4 бет 8 бет №15 (108) 6 тамыз, 2015 жыл. АҢдатпа

Жетісу 

университеті

СОБЫТИЯ И ВРЕМЯ

четверг, 6 август, 

2015 год

9

 

С начала 2015 года на принудительном исполнении в 

территориальных отделах судебных исполнителей Де-

партамента юстиции Алматинской области находилось 

113 документов о взыскании задолженности заработной 

платы на сумму 152 млн. тенге. Остаток неоконченных до-

кументов на сегодняшний день составляет 2 исполнитель-

ных документа на сумму 345 318 тенге. Доля оконченных 

документов в общем количестве составила 98,2%

О чем должны

 

помнить работодатели

Основные  причины  неисполне-

ния  судебных  актов  заключаются 

в:

- несостоятельности должников 

предприятий  (отсутствие  денеж-

ных  средств  и  имущества,  на  ко-

торое возможно обратить взыска-

ние)

-  отсутствии  заинтересован-

ности органов управления и учре-

дителей предприятий в погашении 

задолженности

-  обжаловании  действий  со  стороны 

должников  судебных  исполнителей  по  об-

ращению взыскания на имущество

- неликвидности имущества предприятий 

при реализации его на аукционе.    

Тем  не  менее,  работодатели  всегда 

должны  помнить  о  статье  87  Кодекса  об 

административных  правонарушениях  РК 

–  нарушение  трудового  законодательства, 

согласно  которому  невыплата  заработной 

платы  работодателем  в  полном  объеме  и 

в сроки, которые установлены трудовым за-

конодательством РК, а равно неначисление 

и невыплата пени за период задержки пла-

тежа  –  влекут  штраф  на  должностных  лиц 

в  размере  двадцати,  на  субъектов  малого 

предпринимательства или некоммерческие 

организации  –  в  размере  сорока,  на  субъ-

ектов  среднего  предпринимательства  –  в 

размере  шестидесяти,  на  субъектов  круп-

ного  предпринимательства  –  в  размере 

ста месячных расчетных показателей. Если 

же  подобное  повторится  в  течение  года, 

наказание  ужесточается,  и  минимальный 

штраф увеличивается на должностных лиц 

в  размере  сорока,  на  субъектов  малого 

предпринимательства или некоммерческие 

организации  –  в  размере  шестидесяти,  на 

субъектов  среднего  предпринимательства 

–  в  размере  восьмидесяти,  на  субъектов 

крупного предпринимательства – в размере 

ста двадцати месячных расчетных показа-

телей.

Так же, в статье 125 Закона «Об исполни-

тельном  производстве  и  статусе  судебных 

исполнителей»  (ответственность  должника 

и  последствия  за  неисполнение  исполни-

тельных  документов)  установлена  пеня  за 

несвоевременное  исполнение  судебных  ак-

тов для должников, в размере 0,1 процента 

от суммы долга  за каждый день просрочки 

(в доход взыскателя), данное изменение на-

правлено на повышение мотивации должни-

ков, на своевременное исполнение.  

В целях обеспечения исполнения судеб-

ных  актов  данной  категории  судебными 

исполнителями  принимаются  меры  по  вы-

ставлению  временного  ограничения  на  вы-

езд  за  пределы  республики  в  отношении 

руководителей предприятий и привлечению 

к административной ответственности. 

Исполнение судебных актов о взыскании 

заработной платы находится на постоянном 

контроле у Департамента юстиции. Ежеме-

сячно  анализируется  ситуация  по  взыска-

нию заработной платы.

Нурекенова Асель, 

пресс-секретарь управления по обеспе-

чению исполнительного производства 

Департамента юстиции Алматинской 

области.

Сдай оружие –

 

получи вознаграждение

«В  Алматинской  области 

правоохранители  выплатили 

населению 95 миллионов тенге 

за  добровольно  сданное  трав-

матическое  оружие»  -  сообща-

ет  пресс-служба  департамента 

внутренних дел региона.

С 1 января 2015 года соглас-

но  Постановлению  правитель-

ства  Казахстана  в  республике 

продолжается акция по выкупу 

у населения травматического и 

газо-травматического оружия.

