46. Нитраттың редукциясы. Өсімдіктердің физиологиялық маңызы
Калий, физиологиялық маңызы
жүктеу/скачать 2,75 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 51. Кальций, физиологиялық маңызы.
| 50. Калий, физиологиялық маңызы.
Оның өсімдік ұлпаларындағы мөлшері құрғақ затына есептегенде 0,5-1,2% шамасында болады. Өсімдіктің жас, өсіп тұрған бөліктерінде көбірек кездеседі, өте жылжымалы болады (Ж.Қ. Қалекенов, 2004). Юіеткадағы К негізінен бос ион күйінде кездесіп, органикалық қосындылардың құрамына енбейді. Бұл элемент ферменттердің немесе басқа физиологиялық ырықты қосындылардың құрамына тікелей енбесе де, өсімдіктегі энергетикалық процестерге қажет Жасанды АТ-лі тыңайтқыштар суда жақсы ериді. Олар топырақпен қосылғанда К топырақ коллоидтарымен алмасу реакцияларына қатысады. Бұл реакцияларда топырақ ерітіндісіне сутек иондары, Са, А1, Mg, Мп жене т.б. катиондар ығыстырылады. Тыңайтқыш ретінде қолданылатын тұздар негізінен физиологиялық қышқыл болатындықтан топырақта хлор жэне күкірт қышқылы жиналады. Клеткадагы АТ-дің 80%-ы вакуольде болады. Калий клетка сөліндегі катиондардың негізгі бөлігін құрайды. Бұл катионның мардымсыз мөлшері митохондрия жэне хлоропласт белоктарымен тығыз байланысқан күйде болады. Калий - көптеген физиологиялық, биохимиялық процестерге өте қажетті элемент. Калий жетіспеген жағдайда а-кетоглутар, алма жэне янтарь кышқылдарының мөлшері азайып, оксипирожүзім жэне глиоксил қышқылдарының мөлшері көбейеді (5.15-сурет). Осындай өзгерістер азотты қосындылардың алмасуын нашарлатады. К ферменттік жэне энергетикалық процестерге жэне субстраттың фотосинтездік фосфорлануына қатысуы дәлелденді. Клеткада К азайғанда Na, Mg, Ca, бос аммиак, сутек иондарының, минералдық фосфордың мөлшері көбейетіндігі байқалды. К тапшылығында өскен өсімдіктердің жапырақтары төменнен жоғары карай сарғая бастайды. Кейінірек олардың жиектері жэне ұштары қоңырланып, курап, үгітіліп қалады. К жеткіліксіздігінен жапырақтарда ассимиляттардың тасымалдануы нашарлайды да, фотосинтез өнімділігі төмендейді. 51. Кальций, физиологиялық маңызы. Кальций (Са) - өсімдіктерде көп мөлшерде кездесетін элемент. Өсімдіктер Са-ге құмар (калъциефилдер) жэне Са-ді жақтырмайтындар (калъцифобтар) деп бөлінеді. Бірінші топка эспарцет, беде, жоңышқа, қант қызылшасы жэне т.б., екінші топка бөрібұршак, шай жатады. Бұршақ тұқымдастарда, қарақұмыкта, күнбағыста, картопта, т.б. өсімдіктерде Са өте көп мөлшерде болады. Са ескі мүшелер мен ұлпаларда көп жиналады. Ол Са-дің ксилема арқылы тасымалданып, қайтадан пайдаланылуы төмендейтіндігіне байланысты. Клетка қартайғанда немесе физиологиялық ырықтығы бәсеңдегенде Са цитоплазмадан вакуольге ауысып қымыздық, лимон қышқылдарының, т.б. тұздары күйінде калып қояды. Пайда болған кристаллы кұрылымдар кальцийдің жылжымалығын тежейді. Са, эсіресе тамырдын өсуіне пайдалы эсер етеді. Кальцийсіз ортада тамырдың өсу аймағы бұзылады. Бұл клетка қабығындағы пектиндер мен липидтердің Сд-мен қосылып, нашар еритін жэне бөрітетін қосындыларға айналатындығына байланысты. Қоректік ортада К болып Са болмаса, тамырдың клетка қабығы еріп, қоймалжыңданып, сұйық ортада тұнбаға айналады. К мен Са протоплазмаға түрліше эсер ететіндігі белгілі болды. К плазма биоколлоидтарының гидраттануын жоғарылатса, Са коагуляциялаушы жэне сусыздандырғыш эсер береді. Са клетка қабығындағы пектиндік заттармен байланысып, жеке клеткалардың кабықтарын өзара жымдастыруға қатысады. Ол хлоропласттарда, митохондрияларда, ядрода биополимерлермен байланысқан, минералдық фосфаттар жэне иондаған күйде болады. Бұл элементтің организмдегі маңызы мембраналардың кұрылысына, олар арқылы иондардың жылжуына, биоэлектрлік құбылыстарға, цитоқаңқаның қалыптасуына, клеткалардың, ұлпалардың полярлану процестеріне әсері тығыз байланысты. Кальцийдің эсерінен біраз ферменттік жүйелер - дегидрогеназалар (глутаматдегидрогеназа, малатдегидрогеназа, глюкозо-6-фосфатдегидрогеназа, НАДФ-тәуелді изоцитратдегидрогеназа), а-амилаза, аденилаткиназа жэне аргининкиназалар, липазалар, фосфатазалар ырықтанады. Оның мөлшері тым жоғарылап кетсе (ион күйінде), онда ол тотығу жэне фосфорлану процестерін тежейді. Бұл элементтің зат алмасудың көптеген бағыттарын реттеушілік әсері клеткадағы рецептор кальмодулин белогымен әрекеттесуіне байланысты. Бұл белоктың баламасы Са2+-тәуелді процестерді қалыптастырушылық (модулятор) қызметін атқарады. Оның Са2+-мен қосындысы көптеген ферменттік жүйелерді - протеинкиназа, фосфодиэстераза, Са2+ тасымалдаушы АТФ-аза, тағы басқаларды ырықтандырады. Са иондары мембраналардың құрылысын тұрақтандыруға да қажет. Теріс зарядты фосфолипид топтарымен эрекеттесіп, ол мембрананы тұрақтылап, ырықсыз өткізгіштігін төмендетеді. Са жетіспегенде мембраналардың өткізгіштігі жоғарылап, тұтастығы бұзылып бөлшектенуінен мембраналық тасымалдану процестері нашарлайды. Тамырдың катион алмастырушылық сыйымдылығы Са-ге, аздап сутекке байланысты. Оның өзі бұл элементтің иондарының тамыр клеткалары арқылы ең алғашқы сіңуіне қатысатындығын дәлелдейді. Басқа иондардың клеткаларға енуін тежеу арқылы Са, аммоний, А1, Mn, Ғе иондарының молдығына байланысты уыттылығын жойып, өсімдіктердің тұздануына төзімділігін арттырады, топырактың қышқылдығын төмендетеді. Оның осы касиеті бейтарапты қоректік орталарды дайындауда пайдаланылады. Са жетіспегенде, ең алдымен, жас меристемалық ұлпалар жэне тамыр жүйесі зардап шегеді. Бөлінген клеткаларда жаңа клеткалық қабықтар қалыптаспайды да, көп ядролы клеткалар пайда болады. Жанама тамырлардың жэне тамыр түкшелерінің қалыптасуы тоқтап, тамырдың өсуі нашарлайды. Са тапшылығынан пектинді заттар бөрітіп, клетка қабықтары сілемейленіп, клеткалар бұзылады. Нэтижесінде тамырлары, жапырақтары, сабағы шіріп, құрып кетеді. Жапырақ ұштары мен жиектері алдымен ағарып, соңынан қараяды да, алақаны шиыршықтанып қалады жүктеу/скачать 2,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|