Тұрлыбайұлы Ж. Тарихи деректер жэне көркем шығарма // Жинакта: Райымбек - казак

3.1. Қару түрлері және олардың қолданыс ерекшеліктері
1 3 9
А. Левшин өзінің «Описание киргиз-казачьих или киргиз-кай- 
сацких орд и степей» еңбегінде қазақтардың қару-жарақтары ту- 
ралы жаза отырып, 1771 жылы Еділ қалмақтарының атажұртына 
үдере көшу кезінде оларды тоқтатуға қатысқан капитан Рычковқа 
сілтеме жасайды. Онда ол қазақтардың қарапайым қара оқдәрі- 
мен қоса, ақ түсті оқдэрі де жасай алатындықтарын жазып қал- 
дырған. Бұған қоса, қазақтардың аспид немесе басқа металдан оқ 
құятындығын да айтып кеткен370.
М. Тевкелев жазбаларында қазақтардың қарулары туралы де- 
ректер келтіріледі. Елшінің қүжаттарында «Қазақтар зеңбірек 
қаруын құймайды екен. Олар соғыста зеңбірек қолданбайды. 
Сондай-ақ, мылтық та жасамайды. Олар мылтықты Хиуа мен Бұ- 
харадан қойға, жылқыға айырбастап алады. Ал, селитра мен оқ- 
дэріні эркім өзіне керегінше жасап алады. Басқадай зауыттары 
жоқ. Соғыста садақты сирек қолданады, көбінесе пгүріппесі жоқ 
білтелі мылтықтар қолданады. Ал, башқүрттар үрыс кезінде көбі- 
несе садақпен қаруланады, керісінше отты қарулары жоқ371
Орынбор экспедициясының бастығы И. Кириловтың жазба- 
сында қазақтардың оқ-дэрі жасау технологиясы турасында ай- 
тылған. Құжатта Сырдария өзеніне жақын тау жоталары мен 
Арал теңізіне жақын өлкелерде қорғасын, селитра, күкірт шикі- 
затының көп екендігі, оларды қазақтар қажетіне жаратып оқ-дәрі 
жасайтындығы, қорғасынды балқытып оқ қүятындығы баяндал- 
ған372.
Қарастырылып отырған кезеңдегі қазақтардың қару-жарақта- 
ры туралы П.И. Рычков: «Ружье имеютъ они огненное съ фити­
лями, и порох почти каждой изъ них самъ про себя делаетъ»,373 
- деп жазады.
Шоқан Уэлиханов та қазақ батырларының ерте кездегі қа- 
ру-жарақтарына тоқталып өтеді. Ғалым садақ, жақ, сауытбұзар 
/сауыт бұзуға арналған/, қозыжауырын /ертоқымнан аударып тү- 
суге арналған/, жебе түрлеріне, найза, қылыш, наркескен сынды

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: