Аничков И. Қазак батыры Жанқожа Нұрмұхамедов. - Алматы: Терме бірлестігі, 1991

тырушылар. Бұл тархандық лауазымның түркі дәуірінде жоғары 
лауазымдық дәрежені білдіргенімен, дэл қарастырып отырған ке- 
зеңде тек батырдың баламасы ретінде ғана қолданған деген қоры- 
тынды шығаруға итермелейді.
Тархандық лауазымдық атақтан бөлек Ресей экімшілігі басқа 
да іс-шаралар жүргізді. Мәселен, арнайы заңмен Жанқожа батыр- 
ды Сырдарияның оң жағалауында, Қарақұм мен Борсық құмда- 
рында көшіп жүрген ру-тайпалардың басқарушысы етіп бекітеді 
және есаул шенін береді309 Бірақ, өзіміз жоғарыда айтып өтке- 
німіздей Ресей экімшілігі бекіткен қызметтердің сұлтандар үшін 
маңызы болғанымен, батырлар институты үшін дәрежелік мазмұ- 
ны болмады. Өйткені батырлар онсыз да өзі шыққан рудың бас- 
шыларының бірі болатын.
Сондай-ақ хан-сұлтандардың өзі де кейде батырлардың билі- 
гін әлсіретуге мүдделі болғандығын көреміз. Мэселен, Нұралы 
хан дэстүрлі билік жүйесіне соққы берудің оңтайлы әдістерін ой- 
ластыра отырып, Әбілқайырдың тұсында ел билігіне араласқан 
Нүралы хан билігінің адымын ашырмай, тізгіндеп, тежеп отыра- 
тын елдің беделді би-батырлары екенін жақсы түсінеді. Сондық- 
тан оларға Ресей үкіметін айдап салуды көздей отырып, Орын- 
борға жазған хатында Нұралы Орта жүзден төртуыл, қаракесек 
ұлыстарының басшылары Қазыбек би, Шақыл, Төлебай, Мырза- 
ғүлды, не олардың балалары, тіпті болмаса туыстарын ұстап алу- 
ды, сол сияқты қаракерей найман елінен Қабанбай батырды, ал- 
тай елінен Тоқбура биді, матай найманның ішінен қолға түскен- 
нің бэрін тұтқындауды, аманатқа алып қалуды ұсынады. Ханның 
айтуы бойынша бұл аталған көсемдердің бәрі де Ресейге қарсы 
істерге басшы, қолдарында орыс түтқындары көп адамдар. Нұ- 
ралы Кіші жүздің төртқара руынан Қаратоқа мен Қүдаш билерді, 
Мырзакелді батырдың төрт інісін, қарасақал руынан Тілеуберді 
батырды жэне туыстарын, шекті, ақкете руынан Қайғу мен Қал- 
мақай билерді, байбақтыдан Ақжігіт, Қара биді, таз елінен Есен* 
келді, Тімғана билерді, ысық ішінен Қадырқүл, Басман балала-

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: