89. Лимфа түйіндері,құрылысы,функциясы. Лимфалық жүйенің жұқпалы ауруларға қарсы күрестегі рөлі
Нейрон,оның афферентті және эфферентті өсінділері
жүктеу/скачать 0,58 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 100.Рецепторлар және олардың түрлері.Эффекторлар.Синаптикалық құрылым,қызметі.
| 99.Нейрон,оның афферентті және эфферентті өсінділері.
Жүйке жасушалары немесе нейрондар немесе нейроциттер (гр. neuron, neurokytos; neuron — жүйке, kytos - жасуша) — жүйке ұлпасының негізгі морфологиялық және қызметтік құрылымдық бөлігі. Жүйке жасушалары — өсінділі жасушалар. Олар нейролеммадан (плазмолемма), нейроплазмадан (цитоплазма), ядродан және жасуша денесінен (перикарион) таралатын өсінділерден құралған. Жүйке жасушаларының нейроплазмасында базофильді түйіршіктер (хроматофильді зат) және нейрофибриллалар болады. Афференттік және эфференттік ұғымдарды түсіну үшін жүйке жүйесінің жұмысын когнитивті психологтар сияқты елестету өте пайдалы, олар нейрондық желілердің сипаттамалық моделі ретінде компьютердің метафорасын қолданыңыз. Бұл метафора бойынша ми да, бүкіл жүйке жүйесі де компьютердің жұмысына ұқсас жұмыс істейді; Оның қоршаған ортамен байланыста болуға арналған құрылымының бір бөлігі бар, ал басқалары жаңа ақпарат алу үшін сақтаған және өңдеген мәліметтермен жұмыс істеуге арналған. Осылайша, ми мен жұлынның нейрондары компьютердің осы «ішкі» бөлігі болар еді, ал жұлын бағанынан өсіп, дененің ең көп қалпына келтірілген бұрыштарына жететін нервтер - бұл сыртпен байланыста болатын бөлік. Эфференттік жүйке (лат. efferens — жеткізетін)— ми және басқа бөлімдердің импульстерін бұлшық етке, сезім мүшелеріне жеткізетін жүйке талшықтары. Миға сырттан келген әсерлерді жеткізіп, сол жерлерге мидың реакциясын іске асыратын бөлім — шеткі (перифериялық) жүйке жүйесі. Бұл жүйенің түрлі қызмет атқаратын екі түрлі жүйкелік өткізгіш талшықтары бар. Оның бірі — афференттік, ал екіншісі — афференттік жүйке талшықтары. Нейропсихологияда жүйке импульсін орталық жүйке жүйесінен шетке (бұлшық етке, безге) өткізуді білдіру үшін қолданылатын термин. Эфференттік нейрондар мен жүйке жолдары ақпаратты эффекторларға тасымалдайды және моторлық нейрондар немесе өткізгіш жолдар деп аталады. 100.Рецепторлар және олардың түрлері.Эффекторлар.Синаптикалық құрылым,қызметі. Рецепторлар дегеніміз- тітіркенулерді қабылдап, сыртқы тітіркендірулер энергиясын жүйкелік қозу кұбылысына тасымалдайтын сезімділік жүйкелердің арнаулы (спецификалық) және соңғы бөліктері. Олар жануарлардың миына ішкі және сыртқы орта жағдайлары мен өзгерістері жөнінде хабар беріп тұрады. Оларды қабылдайтындарға барлық сезім мүшелерінің рецепторлары жөне мүшелер мен ұлпалардағы арнаулы рецепторлық құрылымдар жатады. Барлық рецепторларға тән қасиет — өте аз мөлшерде болсада тітіркенгіштердің белгілі бір түрін ғана қабылдайтындығы. Рецепторларға әсер ететін тітіркенгіштердің әр түрлілігі осы биологиялық құрылымдар құрылысын күрделендіріп, сезімді мүшелердің көптеген жаңа түрлерінің дамуына әкеп сокты. Рецепторлардың мынандай түрлері бар: тітіркенгіштерді сыртқы ортадан