) Қазақ фил тарихи қалыптасу кезеңдері

Біздің заманымызға дейін Қазақстан жерінде тұрған тайпалар көктегі денелерінің қозғалысына мән беріп, заңдылықтар іздей бастаған. Сол денелердің, аспанның сырын ашуға тырысқан. Сол әлемнің жұмбақтарын ашу мақсатында өз көзқарасын, яғни алғаш философияны қалыптастырған. Қазақтардың дүниетанымын табиғатпен тығыз байланысты. Қазақ халқы табиғатты өзгертуге немесе оған үстемдік етуге талпынғанша, бейімделіп, гармония орнатуды мақсат еткен.Көшпенділер экология жағынан саналы болған деуге болады.

Көне философияда онтологиялық және гносеологиялық мәселелерден, адам мәселесі экзистенциялық тұрғыдан қаралып, көбірек көңіл бөлінді. Адам болмысының этикалық жақтарына көп көңіл бөлінген.

Дүниені жоқтан бұрын, Жаратқан жер, су, от, ауадан тудырды. Аспанды ежелгі түркілер Тәңір Жаратқан әлеміне жатқызған. Түркілердің нанымында әйел Құдай–Ұмай да болған.

ХV-ХVIII ғ.ғ. философия жыраулардың арқасында дамыды. Олардың ішінде Бұқар,Доспамбет, Шалкиіз, Ақтамбердіжырауларды білеміз. Ел тарихында 19 ғасыр маңызы зор еді, қазақ мәдениетінде «ағартушылық философия» деген атпен танылған. Негізінен, ең жарқын тұлға, Абайдың идеяларымен есте қалды.

Әдебиетте сыншыл реализмге негіз болған адам. Дүниетанымында Абай деизмге жақын еді, замандасы Алтынсарин да осы философиялық дүниетанымды ұстанған. Құдайды өзінің белгілі заңдылықтарына сүйенетін дамып отыратын өлшемнің жаратушысы деді. Абай дарындылығымен, идеяларының тереңдігі, ұлтжандығымен танымал болды. Оның ойы, әлемге деген көзқарасы күрделі.

ХХғасырда Торайғыров, Байтұрсынов, Аймауытов, Жұмабаев, Бөкейханов, Дулатов сияқты зиялылар «Зар заман» дәуірі идеясын алға қойды. Еңбектерінде отаршыл саясат зардабынан құтылу, тәуелсіздікке жету, халықты ояту, ағарту мәселелерін шішуді мақсат көрді. Қуғын-сүргінге ұшырауымен, зиялы қауымының біртіндеп азаюымен Қазақстанның философия жолындағы тәуелсіздік, еркіндік идеялары да зардап шекті.