«С начала года от населения 

Алматинской области на добро-

вольной  основе  уже  поступило 

3306  единиц  оружия.  Стоить 

отметить  несколько  районов 

Алматинской  области,  жители 

которых  полностью  отказались 

от травматического оружия, это 

–  Аксуский,  Алакольский,  Бал-

хашский,  Кербулакский,  Райымбекский, 

Уйгурский  районы  и  г.  Текели»  -  сообщил 

начальник  отделения  лицензирования  и 

контроля за оборотом оружия УАП ДВД Ал-

матинской области подполковник полиции 

Багашар Сарсенбаев.

С начала текущего года в Алматинской 

области зарегистрировано 13 преступлений 

с применением травматического оружия. В 

целях недопущения подобных случаев, ак-

ция  по  добровольной  сдаче  оружия  трав-

матического  воздействия  продолжится  до 

конца года.

Как помочь постра-

давшим от селя в 

Алматы?

Гуманитарная помощь

Если вы в состоянии поделиться едой и продуктами с пострадавшими от буйства сти-

хии, вам необходимо обратиться к волонтерам Красного Полумесяца Казахстана.

Около 200 семей Наурызбайского района сейчас живут без газа, электричества и воды.

Необходимые вещи:

-        Готовая еда и продукты

-        Вода и напитки

-        Резиновые сапоги боль-

ших размеров

Еду, воду и сапоги можно при-

возить  в  штаб  Красного  Полуме-

сяца  по  адресу:  улица  Кали  На-

дырова, 50.

Контакты: 

+7-700-400-85-25 

(Антон),  +7-775-170-57-56  (Рус-

лан).

Либо  можно  приехать  в  офис 

организации по Кунаева, 86 (угол 

улицы Толе би). Контакты: +7 (727) 291-62-91, (внутренний 714), +7-705-149-32-55 (Илья).

Человеческие ресурсы

Также требуется помощь тех, у кого есть личный транспорт для того, чтобы перевезти 

вещи пострадавшим. 

Волонтеры Красного Полумеся-

ца рады помощи добровольцев, от 

которых  требуется  раздача  еды  и 

расчистка последствий селя.

Кроме  того,  в  соцсетях  моло-

дежь  сама  активно  призывает  ал-

матинцев  прийти  на  субботник  в 

Наурызбайском районе.

К  примеру,  команда  вайнеров 

Queex опубликовала эту запись на 

своей страничке Instagram:

Финансовая помощь

На  данный  момент  бизнесмены 

Алматы уже собрали миллион тен-

ге, предприниматели обещали перечислить пострадавшим однодневную зарплату.

Один из мобильных операторов вместе с Красным Полумесяцем открыл короткий но-

мер для сбора средств на обеспечение граждан продуктами, санитарно-гигиеническими 

товарами и прочими предметами первой необходимости. Абоненты этого мобильного опе-

ратора могут отправить смс на номер 9393, сумма пожертвования – 100 тенге.

Сель в Алматы сошел примерно в 03:00, пострадали дома в трех районах Южной сто-

лицы: Ауэзовском, Наурызбайском и Алатауском.

Каждому необходимо 

готовиться 

Обеспечение  безопасности  человека, 

его  защита  от  чрезвычайных    ситуаций  

не  являются  проблемой  одного  государ-

ства.   Каждый человек должен знать,  как 

действовать  в экстремальных   условиях,  

сохраняя    при  этом    выдержку    и  хладно-

кровие,  а для  этого необходимы  опреде-

ленный  практический   опыт  и   теоретиче-

ские  знания.

Одним  из  направлении  подготовки    и 

переподготовки    руководящего    состава,  

формирований  гражданской  обороны    и 

населения    по  во-

просам гражданской 

обороны  и чрезвы-

чайных  ситуаций  в  

Алматинской  обла-

сти является    под-

готовка        слушате-

лей  на  базе  ТОО 

«Республиканский   

учебно-методиче-

ский  центр  Граж-

данской  защиты»  

Министерства  вну-

тренних дел   Республики Казахстан.

Так,  согласно    Плана    комплектования 

ТОО  «Республиканский  учебно-методиче-

ский центр Гражданской обороны» МВД РК 

на  2015  год,    утвержденного  Акимом-на-

чальником  гражданской обороны  области 

от 25.12.2014 № 01-39/2455 на первый по-

лугодие  текущего  года  в области запла-

нировано обучить  20  человек. Фактически   

прошли подготовку   38  человек  в объеме  

42  учебных  часов. По  результатам обуче-

ния  все  слушатели  сдали дифференциро-

ванный  зачет  с положительной  оценкой.

