№9 Дәріс Тақырып: Дәнекер ұлпалар

№ 9 Дәріс 
Тақырып:
Дәнекер ұлпалар. 
 

Жоспар: 
1. Ішкі ортаның ұлпаларына жалпы сипаттама
және классификациясы. 
2. Борпылдақ және тығыз дәнекер ұлпалардың
құрылысы мен қызметі. 
 3. Ретикулярлы ұлпаның ерекшелігі.
4. Шеміршек және сүйек ұлпалары. 

Ұлпалардың микроскопиялық құрылысы 
мен функциясын зерттеудің негізінде Франс 
Лейдиг 1853 жылы олардың бірінші 
классификациясын ұсынған.
 
Ол классификацияны Альберт Келликер 
1855 жылы жарық көрген гистология 
оқулығында пайдаланған.
Лейдиг пен Келликер ұлпаларды төрт топка 
бөлген:
1. Эпителиалдық ұлпалар.
2. Дәнекер ұлпалар. 
 3. Бұлшык ет ұлпалары. 
 4. Нерв ұлпасы. 
 

Ұ
лпа деп – бір-бірімен жасуша арлы
қ
 заттар ар
қ
ылы 
байланыс
қ
ан, белгілі бір 
қ
ызмет ат
қ
аратын, шы
ғ
у тегі 
мен 
құ
рылысы жа
ғ
ынан 
ұқ
сас жасушалар тобын 
айтамыз. 
Ұ
лпа 
Эпителиалді 
Д
ә
некер 
Б
ұ
лшы
қ
 ет 
Ж
ү
йке 

Ішкі орта ұлпаларының бәрі онтогенез 
барысында мезенхимадан дамиды. Мезенхима 
негізінде мезодермадан пайда болады.
 
Бұл ұлпалар тобының эпителийден 
айырмасы қабат құрамайды және жасушалар мен 
аралық заттан тұрады. Жасушаларының кұрылысы
аполярлы.
 
Ішкі орта ұлпаларының негізгі топтары: 
1. Қан мен лимфа, 
2. Дәнекер ұлпасы,
3. Май ұлпасы, 
4. Шеміршек пен сүйек. 
 
 

Ішкі орта ұлпаларының 
Сұйық 
Дәнекер 
Қаңқалық 

қ
ан 
Май 
Ретикулярлы 
Шеміршек 
Лимфа 
Борпылда
қ
Ты
ғ
ыз
талшы
қ
ты 
ұ
лпа 
С
ү
йек 
(остеондар) 

Ішкі ортаның ұлпалары әр түрлі 
қызмет атқарады.
 
Мысалы, қан мен лимфа және 
борпылдақ дәнекер ұлпасы, бүкіл ағза 
жасушаларының қоректенуін қамтамасыз 
етеді. 
 
 Ағзаға түскен инфекциямен немесе 
бөгде белоктармен күресуде ерекше рөл 
атқарады. 

 
Ішкі орта ұлпалары шеміршек, сүйек, 
сіңір, апоневроз, шандыр сияқты түрлері 
механикалық функцияны қамтамасыз етеді. 
 
Эволюция процесінде ішкі орта 
ұлпалары эпителиймен бір мезгілде және өте 
ерте пайда болған.
 
Сонымен, ішкі орта ұлпалары
мезенхимадан дамыған, жасуша аралық 
заттарға бай, ағзаның ішінде орналасқан 
тіректік-трофикалық және қорғаныш 
функцияларын атқаратын ұлпалар болып 
сипатталады. 
 

ДӘНЕКЕР ҰЛПА 
Дәнекер ұлпа мезенхимадан дамыған, 
оның құрамында көптеген жасуша аралық 
заттар (талшықты құрылымдар, аморфты 
заттар) мен жасушалар дифферондарының 
қатары бар. Ішкі ортаның тұрақтылығын 
сақтайтын күрделі ұлпалар. Адам денесі 
массасының 50% астамы дәнекер ұлпадан 
тұрады. Дәнекер ұлпа мүшелердің 
стромасын, ұлпалар арасындағы қабыршақ 
– перделерін, тері дермасы мен қаңқаны 
түзеді.

