5 тақрып. Ауыл шаруашылық жануарлардың СҮті дәріс жоспары

Тұтас сүт ағынында сепарациялау немесе қалыпқа келтіру кезінде негізгі (сепарациялау кезінде) немесе жанама (ағындағы қалыпқа келтіру кезінде) өнім ретінде майдың әртүрлі салмақтық үлесі бар кілегей алынады. Сүт майының көп бөлігі кілегейге шоғырланған. Бірақ бұл оларға негізгі биологиялық құндылық бермейді.

Ақуыз-лецитин кешендері, сондай – ақ сүт майының биологиялық белсенді компоненттері-линол, линолен, арахидон сияқты маңызды полиқанықпаған май қышқылдары, олар холестерин алмасуын қалыпқа келтіруге және сол арқылы адамдарда атеросклероздың дамуына жол бермейді. Кілегей жоғары майлы сүт өнімдерін (ауыз кілегей, қаймақ, май және т.б.) өндіруде құнды сүт шикізаты ретінде қолданылады.

Тұтас сүтті бөлу кезінде кілегейден басқа майсыз сүт алынады, оған ақуыз заттарының негізгі бөлігі, лактоза, минералдар және майда еритін дәрумендерден басқа сүттің биологиялық белсенді заттарының бір бөлігі енеді. Майсыз сүттегі қатты заттардың массалық үлесі шамамен 9% құрайды. Майсыздандырылған сүтті диеталық тағамдық сүт өнімдерін өндіру және азықтық мақсаттар үшін шикізат ретінде пайдалану ұсынылады.

Пахта сиыр майының барлық түрлерін кілегейден шығару кезінде пайда болады. Айранның ерекше құндылығы-липотропты заттар оған кілегейден өтеді: организмдегі май мен холестерин алмасуын қалыпқа келтіруге қатысатын фосфатидтер мен лецитин. Айран құрамында сүт ақуыздары, лактоза, минералдар және биологиялық белсенді заттар бар. Май құрамындағы сүт майы (0,5%) тұтас сүтке қарағанда төмен, бірақ майсыз майға қарағанда жоғары. Айран, майсыз сүт сияқты, сүт өнімдерін өндіруде құнды шикізат болып табылады. Сонымен қатар, ол көптеген сүт өнімдерін өндіруде майдың массалық үлесі бойынша сүт шикізатын қалыпқа келтіру үшін қолданылады.

Сүт сарысуы – ірімшік, сүзбе және казеин өндірісінде алынатын жанама өнім. Өндіріс әдісіне байланысты оның құрамында кейбір айырмашылықтар бар, бірақ орта есеппен оның құрамында тұтас сүттің қатты заттарының жартысына жуығы бар. Бұл сарысуды сарысуы бар ақуыздар мен сүт қанттарын алу үшін қолдануға мүмкіндік береді – тамақ, сүт, косметикалық және басқа да салаларда қолданылатын өнімдер. Сарысуды қолданудың басқа тәсілдері бар, соның ішінде одан сусындар алу үшін. Сүт шикізаты құрамына, қасиеттеріне, тағамдық, биологиялық энергетикалық құндылығына байланысты сапалы сипаттамаларға ие.