8. Жетісу және Тянь-Шандағы үйсіндердің этносаяси құрылымдары
жүктеу/скачать 0,5 Mb. Pdf көрінісі
|
|
12. Қарлұқ тайпаларының қоныстану аумағы және тайпалық құрамы. Қарлұқ қағанаты (756-940 жж. немесе 8-10 ғғ. аралығы)– Жетісу жеріндегі ежелгі мемлекет. Қарлұқ тай паларынын негізгі мекені - Алтай тауынан Балқаш көліне дей ін. VIII ғ. бастап қарлұқтар Жетісуға қоныс аударады. Қарлұқтардың арқасында 751 ж. арабтар Талас бой ында түріктермен болған шай қасты жеңеді. Осы кезден бастап қарлұқ тай палары күшей іп, олардың патшасы өз бйлігін Алтай да орнатады. 755 ж. қарлұқтар Жетісуда түргештерді женеді. Түргештердің жартысы қарлұқтарға бағынады , ал қалғаны шығысқа таман көшуге мәжбүр болды. VIII-X ғғ. Қарлұқ тай палары Қазақстанның Жоңғар Алатауынан бастап, Сырдың орта ағысына дей інгі көсіліп жатқан террйторйяны қоныс етеді. Балқаш пен Ыстықкөл арасы , Шу, Іле, Талас өзендері бой ында, Отырарға дей ін көшіп жүреді. Олардың бйлеушісі жабғу , 840 жылдан бастап каған атағын алды. Көшпелі тай палардың бйлеуші ақсүй ек топтарының қолында жай ылымдар мен құнарлы жер ғана емес, қала орталықтары да болды. Қарлұқтар елінде 25 қала мен қыстақ болған. Олардың ішінде Тараз , Құлан, Мерке, Атлалық, Тұзын, Балық, Барысқан және т.б. Қарлұқ қалалары Ұлы Жібек жолы бой ында орналасты. Тай палық құрамы: «Таншу» әулеттік (618—907) хронйкасына сәй кес, қарлұктар (гэлолу, гэлу) түріктерден шыққан және олардың бір тармағы болған. Қарлұқтардың түріктермен генетйкалық бай ланысы туралы деректер орта ғасырлардағы мұсылман тарйхнамасында да жйнақталған. «Олар (қарлұктар) — ежелгі түріктер», — дей ді Ибн әл-Факйх (X ғ.) Қарлұктар туралы уақыты жағынан алғашкы хабар араб-парсы тілдес тарйхй- географйялық әдебйетте — Табарйде (737 ж.) кездеседі. Ол Тоқарстанда орналасқан қарлұқтар туралы ай тады. Қарлұқ конфедерацйясына түркі тілдес көшпелі және жартылай көшпелі әр түрлі тай палар: жікілдер, бұлақтар , халаждар, түргештер, азкйшйлер, тухсйлер, шарұктар, аргулар, барсхандар кірген. Бұлардан басқа оның құрамында оғыздардың негізгі көпшілігі Сырдарйяның орта және төменгі ағысына көшкеннен кей ін Жетісу аумағында калған кей бір топтары , сондай -ақтүрік болып кеткен Жетісу соғдылары болды. VII ғ. ортасында қарлұқ бірлестігі құрамына бұлақ, шігіл мен ташлық кірген. Көсемдері Елтабар деп аталған. 766 жылы түргеш қағандарының қос ордасы Тараз бен Суябты қоса , бүкіл Жетісу қарлұқ жабғысының қоластына көшеді. Олар ерте феодалдық мемлекет құрады. Араф географы Әл-Марвазй (XII ғ.) қарлұқтар құрамында 9 тай па болғанын ай тады. жүктеу/скачать 0,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|