Дәнекер ұлпаның қызметі
: 
1. Трофикалық
2. Қорғаныс 
3. Тіректік 
4. Пластикалық 
5. Морфологиялық 

1
. 
Трофикалық
 
– жасуша аралық 
құрылымдарды
 
қоректік заттармен 
қамтамасыз етеді (эпителийді), зат 
алмасу мен ағзаның ішкі ортасының 
тұрақтылығын сақтайды. Дәнекер 
ұлпаның аралық заттары арқылы су, 
тұздар, қоректік заттар тасымалданады.

Сондықтан жасуша аралық зат 
интегративті – буферлік орта
болып 
табылады.
Буферлік орта
Жасуша 
құ
рамында
ғ
ы реакциялар ж
ү
ретін 
ортада 
ә
лсіз сілтілік де
ң
гейді
ң
т
ұ
ра
қ
ты 
са
қ
талуы 
Жасуша ішілік буфер р
ө
лін НРО
4
2-
ж
ә
не Н2РО4- 
иондары ат
қ
арса, жасуша сыртында ж
ә
не 
қ
анда
- НСО3- ионы ат
қ
арады. 

2. 
Қорғаныс
 - 
ағзаны механикалық 
әсерлерден қорғайды (сүйек пен 
шеміршек ұлпаларын), мүшелерге 
сыртқы ортадан бөтен заттардың енуінен 
сақтайды (фагоцитоз), жасушалық және 
гуморальдық иммунитетке қатысады.

 
3. 
Тіректік
 – 
дәнекер ұлпаның 
коллаген және эластинді талшықтары 
көптеген мүшелердің негізін түзеп, 
пішінін құрайды. 

4. 
Пластикалық 
– 
тіршілік ету 
жағдайларына байланысты сол ортаға 
бейімделу процесіне қатысып, мүшелер 
дефектісін жойып, регенерациялық 
қызмет атқарады.
 
 
 

5. 
Морфологиялық
 -
ұлпалар комплексін 
қалыптастыру, оның ішінде көптеген 
мүшелердің (бездердің) капсуласын, 
мүшенің ішіндегі стромасы болып 
саналатын перделерін түзіп, мүшелерге 
белгілі бір пішін береді.

Дәнекер ұлпалардың жіктелуі
 
Дәнекер ұлпа жасуша аралық 
заттардың құрылымдары мен
жасушаларына, ондағы 
талшықтардың реттеліп орналасуына 
және оларды біріктіріп тұратын 
аморфты заттың физико-химиялық 
қасиетіне байланысты жіктеледі.
 
 
 

 
 
Дәнекер ұлпалардың жіктелуі 
 
Дәнекер ұлпа меншікті дәнекер ұлпа 
(талшықты және арнайы қызмет 
атқаратын), қаңқалық ұлпа болып 
жіктеледі. 
 
Қаңқалық ұлпаға шеміршек 
(гиалинді, эластинді, талшықты), сүйек 
ұлпасы (фиброзды – талшықты, 
қабыршақты) жатады . Тіс цементі мен 
дентиннің де осы ұлпаға қатысы бар.

Меншікті дәнекер ұлпа. 
 
 
Жоғарғы сатыдағы жануарлардың 
ағзасында дәнекер ұлпа көп тараған. 
Қан тамырлары жанында орналасады, 
эпителиальды ұлпаға төсеніш 
қызметін атқарады, мүшелердің арасын 
толтырады.
 
 

Дәнекер ұлпа зат алмасуды 
қамтамасыз ететін орта. Ол 
жасушалардан және жасуша аралық 
заттардан тұрады. Жасушалар мен 
жасуша аралық заттың сандық 
қатысы ағзаның түрлі бөліктерінде 
әртүрлі болып келеді.

Трофикалық маңызы бар ұлпаларда