде) өзі организмнен қиынырақ аласталады (аминофенол түрінде). Нитроқосылыстар өте жоғары температурада қайнайды. Бұл нитротоптың молекулалар арасында өз ара әсерді қамтамасыз ететін полюстілігіне байланысты. Күшті полюстілігіне байланысты нитроқосылыстар әдеттегі еріткіштерде ерімейтін, мысалы, табиғи бояғыш — индиго сияқты заттарды еріте алады. 2.1.3.Химиялық қасиеттері. Ароматик қатардың нитроқосылыстарының химиялық қасиеттері молекулалардың құрамындағы нитротоп пен бензол ядросына және олардың бір-біріне өз ара әсеріне байланысты. 1.Нитротоптың ең маңызды қасиеті — оның аминотопқа дейін тотықсыздануы. 1842 жылы Н. Н. Зинин Қазанда күкіртті аммонийдің көмегімен нитробензолды анилинге дейін тотықсыздандырды. Бұл жаңалық әсіресе бояғыштар, медикаменттер және фотохимикаттар саласында химиялық технологияның даму ісінде ерекше роль атқарады. Ароматик қосылыстар тотықсыздану жағдайларына байланысты әр түрлі өнімдер береді. Ароматик аминдер тотықсызданудың ақырғы өнімдері болып табылады. Әдетте рлар қышқылдық ортада алынады. Нейтрал негіздік және әлсіз қышқылдық ортада тотықсыздануды әр түрлі аралық сатыларда тоқтатуға болады. Нитроқосылыстардың тотықсыздану схемасын зерттеумен Габер және кейінгі уақытта В. О. Лукашевич айналысты. Фриц Габер 9 желтоқсан 1868 жылы Бреслауда еврей бояғыштар және химикаттар сатушысы Зигфрид Габер отбасында дүниеге келді. 1886-1887 жылдарда Берлин және Гейдельберг университетінде химияны оқыды. 1891 жылы Габер К.Т. Либерман басшылығында диссертация қорғады. Университетті бітірген соң, 3 жыл бойы Габер әр түрлі өндіріс орындарында химик-органик болып жұмыс істеді. Бір семестр бойы ол өзінің технология саласындағы білімін жетілдіру үшін Цюрихте Лунге сабақтарына қатысқан. Сонан соң Л.Кюрр профессорының қолында жұмыс істеді. Осы жұмыстың нәтижесінде олар диацетилянтар қышқылының диэтил эфирі жайлы мақаларысы жариялады. 1894 жылы Габер профессор Бунттық ұсынысын қабылдап Карлсруэдегі Жоғары техникалық мектепте оның көмекшісі болды. 1898 жылы оның «Техникалық электрохимия» кітабы жарыққа шықты. 1898 жылдан Габер- Карлсруэдегі Жоғары Техникалық мектепте профессор. 1904 жылдан ол аммиактың тепе-теңдік күйдегі жағдайын зерттеуді бастайды. Аммиактың сиетезі саласындағы жұмыстары үшін ол Нобель сыйлығының иегері болды. 1911 жылы Фикалық химия және электрохимия институтының деректоры болды. Бірінші дүние жүзілік соғыста ол соғыс мақсаттарында уланушы заттар қолдануының бастаушысы болды. Өмірінің соңғы жылдарын неміс өндірісінің дамуына ат салысты, сан алуан зерттеу жұмыстарын жүргізді. Ол Швейцарияда, Базел қаласында 29 қаңтарда 1934 жылы қайтыс болды. Төменде нитроқосылыстарды тотықсыздандырудың қазіргі кездегі схемасы келтірілген: Нейтрал және қышқылдық ортада 1—4 реакциялар жүреді, мұнда қышкылдық ортада аралық өнімдерді бөліп алу қолдан келмейді. Нейтрал ортада нитробензол мен фенилгидроксиламинді бөліп алуға болады. Негіздік ортада нитро- немесе нитрозобензолдар фенилгидроксиламинмен конденсацияланып, 5— 7 реакциялар жүреді. Электролиттік тотықсыздану тәсілін қолданып, тотықсызданудың әр түрлі өнімдерін алуға болады. Электродтардағы потенциалда түрлі заттарды алуға болады. 