Системная    и  результативная    работа   

руководства  Аксуского, Коксукого, Райым-

бекского    районов,  города  Капшагай      по-

зволила   выполнить план комплектования   

на первое полугодие.  Эти  районы  и  горо-

да  своевременно направляли   своих  слу-

шателей  в  центр  для  прохождения  обуче-

ния и постоянно   осуществляли   контроль  

за    их посещением    на  занятиях.

Многие  руководители      недопонимают  

народную мудрость «Береженного бог  бе-

режет!». Обучить одного   человека   по во-

просам Гражданской защиты,  при том еще  

бесплатно,  это  зна-

чить      иметь    одного    

подготовленного  спе-

циалиста,      который  

правильно  и грамотно  

может    действовать  в  

любых    экстремаль-

ных   ситуациях. Он же  

может  знать  порядок 

и  правила    оказания  

само,-  и  взаимопомо-

щи 

пострадавшим, 

проводить  спасатель-

ные работы   при различных  чрезвычай-

ных  ситуациях.

Мы  все  знаем,  что  природа,  приносит 

много  бед,  неожиданностей  и  испытаний, 

порой  калечит и  губит. Каждому необходи-

мо готовиться к выживанию   при авариях, 

катастрофах  и других чрезвычайных  си-

туациях.  Учиться и тренироваться,   позна-

вать  и осваивать азы  выживания  в  чрез-

вычайных  ситуациях никогда не  поздно,  а  

порой  нужно  и необходимо. 

Управление Гражданской обороны

ДЧС Алматинской области.

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНА - 550 ЖЫЛ 

бейсенбі, 6 тамыз, 

2015 жыл

10

ҒАЛЫМ  ПІКІРІ

Жетісу 

университеті

ШЕЖІРЕ

Ә

білқайыр (Әбілқайыр 

Мұқамбет Ғази 

баһадур хан)  - 1718-

1748 жылдар аралығында  

билік құрған. Соғыстарда 

батырлығымен, айлакерлігімен, 

айқас-шайқастарды 

ұйымдастыра білуімен даңқы 

шығып, мұрагерлік жолмен 

емес, өз беделімен хан болған.  

Әбілқайыр хан 1693 жылы 

Түркістан қаласында туған. 

Ол - Әз Жәнібектің бесінші 

ұрпағы. Абдолла сұлтанның 

баласы.

ӘБІЛХАЙЫР ХАН

 

 (1693 -1748  ж. ж.)

Қ

азақ хандығының 

мемлекеттік 

атрибуттарының бірі - 

дипломатия саласы бо-

лып табылады. Отандық 

тарихнамада қазақ 

мемлекетінің сыртқы 

саясат мүдделері, 

мемлекетаралық 

мәселелерді шешу 

әдістері мен 

стратегиялық 

мақсаттары біршама 

зерттелді. Бірақ 

бұл мәселе жөнінде 

қайшылықты пікірлер жоқ 

емес.

1710  жылы  Қарақұмдағы  халық  жиы-

нында  жас  Әбілқайыр  кіші  жүз  әскерінің 

қолбасшысы  және  хан  болып  сайланды, 

ал  түмен  басы  болып  атақты  Бөгенбай 

батыр  тағайындалды.  ХVIII  ғасыр  қазақ 

халқы үшін ел басына күн туған кезең бол-

ды.  Жоңғарлар  тарапынан  болатын  шабу-

ылдар  халықты  көп  күйзеліске  ұшыратты. 

Әбілқайыр бұл сұрапыл соғыста жанкештілік 

танытты. Ол бабаларының иелігінде болған 

Сайрам, Түркістан және Ташкент қалаларын 

қорғау жолында ерен ерлігімен көзге түсті. 

Бұл  қалалар  жоңғарлардың  қоршауында 

қалған  кезде,  анасы  мен  әйелі  тұтқынға 

түскен соң, Әбілқайыр хан шегінуге мәжбүр 

болды. 1718 жылы  Аякөзде Әбілқайыр мен 

Қайып  30  мыңдық  әскермен  жоңғарларға 

қарсы  қанды шайқас жүргізді.