қабылдайтындар (экстерорецепторлар), ішкі мүшелерден қабылдайтындар (интерорецепторлар) және қаңқа бұлшық еттерімен сіңірлерден қабылдайтындар (проприорецепторлар). Тітіркенгіштердің ерекшеліктеріне байланысты олар механорецепторалар, хеморецепторлар, терморецепторлар, сонымен бірге ауру сезімін, дыбысты, дәмді, иісті және басқаларды қабылдайтын рецепторлар деп бөлінеді. ЭФФЕКТОРЛАР (латын тілінен effector — жасаушы, жасаушы), 1) физиологияда-қызметі рефлекспен анықталатын атқарушы органдар; организмнің тітіркендіргіштерге реакциясын қамтамасыз етеді. Эффекторларға бұлшықеттер, бездер, бүйрек, электрлік және басқа органдар жатады. Әдетте, рефлекс полиэффекторлы болып табылады, яғни оны жүзеге асыруға бірден бірнеше гетерогенді эффекторлар қатысады, олардың жиынтығы рефлекстің сипатымен және оның биологиялық мағынасымен анықталады (мысалы, физикалық жұмыс кезінде — бұлшықеттер, жүрек, қан тамырлары, ішкі секреция бездері және басқа органдар). Эффекторларды тарту реттілігі және олардың белсенділігінің қарқындылығы осы рефлекстің жүйке орталықтарымен үйлестіріледі. Фило - және онтогенез процесінде орталық үйлестіру және перифериялық иннервация механизмдері күрделене түседі. 2) биохимияда-ферменттерге әсер ете отырып, олардың белсенділігін арттыратын немесе төмендететін зат алмасу өнімдері. 3) генетикада-репрессормен байланысқан кезде оның оператормен өзара әрекеттесуіне әсер ететін әдетте шағын молекулалы заттар. Эффектор индуктор деп аталады, егер репрессормен байланысып, оны оператормен әрекеттесу және оперонның транскрипциясын тежеу қабілетінен айырса. Эффектор корепрессор деп аталады, егер репрессордың белсенді емес түрімен байланысып, оны оперонның транскрипциясын басу арқылы оператормен әрекеттесуге қабілетті белсенді түрге ауыстырса. Жүйке жүйесінде синапс-бұл нейронға (немесе жүйке жасушасына) электрлік немесе химиялық сигналды басқа нейронға немесе мақсатты эффекторлық жасушаға жіберуге мүмкіндік беретін құрылым. Синапстар жүйке импульстарын бір нейроннан екіншісіне беру үшін қажет. Синапстер (көне грекше: σύναψις — қосу, қосылыс, байланыс) – қозғыш жасушалар арасындағы функционалдық байланыстар. Сигналдарды өткізеді және оларды өңдеп өзгертіп отырады. Синапстер нейрондардың бір-бірімен қатысына мүмкіндік туғызып, нерв жүесінің, ми қызметінің үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Синапстер пресинапстық (синапс ұшы), синапстық саңылау (екі клетканы бөліп тұрады), постсинапстық (хабар қабылдаушы клетка бөлігі) бөлімдерден тұрады. Нейронаралық Синапстер көбінесе бір жүйке клеткасының аксонының ұшы мен денесінен және екінші бір клетканың денесінен немесе дендритінен не аксонынан құрылады. Осы құрылысына қарай олар аксо-соматикалық, аксо-дендриттік, аксо-аксондық синапстердеп аталады. Кейбір клеткаларда өте көп (мыңдаған)жеке пресинапстық талшықтар аяқталса, екінші біреулерінде не бары бір-ақ синапс болады. Синапстер қоздырушы, тежеуші синапстер деп бөлінеді және бұл процесс химиялық және электірлік жағдайлар арқылы іске асады. жүктеу/скачать 0,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|