2.Бензол сияқты ароматик нитроқосылыстар да әр түрлі орын басу реакцияларына қабілетті. Электрофильдік орын басу реакцияларында нитротоп жаңа орынбасардың ядроға енуін қиындатады және оны легақалыпқа бағыттайды. Сатылы нитрлеу (бірте-бірте қиындай беретін) арқылы мета-, ди- және сим-үшнитробензолдар алуға болады. Нуклеофильдік орын басу реакцияларында нитротоп жаңа орын басарларды о- және n-қалыптарға бағыттайды. Мысалы, нитробензолды ұнтақ күйдегі КОН-пен қыздырғанда о- және n-нитрофеноляттар қосындысы алынады: Айқын білінетін электроноакцепторлық сипаттың арқасында нитротоп өзіне қарағанда о-және n-қалыптарда орналасқан атомдар мен топтарға елеулі әсер етеді. Мысалы, о- және n-нитрохлорбензолдардың жағдайында нитротоптың әсерімен галоген күшті қозғалғыштық қасиетке ие болады және гидроксил, алкоксил немесе аминотопқа оңай алмасады: Егер екі нитротоп біріне-бірі о- немесе п-қалыптарда орналасса, онда олардың біреуі гидроксил, алкоксил немесе аминотопқа оңай алмасады: Нитротоппен катар тұрған карбоксил — топ та күшті қозғалғыштық қасиетке ие болады. Сумен қайнатқанда үш ннтробензоин қышқылы карбоксилсізденеді: Нитротобы бар жерде метил топтың сутек атомдары үлкен қозғалғыштық қасиетке ие болады, соның арқасында мұндай қосылыстар неше түрлі конденсациялану реақцияларына қатынасады, n-Нитротолуол КОН-тын спирттік ерітіндісімеи қыздырғанда ауадағы оттегімен динитростильбенге дейін тотығады: Ди- және үш нитротолуолдар бензоин альдегидімен конденсацияланып, ди-және үш нитростильбендер түзеді: Үш нитроқосылыстар жағдайында о- қалыпта қозғалғыштықтык күшеюі бензол ядросының сутек атомдары үшін де сақталады. Мысалы, негіздік ортада темірсинеродты калий үш нитробензолды үш нитрофенолға дейін тотықтырады, ал гидроксиламиннің әсерінен амин (пикрамид) түзіледі: Бұл о- және п-қалыптардағы қозғалғыштықтың күшеюі, біз жоғарыда көргендей, мынаған байланысты: нитротоптың әсерінен көміртек атомы оң поляризацияланады және шабуылдаушы аниондармен оңай әрекеттесіп, бұрынғы орынбасарды ығыстырып шығарады: 3.Нитроқосылыстардың, мысалы, ароматик көмірсутектермен, қышқылдармен комплекс құруға қабілеттілігі олардың қызықты ерекшеліктерінін, бірі болып табылады. Нитробензол күкірт қышқылымен комплекс береді. Үшнитробензол және үш нитротолуол көп ядролы ароматик көмірсутектермен, стильбенмен, гексаметилбензолмен комплекстер құрады. Мұндай комплекстердің көбінесе өзіндік айқын түр-түсі және дәл балқу температуралары болады. Мысалы, үш нитробензолдьщ нафталинмен комплекс — балқу темп. 153°С сары түсті кристалдар, антраценмен балқу темп. 164°С қызыл түсті кристалдар, бензпиренмен балқу темп. 227°С айқын қызыл түсті кристалдар. Бұл молекулалық қосылыстарда нитроқосылыс электрондардың акценторы және биполюсті бөлшектің теріс жағы болып табылады деп жорамалдайды. жүктеу/скачать 0,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|