1726  жылы  үш  жүздің  қазақтары  бас 

қосқан  құрылтайда  билер  мен  батыр-

лар  бірауыздан  Әбілқайырды  Қазақ 

хандығы  әскерінің  бас  қолбасшысы  етіп 

сайлады.    Әскербасы  Әбілқайыр  халық 

жасақтарында  қыруар  істер  атқарды, 

соғысу  қабілетін  жоғары  деңгейге  көтерді 

және  қарулы  күштерде  адамгершілік  рух 

пен патриотизмді марапаттап отырды.  1728 

жылы қазақ әскері жеңіске қол жеткізді. 

Бұл  шайқастар  Ұлытау  тауларында, 

Қарасиыр  жері  мен  Бұланты  өзенінің  бой-

ында болды. Мұнда қазақтар қонтайшының 

ұлы  басқаратын  экспедициялық  корпусты 

талқандады. 

Бұл  жеңістен  кейін  халық  көкейінде 

жеңіске  қол  жеткізуге  болады  деген  сенім 

ұялады.  Басқыншыларға  қарсы  халық 

жұмыла  көтерілді.  Алайда  бұл  жеңілістен 

кейінде  жау  әлі  күшті  күйінде  қалды. 

Жағдайға  қанық  Әбілқайыр  жаңа  шабуыл 

бастады. 1730 жылы көктемде Балқаштың 

оңтүстік  шығысындағы  Итішпес  елді 

мекенінде Әбілқайыр бастаған қазақ әскері 

жауларды  тағы  талқандады.  Жоңғарларға  

қарсы  жүз  жылдық  соғыста  қазақ  халқы 

өзгерісті  кезеңге  аяқ  басты,  жеңіске  бір 

табан  жақындағандай  болды.    Алайда 

дәл    осы  кезеңде  Болат  хан  қаза  табады. 

Сондықтан  да  басқа  ханды  тағайындау 

төңірегінде  сауал  туындайды.    Қат-қабат 

келген  жағдайларға  байланысты,  Болат 

ханның жас ұлы Әбілмәмбет хан сайлана-

ды. 

Билік  басына  келген  жаңа  ханды 

Әбілқайыр  құптамайды,  бас  сардар 

атағынан  бас  тартып,  өз  әскерімен  кіші 

жүзге келеді. Оның себебі Еділ бойындағы 

қалмақтар  күшейіп  Батыс  Қазақстанға 

шабуылдар  жасап,  қорғаусыз  қалған  кіші 

жүздің қазақтарын жаппай қыра бастайды. 

Қалмақтарды  түбімен  қырып  тастау 

үшін  Әбілмәмбет  пен  рубасыларынан,  би-

батырларынан  әскер  сұрайды,  бірақ  өз 

қарабастарын  ойлаған  Әбілмәмбет  пен  ру 

көсемдері  қолдамай,  өз  ұлыстарына  кетіп 

қалады.  Осыдан  соң  біріктірілген  қазақ 

халқының жасақтары  ыдырай бастады.

Бұл кезеңде кіші жүз тұрғындары өте ауыр 

әскери  жағдайға  тап  болды,  төрт  жағынан 

бірдей  қоршаған  жаудың  қыспағында 

қалды.  Тығырыққа  тірелген  Әбілқайыр 

Ресейден  көмек  сұрауға  мәжбүр  болды. 

Ресейдің қол астына еніп, жан сақтап қалу 

үшін Әбілқайыр 1730 жылдың күзінде елші 

жібереді.

