Валиханов Ч.Ч. Собрание сочинений в пяти томах. - T. 4. - С. 35

3.1. Қару түрлері және олардың қолданыс ерекшеліктері
141
болады. Ғалым өз еңбектерінде қазақтың отты қаруларының көп- 
теген түрлерін атап, оқ-дәрілердің жасалу жолдарын сипаттайды, 
ату құралдарына қажетті қүралдар туралы мэліметтер береді. Де- 
генмен араға жүздеген жылдар өткеніне қарамастан бұл мэселе 
ғалымдардың назарынан тыс қалып отыр. Мылтық отты қару ре- 
тінде XV ғасырда арабтарда пайда болып күллі Шығысқа тара- 
ран. Египетпен саяси жэне экономикалық тығыз байланыс отты 
қарудың Алтын Орда жерінде де кеңінен танымал болуына ықпал 
еткен. Жалпы отты қарудың қазақ жерінде XVI ғасырдың екінші 
жартысында-ақ пайда болтаны туралы деректер бар 377
Дж. Кэстльдің жазып қалдырған мәліметтерін парақтай оты- 
рып XVIII ғасырдың алғашқы жартысында қазақтардың пілтелі 
қарудан өзге түтікті мылтық пайдаланғанын жэне мұндай кару- 
дан атылған оқ өте алысқа ұшатынына көз жеткізуге болады 378
XVII-XVIII ғасырлардағы қазақтардың сотые өнері мен қару- 
жарақ түрлерін зерттеп, елеулі еңбегін арнаган А.К. Кушкумбаев- 
тың еңбегінде жоңгарлар қазақ жеріне шабуыл ұйымдастырар 
алдында, жогарыда аталтан швед инженерінің басшылыгымен 
20 дан аса зеңбірек жасатып алып, басқыншылық согысқа тыңгы- 
лықты әзірленгені айтылды. Бүдан кейін XVIII гасырда Жоңға- 
рияның жеке артиллериясы құрылады. 1726 жылы Жоңгарияның 
Ыстықкөл аумагында артиллериялық қару-жарақ жасайтын зауыт 
іске қосылады 379
Бұган қоса, тұтқиылдан басып кірген жоңгар әскерінің бы- 
тырап жатқан қазақ жасақтарын тоз-тоз етіп жеңіліске ұшы- 
ратуына оларда зеңбіректің көп болуы әсерін тигізді. Қалмақ 
қолбасыларына зеңбірек жасауды Полтава түбінде орыстарга, 
1719 жылы Ертістің жогаргы агысында, Ямышев тұз көлінің ма- 
ңында қалмақтарга тұтқынга түскен Иоган Густав Ренаттың үй- 
реткені белгілі. Швед инженерінің сызып-көрсетуімен зеңбірек- 
тер мен оларга арналган снаряд құю зауыттары салынгандыгы 
Орыс географиялық қогамының этнографиялық бөлімінің жаз-

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: