№5 (125), мамыр 023 жыл №1 бөлім Сейтказиев Руслан Умиргазиевич
жүктеу/скачать 2,53 Mb. Pdf көрінісі
|
№1 Қазақстан ұстазы
| Қазақстан ұстазы
48 алып келіп ұстаған болатын оларға қазақтың кедей шаруалары қараған еді. Көп ұзамай қазақтың малдары күтім нашарлап кеткеннен және адамдардың жауапсыздығынан әлгі малдардың бәрі қырыла бастады сәйкесінше қазақ жерінде көптген малдар қырылып итқұсқа жем болған осының кесірінен өзінің мал айырылған қазақтар аштыққа ұшрап қазақ халқының көп бөлігі аштықтан қырылды қаншама қазақтардың мәйтіні көмусіз қалып қойды. Аштан аман қалу үшін адамдар құрт құмырсқа бақа шаян аулап жеді осы халықтағы жағдайды жоғарыдағы адамдардарға жеткізген адамдарды халық жауы деп оларды және отбасын лагерлерге апарып жапты сонда олар жазасын өтеді. Лагерлердің жағдай нашар болатын адамдарды қанап қинап құлша жұмсады тамағын дұрыс бермеді істемегендерді лагердегі түрмелерге жапты кейбіреулерін атты. Лагерден аман шығудың жалғыз жолы сол тағдырына көніп өмірніне мән беріп сүруғана болатын 1922 жылы КСРО ХКК жанынан біртұтас қоғамдық орган- Біріккен мемлекеттік саяси басқарма (БСМБ-ОГПУ) құрылды. Бұл органның мақсаты: Еңбекпен түзеу лагерьлерін ұйымдастыру және оны басқару органы . КСРО Халық Комиссарлары Кеңесінің 1930 жылы «Еңбекпен түзеу лагерьоері туралы» ереже бекітті. Сәйкесінше Лагерьді: Солтүтістікте, Оралда, Қиыр Шығыс пен Орта Азияда ұйымдастыру көзделді. 1930-1931 жылдар арасында бірқатар лагерьлер атап айтқанда: Беломор- Балтық, Темниковский , Қарағанды, Вишерский және Қиыр Шығыс лагерьлері ұйымдастырылды. Лагерьлер нақты бір шаруашылық міндетті шешу үшін құрылды. Мысалы: Беломор-Балтық лагері канал құрылысымен, Теминковский лагері-ағаш дайындаумен , Қарағанды лагері-ауылшаруашылығы өндірісімен , Вишерский лагері- ағаш дайындаумен және целлюлоз-қағаз кобинатын салумен айналысты. Жалпы Еңбекпен түзеу Бас басқармасы мен НКВД (КСРО ІІМ) Кеңес Одағында 63 лагерь болды оның 31 Қазақстанда орналасты. Лагерде қамалғандардың саны 2 199 535 адамға дейін жетті. Өнеркәсіп заводттар мен фабрикалар кобинаттардың құрылысына және табиғи байлықтарды игеруге арзан жұмысшы күші қажет болды. Лагерьлердің саны күннен күнге көбейіп оларға адамдарды вагондарға салып әкеле бастады. Сотталғандардың көбісі Қылмыстық Кодекстің 109 бабы бойынша яғни ауыр қылмыс жасағаны үшін 10 жылға бас бостандығынан айрылып еңбекпен түзеу лагерінде жазасын өтеген екінші бөлігі Қылмыстық кодекстің 58 бабы бойынша «Кеңес Одағының» жауы деген жала жауып оларды лагерьге жіберген сонда оларды әр түрлі жұмыстарға жеккен жұмысқа жарамсыздарды көзін құртып отырған кейін 1937- 1938ж жаппай қуғын сүргін болған кезде ату жазасына кесілді. Қазақстан аумағында 1931 жылы Карлаг құрылды (Қарағанды лагері) мұнда саяси айыппен айып талған адамдарды алып келді осында жазасын өтеді.Одан басқа Қазақстанда Стпеной, Песчанный , Луговой лагерлерде айыпталушылар жазасын өтеді. Ақмола обылысында қасіретімен белгілі болған АЛЖИР – Отанын сатқан әйелдерінің Ақмола лагері ашылды. Онда КСРО ға белгілі оның ішінде Қазақстанның мемлекет қайраткерлерінің әйелдері мен қыздары өз жазаларын өтеді.[10] Солардың арасында КСРО НКВД Қарағанды еңбекпен түзеу лагері (Карлаг) маңызды орын алды. Оның құру тарихы ХКК нің 1930 жылы 13 мамырдағы жабық отырысында қаулы қабылданды қаулыда ол Жер шаруашылығы халық комисаратының қорытындысы мен Лагерьлердің қазақ басқармасының «Ақмола және Қарқаралы округтарынан» (Қоянды жәрмеңкесінің жерінен басқа). «Көлемі 110 000 га тұтас жер алқабын мерзімсіз және өтеусіз пайдалануға кесіп беру туралы» өтінішімен келісті. 1931 жылы 19 желтоқсандағы № 1 бұйрығымен Қазақ еңбекпен түзеу жеке лагеріні «Гигант» кеңшарындағы жаңа бөлімшесі халық комиссары А.А.Андреевтың басшылығымен және БМСБ күшімен «Гигант» кеңшары құрылды. Ол тікелей ГУЛАГ қа бағынантын болды. Лагерь басқармасы Долинское селосында орналасты. [11] Карлаг 1959 жылы 27 шілдеде жабылып, Қарағанды обылсы ІІМ Басқармасының Қамау орындарының басқармасы болып қайта құрылды. Қарабас және Көмірлі-Қарағанды стансаларына алғашқы эшелондарымен бүкіл елден тұтқындар келіп түсті. Қарабас стансасы «Қарлаг қақпасы» атанды. 1940жылға қарай игерген территорияның көлемі 1 780 650 га жерді құрады. Ал лагерь териториясының көлемі оңтүстіктен солтүстікке қарай 300 км, шығыстан батысқа қарай 200 км аумақты қамтыды. Карлагта 26 нүкте жұмыс істеді олардың арақашықтығы 2км 400 км дейін орналасты Карлагтың құрудағы мақсат- Орталық Қазақстанда дамып келе жатқан көмір металургиялық өнеркәсіп үшін(Қарағанды көмір бассейіні, Жезқазаған және Балқаш мыс қорыту комбинаттары) ірі өндірістік және азық-түлік базасын құру. Қарлаг Басқармасы НКВД лагерінің Бас басқармасына бағынантын еді және оының құрамы Әкімшілік шаруашылық; есепке алу-бөлу; бақылау- жоспарлау; мәдени-тәрбие; кадрлар жабдықтау, сауда, қаржы, көлік бөлімі жұмыс істеді. Онда өзінің лагерінің соты, прокуратурасы мен түрмесі бар еді. Қарағанды лагерінде 26 өндірістік учаскелері мен фермалары бар ауыл шаруашылық бөлімшелері болды. Мемлекет ішіндегі мемлекет болды «өзіндік жоспары» жеке мемлекет болды. Карлагта көбінесе әйгілі 58-бап бойынша «халық жауы», «Отан сатқындары отбасының мүшесі» (ОСОМ) «төңкеріске қарсы үгіт жүргізгені үшін» , «антикеңестік үгіт жүргізгені үшін», «әлуметтік қауіпті элемент» т.б айыптар тағылды. ІІХМ жанындағы «Ерекше мәжілістің «Екілік», «Үштік» шешімдермен 8,10,25 жылға кесілгендер жазасын өтеді. Әр бір сөзден «саяси қателік» іздеген ІІХҚ ның |