17)Мембрана арқылы заттардыңтасымалдануы. Жоғары молекулалы қосылыстардың өткізілуі. Эндоцитоз,экзоцитоз. Везикулалық тасымалдау туралы түсінік. Везикулалық тасымалдау – қабырғасы липидті тұратын дөңгелек
• Липосомалар қабаттан көпіршіктер. Липосомалардың ішкі • және сыртқы беттері полярлы болып, ішкі ортасы сулы болады.
Мицеллалар – дөңгелек түйіршіктер, бірақ липосомалардан ерекшелігі бұлардың липидтерден қабырғасы бір қабат тұрады. Липидтердің «бастары» сыртқы, ал «ұштары» ішке, яғни ортасына гидрофильдік гидрофобтық мицелланың бағытталған. қарай Сондықтан мицеллалардың ішкі ортасы сулы емес, гидрофобты, яғни майлы болып келеді. Липосомалар арқылы суда еріген заттар, ал мицеллалар арқылы майда еріген заттар тасымалданады.
Эндоцитоз-мембрана арқылы заттардың сыртқы ортадан жасушаға енгізілуі. Оның 3 түрі бар: пинацитоз, фагацитоз, рецептор арқылы эндоцитоз.
• Пиноцитоз – еріген молекулалық қосылыстардың жасушаға енгізілуі.
• Фагоцитоз – қатты түйіршік заттардың жасушаға енгізілуі.
• Рецептор арқылы эндоцитоз – бұл кезде жасушаға енгізілетін заттар алдын ала плазмолемма бетіндегі арнайы рецепторлармен байланысып, содан кейін жасушаға енгізіледі.
Экзоцитоз-мембрана арқылы артық заттардың жасушадан сыртқа шығарылуы, оның 3 түрі бар: секреция, экскреция және рекреция.
• Секреция – еріген заттардың секреторлық көпіршіктер арқылы жасушадан сыртқа шығарылуы.
• Экскреция дегеніміз қатты түйіршіктердің жасушадан шығарылуы.
18)Жасушада РНҚ түрлері. РНҚ қызметі. а-РНҚ кеңістікте ұйымдасу ерекшеліктері құрылысы. Ақпараттық РНҚ(аРНҚ, мРНҚ)
1. Бірінші нуклеотид үнемі 7-метилгуанилат, ол келесі нуклеотидпен пиррофосфаттық байланыс арқылы байланысқан. Келесі нуклеотидтер рибозаның 2 1 орны бойынша метилденген болып келеді. а-РНҚ-ның мұндай құрылымы оның 5 1 ұшын экзонуклеаза әсерлерінен қорғайды.
2. «Қалпақшадан» (кэп) кейін 5 1 – трансляцияланбайтын учаске орналасқан –ол бірнеше ондаған нуклеотидтер бірізділігінен тұрады. Ол р-РНҚ кіші бөлшегіндегі бір бөлімге комплиментарлы болады және а-РНҚ –ның рибосомамен алғашқы байланысуын қамтамасыз етеді, бірақ өзі трансляцияланбайды.
3. Инициаторлық кодон- ол барлық а-РНҚ-ларда бірдей –АУГ және метионин аминқышқылын анықтайды (код - инициатор).
4. инициаторлық кодоннан кейін а-РНҚ –ның негізгі бөлімі -мағыналы-кодтаушы (трансляцияланатын) учаске, яғни полипептид тізбегі туралы ақпарат жазылған учаске, орналасқан.
5. а-РНҚ-ның-кодтаушы бөлімінен кейін кодон терминатар -3 мағынасыз кодонның –УАА, УАГ не УГА біреуі орналасқан.
6.Кодон терминатордан кейін 3 1- трансляцияланбайтын учаске орналасқан, оның ұзындығы 5 1 -трансляцияланбайтын учаскеден әлде қайда ұзын.
7. Барлық пісіп жетілген эукариоттар а-РНҚ-сының (гистондық а-РНҚлардан басқалары) 3 1 ұшында 150-200 нуклеотидтерден тұратын поли- (А) –фрагмент орналасқан. 3 1–трансляцияланбайтын және поли-(А) фрагмент а-РНҚ молекулаларының тіршілік ұзақтығын реттеу қызметін атқарады, себебі а-РНҚ молекуласының бұзылуы 3 1 ұшынан бір-бірлеп нуклеотидтердің үзіліп түсіп қалуы арқылы жүреді. а-РНҚ нуклеотидтерінің жалпы саны бірнеше мыңға жуық, оның ішінде кодтаушы учаскесіне тек 60-70% нуклеотидтер ғана тиісілі болады. Жасушада а-РНҚ-лар барлық уақытта ақуыздармен байланысып информосомалар деп аталатын кешен пайда етед