1731  жылы  Ресей  сыртқы  істер 

министрлігінің    М.Тевкелев  бастаған 

елшілігі Ырғыз өзенінің бойындағы Майтөбе 

деген  жерде  отырған  Әбілқайырдың  орда-

сына келіп, қазақ ұлысын Ресей құрамына 

алу  туралы  келіссөз  жүргізді.  Әбілқайыр 

1731  жылы  қазанның  10  жұлдызында    Ре-

сей  империясының  қарамағына  кіргендігі 

жөнінде  ант  берді.  Бұл  антты  1738,1740, 

1742  ж.ж. қайталады. Ант  беру  арқылы  ол  

Ресеймен тату тұруды, орыс қарамағындағы 

башқұрттар  мен  Еділ  қалмақтарының 

қазақ  жеріне  шапқыншылығын  тоқтатуды, 

Ресейдің көмегімен жоңғарлар басып алған 

жерлер  мен  қалаларды  қайтып  алуды 

көздеді. Осылай өзінің беделін арттырып, үш 

жүздің басын біріктіріп өзі билеуді, хандықты 

балаларына  сайлау  тәртібімен  емес, 

мұрагерлік  жолымен  қалдыруды  жүзеге 

асырмақ болды. Сөйтіп, ол жеке мүддесімен 

қатар  халықты  апаттан  сақтауды  да  ойла-

ды.  Алайда  Ресей  саясаты  да  тереңде 

жатты.    Империя  қазақ  жерін  бүтіндей  от-

арлауды  ойлады.  Әбілқайыр  Петербор  са-

райы  мен  оның    Орынбор  әкімшілігінің  са-

ясатын дер кезінде түсінді. Ханның өз ұлы 

Қожахметті  аманаттан  қайтарып  алудағы 

Ресей  әкімдерімен  тартысы,  императрица-

лар Анна Ивановнаның, кейіннен Елизавета 

Петровнаның  талаптарына  мойынсұнбауы, 

Кіші жүзде дербес саясат жүргізуге тырысуы, 

ел тәуелсіздігін сақтау бағытындағы шара-

лары отаршылдықтың барлық көріністеріне 

қарсылығын байқатады. Орыс үкіметімен әр 

түрлі  қатынастарды  үзбей,  Әбілқайыр  со-

нымен  қатар,  жоңғар  қоңтайшысы  Қалдан 

Серенмен    астыртын  байланыста  болды. 

Жоңғар  шапқыншылығы  әлсіреген  сайын 

Ресейден бойын аулақ салуға тырысты.

1740 жылы  Хиуаны басып алып, баласы 

Нұралыны  осында  қалдырады.  Нұралы  аз 

уақыт  осында  хан  атанды.  Бірақ  Иранның 

Нәдір  шахынан  ығысып,    әлгі  жерді                     

тастап  шығуға  мәжбүр  болды.  Әбілқайыр 

үш жүздің қадірлі билерімен, белгілі батыр-

ларымен,  саяси  қайраткерлерімен  тығыз 

қарым-қатынас жасады. Өзінен жас, беделі 

өсіп  келе  жатқан    күйеу  баласы  Абылайға 

хандықты, ел бірлігін сақтап қалу дұрыс жо-

лын сілтеді.  Абылайдың жұбайы Қарашаш 

-  Әбілқайырдың  қызы  еді.  Кіші  жүз  ханы 

ретінде оның саясатында қайшылықтар да 

болды.  Қазақ  даласын  отарлаудың  тірегі 

болған  Ор  бекінісін  салуды  (1735  ж.)  өзі 

ұсынды. 1737-1738 ж.ж. башқұрт халқының 

отаршылдық езгіге қарсы көтерілісіне қолдау 

жасап,  башқұрт  даласында  біраз  жүрді. 

Башқұрт  халқы  бірауыздан  Әбілқайырды 

хандық  дәрежесіне  көтерді,таққа  отыру-

ды  ұсынып  тұрғанда  Түркістандағы  қазақ 

билері алыстан ат шаптырып Әбілқайырдың 

кейін  қайтуын  ұсынды,  бұл  арада  қазақ 

билері  хан  тағынан  үміткер  еткен  болуы 

мүмкін. Әбілқайырдың дербестігі мен қазақ 

даласына  жайылып  кеткен  атағы  кейбір 

сұлтандарға  ұнамады.  Осы  орайлы  сәтті 

пайдаланып Барақ сұлтан орыс үкіметімен 

астыртын келіссөз жасап, Әбілқайыр ханға 

қастандық ұйымдастырды.

Сонымен  орта  жүздің  сұлтаны  Барақ 

Ор  бекінісінен  қайтып  келе  жатқан 

Әбілқайырмен  ен  далада  кездесіп  қалып, 

оны өлтіреді. Ханның серіктері де сол жер-

де  қаза  тапқан.  Бірақ  Барақ  Әбілқайырды 

«орысшылдығы»  үшін  емес,  өзінің  жеке 

басының мүдделерін көздеп «қарақшылық» 

іске барған еді. 

Әбілқайырдан  көптеген  ұрпақ  қалған. 

Әбілқайырдың  моласы  Қабырға  өзенінің 

Өлкейекке 

құятын 

тұсында, 

Торғай 

қаласынан  80  шақырым  жерде.  Кейін бұл 

жер «Хан моласы» аталды.

                                          

Интернет желісінен.

ЕЛДІК БЕЛЕСТЕРІ

Кейбір 

авторлардың 

көшпелілер 

соғыс  арқылы  қоғамдағы  әлеуметтік 

қайшылықтарды  әлсіретуге  тырысты  де-

ген  сонау  Аттила  мен  Шыңғыс  хан  за-

манынан  бері  келе  жатқан  пікірді  Қазақ 

хандығына  да  таңуға  тырысуы  шындыққа 

сәйкес  келмейді.  ХV-ХVІІІ  ғасырлар 

кезінде  Қазақ  хандығының  ішкі  өмірінде 

сыртқы саясатының сипатын айқындайтын 

әлеуметтік  текетірестің  орын  алғандығы 

жөнінде  қандай  да  бір  мәліметтер 

ұшыраспайды.  Қайта  Қазақ  хандығы 

көршілес  мемлекеттермен  бейбіт  тиімді 

қарым-қатынастар  орнатуға  ұмтылды.

Қазақ  хандығы  түркі  мемлекеттерінің 

дипломатиялық  қатынастар  орнату,  басқа 

елдермен келіссөздер жүргізу жөніндегі сан 

ғасырлық дәстүрін жалғастырды. Хандықта 

өзіндік  дипломатиялық  рәсімдер  мен  ере-

желер қалыптасты. 

ХVІІІ  ғасырда  ханға  бас  ию,  тізерлеп 

отырып  сәлем  беру  рәсімдері  қазақтарда 

да  сақталды.  1736  жылы  жазда  Орын-

бор  экспедициясында  жұмыс  істеп  жүрген 

ағылшын  Джон  Кэстль  Әбілқайыр  хан 

ордасында  елші  рәсімдерін  сақтай  оты-

рылып  қабылданады.  Бұл  жөнінде  ол  өз 

«Күнделігінде»    былай  дейді:  «...қазақтар 

ханға  барғанда  қалай  тізерлеп  отыруды, 

маңдайды  жерге  үш  рет  қалай  тигізуді 

көрсетті.  Артынша  мені  тура  есіктің  ал-

дына  алып  барды,  тағы  біраз  тұрғаннан 

кейін,  жергілікті  жердің  сый-құрметімен  де-

меп  ішке  кіргізіп  жіберді.  Есіктен  кіргенде 

басымдағы  қалпағымды  алдым,  ханның 

алдында француздарша үш рет құрметпен 

басымды иіп, қошемет көрсеттім».

Көшпелілерде,  оның  ішінде  қазақтарда 

Еуропа  елдері  мен  Ресейде  мемлекет 

басшыларының  қабылдауына  жалаңбас 

кіру  секілді  хаттамалық  дәстүрлерден 

өзгеше,  өз  дүниетанымдары  бойынша 

қалыптасқан  дипломатиялық  этикеттері 

болған.  Профессор  К.  Хафизованың  бір 

еңбегінде:  «Петербургте  Абылай  хан 

елшісі  ретінде  барған  қазақ  сұлтаны  орыс 

патшасының  аудиенциясында  жалаңбас 

отыруға  келіспеушілік»  білдіргенін  жазады. 

Бүгінгі күні де қазақ «елдестірмек елшіден» 

дейді.  Мұның  өзі  Қазақ  хандығының 

халықаралық  мәселелерді  шешуде  күш 

көрсетуге  емес,  бейбіт  жолмен  шешуге 

ұмтылғанын көрсетеді.

Шешендіктің,  дипломатия  тілінде  өз 

пікірін  жеткізе  білудің  бір  үлгісі  -  Қаз  да-

уысты  Қазыбек  бидің  (1667-1764)  қазақ-

қалмақ  келіссөзіндегі  монологы:  «Біз  - 

қазақ деген мал баққан елміз, бірақ ешкімге 

соқтықпай  жай  жатқан  елміз.  Елімізден 

құт-береке қашпасын деп, жеріміздің шетін 

жау баспасын деп, найзаға үкі таққан елміз. 

Ешбір дұшпан басынбаған елміз, басымыз-

дан  сөзді  асырмаған  елміз.  Досымызды 

сақтай  білген  елміз,  дәм-тұзымызды  ақтай 

білген елміз. Атадан ұл туса, құл боламын 

деп тумайды, анадан қыз туса, күң боламын 

деп тумайды. Ұл мен қызды қаматып оты-

ра  алмайтын  елміз», 

-  деген  екен  даныш-

пан келіссөзге барған 

кезінде.

Қазақ 

ханда-

ры 

көшпелілермен 

қ

а

р

ы

м

-

қ а т ы н а с т а р ы н д а 

әдеттік 

құқыққа 

сүйене 

отырып 

әрекет етті. Орыс хан 

мен  Барақ  ханның 

ұрпақтары  Жәнібек 

пен Керей ең алдымен 

Ақ Орда хандарының 

Сырдария бойындағы 

мұрагерлік  жерлерге 

өз  билігін  орнатуға 

ұмтылды.  Барақ  хан: 

«Сығанақ  жайылымдары  заң  мен  әдеттік 

құқық  бойынша  маған  тиесілі,  себебі 

менің  атам  Орыс  хан  Сығанақта  құрылыс 

салды»,  -  дейді.  Қазақ  хандығының 

одақтастық  қатынас  орнатқан  тұңғыш 

мемлекеті  -  Моғолстан  болды.  Бұл  одақ 

Қазақ хандығының құрылуынан бастап ХVI 

ғасырдың  30-жылдарына  дейін  созылды. 

Шығыс  Дешті  Қыпшақ  үшін  күресте  Жошы 

әулетінен  шыққан  Ахмет  ханмен,  Махмұд  

ханмен, Ибақ ханмен одақтасты.

1533  жылы  Моғолстан  тағына  отырған 

Абд  ар-Рашид  хан  өзбектермен  (Шайбани 

әулетімен)  одақтасып,  қазақтардан  Жетісу 

мен  Тянь-Шаньді  қайтарып  алуға  тырыса-

ды. Қырғыздармен одақтасу арқылы Қазақ 

хандығы бұл жерлерді сақтап қалады.

ХVI 

ғасырдың 

ортасында 

Қазақ 

хандығымен  Русь  те,  Ноғай  Ордасы,  Сібір 

хандығы  мен  Орта  Азия  хандықтары 

да  санасуға  мәжбүр  болды  (1562-1563 

ж.ж.).  Бұхар  хандығы  мен  Хиуаға  барып 

қайтқан  ағылшын  көпесі  Э.Дженкинсон: 

«Мен  Бұхараға  келгенге  дейін  үш  жылдай 

уақыттан бері соғыс жүріп жатты... Ташкент 

үшін  соғысып  жатқан  мұсылман  дініндегі 

халық  -  қазақтар  (Cassaks)  деп  аталады, 

олар - өте қуатты», - деп жазды.

ХVІ  ғасырдың  ІІ  жартысында  Қазақ 

хандығының  сыртқы  саяси  жағдайы 

күрделілене түседі. Ноғай ұлысы мен Сібір 

хандығының  қазақтарға  қарсы  одақтасуы, 

орыстардың  50-жылдары  Қазан  мен 

Астрахань  хандықтарын  басып  алғаннан 

кейін  қазақ  жеріне  жақындауы  қазақ  ханы 

Хақназарды    өзбек  ханы  Абдолла  ІІ-мен 

«анттасқан шарт» жасауға әкелді.

Тәуекел 

хан 

тұсында 

Сырдария 

бойындағы  қалалар  үшін  ұзаққа  созылған 

күрес  қазақтардың  жеңісімен  аяқталады. 

Тәуекелдің  мирасқоры  Есім  ханның  1598 

жылы  Бұхарамен  жасасқан  бітім  шарты 

бойынша  Түркістан  мен  Ташкент  Қазақ 

хандығына берілді.

                                      

жүктеу/скачать 9,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: